Afon Dwyryd

afon yng ngogledd Cymru

Afon yng Ngwynedd, Cymru, yw Afon Dwyryd. Mae'n llifo i'r môr gerllaw Porthmadog.

Afon Dwyryd
Mathafon Edit this on Wikidata
Daearyddiaeth
SirGwynedd Edit this on Wikidata
GwladBaner Cymru Cymru
Uwch y môr26 metr Edit this on Wikidata
Cyfesurynnau52.9756°N 3.945°W Edit this on Wikidata
AberMôr Iwerddon Edit this on Wikidata
LlednentyddCwm Cynfal Edit this on Wikidata
Map

Mae Afon Dwyryd yn tarddu i'r gogledd o Ffestiniog, lle mae nentydd oddi ar lethrau'r Moelwyn Mawr yn llifo i Lyn Tanygrisiau ac yna'n llifo o'r llyn fel Afon Goedol (yr enw lleol ar y rhan hon o'r afon). Mae Afon Bowydd yn ymuno â hi ac yna islaw Rhyd y Sarn Afon Cynfal. Ychydig yn ddiweddarch mae Afon Tafarn-Helyg yn ymuno â hi. Gerllaw Maentwrog mae Afon Prysor yn llifo i mewn iddi.

 
Afon Dwyryd ger Maentwrog

Yn fuan wedyn mae'r aber yn dechrau. Mae'n mynd heibio i Bortmeirion ac yn fuan ar ôl hynny mae ffrwd fechan Afon y Glyn ac Afon Eisingrug yn ymuno. Gerllaw y môr mae'r aber yn ymuno ag aber Afon Glaslyn ac yn ymagor i Fae Ceredigion.

  • Newid cwrs 1816

Er fod afon Ddwyryd a’i llednentydd yn symyd yn ôl a blaen ar dywod y Traeth Bach, rhwng Talsarnau i'r de a Phenrhyndeudraeth i'r gogledd, nid oedd yn mynd ond rhyw ychydig yma ac acw. Ond ar noswyl Nadolig 1816 (dyma’r “Flwyddyn heb Haf” gyda llaw, a anfarwolwyd gan Gwallter Mechain, a ddilynodd ffrwydriad enwog llosgfynydd Tambora yn Ebrill 1815 ac a barodd i’r tywydd fod yn ansefydlog am beth amser wedyn) fe fu symudiad mawr anesboniadwy yng nghwrs yr afon yn y fan hon. Mae ynys fechan gron ar ganol y traeth a thŷ annedd arni o’r enw “Ynys Gifftan”. Cyn 1816 yr oedd yr afon yn rhedeg i’r môr yr ochr agosaf i Dalsarnau i’r ynys ond un noswaith (yn ôl cofnod manwl mewn hen Feibl teuluaidd ym meddiant teulu lleol) bu llif mawr, ac yn ddirybudd, fe drodd yr afon i ochr Minffordd i’r ynys gan ei ynysu o gyfeiriad cartref y perchennog. Ar yr ochr yma yn ôl pob golwg y mae wedi llifo am dros ganrif a hanner heb argoel ei bod am droi yn ôl i’r hen wely.

Roedd hen forwr duwiol o’r enw Capten John Roberts wedi adeiladu tŷ ar y graig ar fin y morfa, i’r ochr hon o’r afon yn agos i Aber-ia. Enw’r tŷ oedd “Sandy Mount”. Mae hyd yn oed ei adfeilion wedi mynd erbyn heddiw, y cerrig, mae’n debyg wedi mynd i adeiladu rhannau o Borthmeirion. Ar y noson ganwyd ei ferch y cymerodd yr afon y llam dieithr yma. Dyma sut y cofnodwyd yr achlysur ar dudalen yr hen Feibl: Jane, the daughter of John Roberts of Sandy Mount born December 24 1816, Saturday. The same night the channel came to the Northward Ynys Gifftan to our sorrow[1]

Cyfeiriadau

golygu
  1. Y diweddar Trefor Davies trwy law Aled Elis (Penrhyndeudraeth) ym Mwletin rhifyn 45/46 tudalen 3 [1]
  Eginyn erthygl sydd uchod am Wynedd. Gallwch helpu Wicipedia drwy ychwanegu ato