Yr Ynys Las

(Ailgyfeiriad oddi wrth Ynys Las)

Yr ynys fwyaf yn y byd yw'r Ynys Las neu'r Lasynys (Kalaallisut: Kalaallit Nunaat; Daneg: Grønland). Fe'i lleolir yng Ngogledd Môr yr Iwerydd rhwng Canada a Gwlad yr Iâ. Mae brenhines Denmarc, Margrethe II, hefyd yn frenhines ar yr Ynys Las. Prifddinas yr ynys yw Nuuk.

Yr Ynys Las
Coat of arms of Greenland.svg
Kalaallit Nunaat
Grønland
Flag of Greenland.svg
Mathgwlad ymreolaethol o fewn Brenhiniaeth Denmarc, etholaeth, ynys-genedl, rhestr tiriogaethau dibynnol Edit this on Wikidata
LL-Q33810 (ori)-Psubhashish-ଗ୍ରୀନଲାଣ୍ଡ.wav Edit this on Wikidata
PrifddinasNuuk Edit this on Wikidata
Poblogaeth56,081 Edit this on Wikidata
Sefydlwyd
  • 1 Mai 1979 Edit this on Wikidata
AnthemNunarput utoqqarsuanngoravit, Nuna asiilasooq Edit this on Wikidata
Pennaeth llywodraethMúte Bourup Egede Edit this on Wikidata
Cylchfa amserUTC±00:00, UTC−01:00, UTC−02:00, UTC−03:00, UTC−04:00 Edit this on Wikidata
Iaith/Ieithoedd
  swyddogol
Kalaallisut Edit this on Wikidata
Daearyddiaeth
Rhan o'r canlynolBrenhiniaeth Denmarc, Gogledd America Edit this on Wikidata
GwladBrenhiniaeth Denmarc Edit this on Wikidata
Arwynebedd2,166,086 km² Edit this on Wikidata
Yn ffinio gydaCanada, Nunavut, Gwlad yr Iâ, Norwy Edit this on Wikidata
Cyfesurynnau72°N 40°W Edit this on Wikidata
DK-GL Edit this on Wikidata
Gwleidyddiaeth
Corff deddfwriaetholSenedd yr Ynys Las Edit this on Wikidata
Pennaeth y wladwriaethMargrethe II, brenhines Denmarc Edit this on Wikidata
Swydd pennaeth
  y Llywodraeth
Prif Weinidog yr Ynys Las Edit this on Wikidata
Pennaeth y LlywodraethMúte Bourup Egede Edit this on Wikidata
Map
Kingdom of Denmark (orthographic projection).svg
ArianKrone Danaidd Edit this on Wikidata
Cyfartaledd plant2.037 Edit this on Wikidata

DaearyddiaethGolygu

 
Golygfa ger Nanortalik

Mae iâ yn gorchuddio 84% o'r tir. Gorchuddir y rhan fwyaf o'r wlad gan gap rhew anferth â nunatakau yn torri trwodd o gwmpas ei ymylon. O'r cap rhew hwn mae nifer o rewlifoedd, neu afonydd iâ, yn llifo, gan gynnwys Rhewlif Humboldt, ac yn torri i fyny'n fynyddoedd iâ wrth gyrraedd y môr. Nodwedd arall ar dirwedd yr Ynys Las yw'r nifer sylweddol o pingos (bryniau crwn gyda rhew yn eu canol) a geir yno.

Er gwaethaf yr holl rew, mae'r enw yn y Ddaneg (ac mewn ieithoedd Almaenaidd eraill) yn golygu "Tir (neu wlad) glas" (gweler isod).

Mae'r Ynys Las (2 miliwn km²) yn ymddangos ar fapiau o dafluniad Mercator cymaint ag yr Affrig (30 miliwn km²),

HanesGolygu

  Prif erthygl: Hanes yr Ynys Las

Cyrhaeddodd pobl yr Ynys Las am y tro cyntaf tua 2500 CC. Tua'r flwyddyn 986, darganfu'r morwr o Lychlynwr Eric Goch yr ynys. Fe'i galwodd "yr Ynys Las" er mwyn denu pobl yno o Wlad yr Iâ a Norwy. Cyrhaedodd yr Inuit modern o'r gogledd-orllewin tua 1200. Am gyfnod bu nifer fach o drefedigaethau Llychlynaidd ar yr arfordir, ond diflanasant erbyn y 15g, naill ai o ganlyniad i afiechyd neu ymosodiadau gan y brodorion. Yn 1721 creuwyd tref fechan Ddanaidd newydd ar yr ynys a hawliodd coron Denmarc y tir. Cafodd yr Ynys Las ei gwahanu oddi wrth Denmarc yn ystod yr Ail Ryfel Byd o ganlyniad i feddiannaeth Denmarc gan yr Almaen. Daeth y wlad yn rhan gymathedig o Ddenmarc yn 1953. Yn 1979, y flwyddyn y collwyd y refferendwm ar ddatganoli yng Nghymru, enillodd yr Ynys Las hunanlywodraeth dan sofraniaeth Denmarc, gyda'i senedd ei hun ar gyfer materion mewnol.

Iaith a diwylliantGolygu

Ers Mehefin 2009 yr iaith yn swyddogol yw Kalaallisut; cyn hynny roedd y Ddaneg hefyd yn iaith swyddogol. Yn ieithyddol, mae'n un deulu'r Inuit. Yn 2007 roedd 56,200 yn ei siarad yn fyd-eang. Credir i'r iaith gyrraedd yr Ynys Las pan gyrhaeddodd y Thuliaid oddeutu 1200.

EnwogionGolygu

Dolenni allanolGolygu

  Eginyn erthygl sydd uchod am Ogledd America. Gallwch helpu Wicipedia drwy ychwanegu ato.