Gwlad yr Iâ

Mae Gweriniaeth Gwlad yr Iâ neu Wlad yr Iâ yn ynys yng Ngogledd y Cefnfor Iwerydd rhwng yr Ynys Las a Phrydain. Iaith Lychlynaidd yw Islandeg, ac mae mwyafrif yr ynys yn dilyn Eglwys Lwther.

Gwlad yr Iâ

Ísland
Arwyddair	Inspired by Iceland
Math	ynys-genedl, gwladwriaeth sofran, gwlad, OECD country
Enwyd ar ôl	Iâ
Prifddinas	Reykjavík
Poblogaeth	364,260
Sefydlwyd	17 Mehefin 1944 (Sefydlu Gwlad yr Iâ)
Anthem	Lofsöngur
Pennaeth llywodraeth	Katrin Jakobsdóttir
Cylchfa amser	UTC±00:00
Iaith/Ieithoedd   swyddogol	Islandeg
Daearyddiaeth
Rhan o'r canlynol	European Economic Area, Gogledd Ewrop, Y Gwledydd Nordig
Arwynebedd	103,004 km²
Yn ffinio gyda	Yr Ynys Las, Ynysoedd Ffaröe, Svalbard
Cyfesurynnau	65°N 19°W
Gwleidyddiaeth
Corff gweithredol	Llywodraeth Gwlad yr Iâ
Corff deddfwriaethol	Alþingi
Swydd pennaeth   y wladwriaeth	Llywydd Gwlad yr Iâ
Pennaeth y wladwriaeth	Guðni Jóhannesson
Swydd pennaeth   y Llywodraeth	Prif Weinidog Gwlad yr Iâ
Pennaeth y Llywodraeth	Katrin Jakobsdóttir
Arian	Icelandic króna
Canran y diwaith	5 ±1 %
Cyfartaledd plant	1.93
Mynegai Datblygiad Dynol	0.959
Ffeiliau perthnasol ar Comin

Ei llenor amlycaf, efallai, oedd Snorri Sturluson. O Wlad yr Iâ daw'r gantores pop Björk, Magnús Scheving o'r rhaglen deledu Lazytown, a'r nofelydd Halldór Laxness, enillwr Gwobr Nobel am lenyddiaeth ym 1955.

Mae gan yr Althing 63 o aelodau, a etholir pob pedair mlynedd. Y Prif Weinidog sy'n bennaeth ar y llywodraeth, tra bod yr arlywydd, a etholir am 4 mlynedd, yn penodi'r Prif Weinidog.

Hanes

Ymsefydlodd Norwy-wyr yng Ngwlad yr Iâ gyda'u caethweision o'r Alban ac Iwerddon yn hwyr yn y 9g a'r 10fed. Nhw a sefydlodd y Senedd hynaf yn y byd, yr Althing, yn y flwyddyn 930.

Roedd Gwlad yr Iâ yn annibynnol am dros 300 mlynedd, ond cyn hir daeth o dan reolaeth Norwy a Denmarc. Sefydlwyd rheolaeth cartref ym 1874, ac annibyniaeth ym 1918. Arhosodd brenin Denmarc, Christian X, yn frenin ar Wlad yr Iâ tan 1944 pan sefydlwyd gweriniaeth.

Map o 17g o Wlad yr Iâ.

Pentref pysgota canoloesol (neu Ósvör) wedi'i ail greu nepell o Bolungarvík.

Daearyddiaeth

Mae Gwlad yr Iâ ar smotyn poeth daearegol ar y Grib Canol-Iwerydd. Mae yna lawer o losgfynyddoedd, yn enwedig Hekla. Hyd heddiw mae llosgfynyddoedd yn cael eu creu— crëwyd ynys newydd Surtsey ar ôl ffrwydrad ar 14 Tachwedd 1963. Mae tua 10% o'r ynys o dan iâ, ac mae ei rhewlifoedd yn enwog ledled y byd. Mae gan y wlad lawer o geysir (gair Islandeg), ac mae ynni daearthermol yn rhoi dŵr poeth a gwres cartref rhad yn y trefi.

Mae mwyafrif y trefi ar lan y môr. Y prif drefi yw Reykjavík, Keflavík—lleoliad y maes awyr cenedlaethol— ac Akureyri.

Mae geneteg pobl Gwlad yr Iâ yn debyg ac yn unigryw hyd heddiw, gan nad oes llawer o fewnfudo wedi digwydd dros y canrifoedd. O ganlyniad mae gwyddonwyr ar draws y byd yn astudio pobl yr ynys er mwyn darganfod mwy am etifeddu genynnau.

Rhanbarthau

Ceir wyth rhanbarth yng Ngwlad yr Iâ, yn bennaf er mwyn hwyluso trefniadaeth ystadegol ac o ran côd-post y wlad. Mae system gyfreithiol y llysoedd hefyd wedi'i sefydlu ar y drefn hon o wyth rhanbarth. Yn rhyfedd iawn, ni ddiffinir yr wyth rhanbarth yn ôl cyfraith y wlad ac nid oes iddynt drefn weinyddol fel sydd gan siroedd Cymru.

#	Cyfieithiad o'r enw	Enw mewn Islandeg	Poblogaeth ddiweddaraf	Arwynebedd (km²)	Pobl./ Arwynebedd	ISO 3166-2	Canolfan weinyddol	Rhanbarthau Gwlad yr Iâ
1	Rhanbarth y Brifddinas	Höfuðborgarsvæði	233,034	1,062	201.14	IS-1	Reykjavík
2	Penrhyn y De	Suðurnes	27,829	829	27.15	IS-2	Keflavík
3	Rhanbarth y Gorllewin	Vesturland	16,662	9,554	1.65	IS-3	Borgarnes
4	Ffiords y Gorllewin	Vestfirðir	6,883	9,409	0.73	IS-4	Ísafjörður
5	Rhanbarth y Gogledd-orllewin	Norðurland vestra	7,322	12,737	0.56	IS-5	Sauðárkrókur
6	Rhanbarth y Gogledd-ddwyrain	Norðurland eystra	30,600	21,968	1.33	IS-6	Akureyri
7	Rhanbarth y Dwyrain	Austurland	13,173	22,721	0.55	IS-7	Egilsstaðir
8	Rhanbarth y De	Suðurland	28,399	24,526	1.01	IS-8	Selfoss
	Gwlad yr Iâ	Ísland	364,260	102,806	3.23	IS

Siroedd

Siroedd y wlad.

Mae Gwlad yr Iâ yn cynnwys 23 sir neu sýslur:

* Árnessýsla Austur-Barðastrandarsýsla Austur-Húnavatnssýsla Austur-Skaftafellssýsla Borgarfjarðarsýsla Dalasýsla Eyjafjarðarsýsla Gullbringusýsla Kjósarsýsla

* Mýrasýsla Norður-Ísafjarðarsýsla Norður-Múlasýsla Norður-Þingeyjarsýsla Rangárvallasýsla Skagafjarðarsýsla Snæfellsnes-og Hnappadalssýsla Strandasýsla

* Suður-Múlasýsla Suður-Þingeyjarsýsla Vestur-Barðastrandarsýsla Vestur-Húnavatnssýsla Vestur-Ísafjarðarsýsla Vestur-Skaftafellssýsla

Economi

Prif erthygl: Economi Gwlad yr Iâ

Mae'r diwydiant pysgota yn bwysig iawn i'r economi. Mae 60% o enillion allforion y wlad a swyddi 8% o'r gweithlu yn dibynnu arno. Y prif allforion yw pysgod, alwminiwm a ferrosilicon.

Mae mwyafrif yr adeiladau wedi eu hadeiladu o goncrit gan fod mewnforio pren yn ddrud. Yn y 1990au dewisodd llywodraeth Gwlad yr Iâ amrywio'r economi drwy ganolbwyntio mwy ar ddiwydiannau gwneuthur a gwasanaeth, gyda datblygiadau ym miotechnoleg, gwasanaethau ariannol, a chynhyrchiad meddalwedd. Mae twristiaeth hefyd yn dod yn bwysicach.

Prif erthygl: Daearyddiaeth Gwlad yr Iâ

• 

  Lleoliad Gwlad yr Iâ yn Ewrop

Prif erthygl: Rhanbarthau Gwlad yr Iâ

Gweler hefyd

• Protestiadau argyfwng ariannol Gwlad yr Iâ (2008–2011)

Dolenni allanol

• (Saesneg) Iceland.org
• (Saesneg) The Trade Council of Iceland