Wicipedia

Annibyniaeth Gwlad y Basg

Annibyniaeth Gwlad y Basg yw'r egwyddor a'r mudiad dros ymreolaeth neu hunanlywodraeth i Wlad y Basg, sy'n annibynnol o Lywodraeth Sbaen (a Llywodraeth Ffrainc).

Baner Gwlad y Basg

Cefndir cyfansoddiadol golygu

 
Delwedd 1937 o Guernica

Wedi cyfnod o hunanlywodraeth, diddymwyd llywodraeth Gwlad y Basg gan lywodraeth Sbaen yn 1839.[1]

O dan gyfundrefn Ffranco Sbaen yn ystod Rhyfel Cartref Sbaen, gwaharddwyd yr iaith Fasgeg, lleihawyd hawliau'r Basgiaid, a bomiwyd dinas Basgaidd Guernica ar ran Franco gan y Natsïaid.[2][3] Mewn ymateb, sefydlwyd grŵp cenedlaetholgar Gwlad y Basg, Euskadi Ta Askatasuna (ETA) yn 1959 ac roedd yn gyfrifol am farwolaethau dros 800 o bobl [2] cyn iddo gael ei ddiddymu ym mis Mai 2018.[2]

Ailsefydlu ymreolaeth golygu

 
Lleoliad Gwlad y Basg a thaleithiau yn Ewrop

Ym 1978 rhoddwyd statws arbennig i "genedlaethau hanesyddol"; gwlad y Basg, Catalwnia a Galicia. Byddai cyrff cyn-ymreolaethol yn ysgrifennu statud ymreolaeth a fyddai'n destun refferendwm.[4]

Cyflwynodd arweinwyr Gwlad y Basg ddrafft o Statud Gernika yn yr un flwyddyn ac yna daeth llywodraeth Sbaen â refferendwm ym mis Hydref 1979.[5] Dychwelodd hunanlywodraeth Gwlad y Basg yn 1979.[6]

Yn unol â'r fuerros, caniateir i wlad y Basg (a Navarre) i gasglu eu trethi eu hunain mewn modd sy'n cydymffurfio'n gyffredinol â chasglu trethi Sbaen.[7] Yn ystod 1979-80, trafodwyd “tarian gyfansoddiadol”, lle byddai 6.24% o dreth leol yn cael ei anfon i lywodraeth ganolog Sbaen.[8]

Mae Cymuned Ymreolaethol Gwlad y Basg (a elwir yn Euskadi ers 1979) yn cynnwys herrialdes Araba, Biscay, a Gipuzkoa. Mae gan y tair herial hyn eu Cymanfa eu hunain. Mae Navarre wedi'i gyfansoddi fel Cymuned Forol ers 1982.[9]

Ers 2017 mae gan y tair heriald arall a elwir yn Iparralde eu corff llywodraethol eu hunain o Gymuned Crynhoad Gwlad y Basg.[10]

Pleidiau gwleidyddol golygu

Y ddwy brif blaid wleidyddol Fasgaidd yn Ne Gwlad y Basg (Hegoalde) yw Plaid Genedlaethol y Basgiaid ac Euskal Herria Bildu. Mae'r ddwy yn cefnogi Gwlad Fasgaidd annibynnol o fewn perthynas gydffederal â Sbaen.[11]

Yn Navarre, mae Plaid Genedlaethol y Basgiaid yn un o dair plaid cynghrair Geroa Bai sy'n eiriol dros yr hawl i hawl Navarre i benderfynu ar ei dyfodol ei hun.[12]

Yng Ngwlad y Basg yn Ffrainc (Iparralde), mae Euskal Herria Bai yn galw am sofraniaeth Gwlad y Basg.[13]

Arddangosfeydd cyhoeddus o gefnogaeth golygu

 
Arddangosiad yn Bilbao mewn undod â refferendwm annibyniaeth Catalwnia 2017

Ym 1997, gorymdeithiodd tua 20,000 yn San Sebastián yn galw am annibyniaeth.[14]

[15]

Yn 2006, gorymdeithiodd miloedd O Fasgiaid yn Bilbao dros hawliau hunanbenderfynol i Wlad y Basg, Tachwedd 11, 2006. [16]

Yn 2011, gorymdeithiodd tua 40,000 o bobl drwy Bilbao yn galw am symud carcharorion ETA yn nes at eu cartrefi ac am amnest. [17]

Yn 2014, gorymdeithiodd 110,000 o bobl yn Bilbao i gefnogi annibyniaeth Gwlad y Basg a dod â charcharorion ETA i’w cadw yn nes adref.[18]

Yn 2017, gorymdeithiodd dros 40,000 o bobl yn Bilbao i gefnogi annibyniaeth Catalwnia.[19]

Ym mis Mehefin 2018, ffurfiwyd cadwyn ddynol gan ddegau o filoedd o Fasgeg, yn ymestyn 202km.[20] Ffurfiodd tua 200,000 o bobl y gadwyn ddynol yn galw am refferendwm annibyniaeth.[21]

Arolygon barn golygu

Canfu astudiaeth Euskobarómetro yn 2006 gan Brifysgol Gwlad y Basg fod gan 33% o Fasgeg “awydd mawr neu gymedrol” am annibyniaeth. Roedd gan 47% “ychydig neu ddim awydd am sofraniaeth Gwlad y Basg.” Yn 2010, newidiodd y ffigyrau hyn i 30% a 55% yn y drefn honno ac yn 2014 i 34% a 52%.[22]

Dangosodd arolwg barn yn 2018 fod 32% yn cefnogi annibyniaeth gyda 39% yn gwrthwynebu.[23]

Dangosodd arolwg barn yn 2019 fod 31% yn cefnogi annibyniaeth gyda 48% yn gwrthwynebu. Roedd gan 27% awydd mawr am annibyniaeth, 29% ychydig o awydd am annibyniaeth a 38% heb awydd am annibyniaeth.[24]

Dangosodd arolwg barn yn 2020 fod 41% yn cefnogi cynnal refferendwm ar annibyniaeth Gwlad y Basg gyda 31% yn gwrthwynebu.[25] Dangosodd arolwg barn cyntaf Naziometroa ar annibyniaeth Gwlad y Basg fod 42.5% o blaid gwladwriaeth Fasgaidd annibynnol gyda 31.5% yn gwrthwynebu.[26]

Dangosodd ail arolwg barn Naziometroa ym mis Mawrth 2021 y byddai 39.5% o blaid Gwladwriaeth Fasgaidd annibynnol gyda 29.5% yn erbyn.[27]

Dangosodd trydydd arolwg barn Naziometroa ym mis Tachwedd 2021 fod 40.5% o blaid gwladwriaeth Fasgaidd annibynnol, gyda 29.2% yn erbyn, “mae pob un neu’r rhan fwyaf o’r pleidiau gwleidyddol wedi cytuno i gynnal refferendwm ar wladwriaeth Fasgaidd annibynnol, mae wedi’i gymeradwyo gan Madrid/Paris, ac felly mae’n gwbl gydnabyddedig ac yn swyddogol”. [28]

Gweler hefyd golygu

Cyfeiriadau golygu

  1. ↑ "The Basques—facts and information". History (yn Saesneg). 2019-10-24. Cyrchwyd 2023-10-11.
  2. ↑ 2.0 2.1 2.2 "The Basques—facts and information". History (yn Saesneg). 2019-10-24. Cyrchwyd 2023-10-11.
  3. ↑ "The Bombing of Guernica: Could WW2 Have Been Stopped That Day?". Sky HISTORY TV channel (yn Saesneg). Cyrchwyd 2023-10-11.
  4. ↑ Schrijver, Frans (2006). Regionalism After Regionalisation: Spain, France and the United Kingdom (yn Saesneg). Amsterdam University Press. tt. 87–90. ISBN 978-90-5629-428-1.
  5. ↑ Hills, George (1980). "Basque Autonomy: Will It Be Enough?". The World Today 36 (9): 358–359. ISSN 0043-9134. JSTOR 40395220. https://www.jstor.org/stable/40395220.
  6. ↑ Kingsley, Patrick (2017-10-28). "As Catalonia Crisis Deepens, Many Basques Wary of New Independence Bid". The New York Times (yn Saesneg). ISSN 0362-4331. Cyrchwyd 2023-10-11.
  7. ↑ Schrijver, Frans (2006). Regionalism After Regionalisation: Spain, France and the United Kingdom (yn Saesneg). Amsterdam University Press. tt. 87–90. ISBN 978-90-5629-428-1.
  8. ↑ Gardner, David (2019-07-12). "Why Basques and Catalans see independence differently". Financial Times. Cyrchwyd 2023-10-11.
  9. ↑ "Basque Country". Nationalia (yn Catalan). 2023-11-10. Cyrchwyd 2023-10-11.CS1 maint: unrecognized language (link)
  10. ↑ "Basque Country". Nationalia (yn Catalan). 2023-11-10. Cyrchwyd 2023-10-11.CS1 maint: unrecognized language (link)
  11. ↑ "Basque Country". Nationalia (yn Catalan). 2023-11-10. Cyrchwyd 2023-10-11.CS1 maint: unrecognized language (link)
  12. ↑ "Basque Country". Nationalia (yn Catalan). 2023-11-10. Cyrchwyd 2023-10-11.CS1 maint: unrecognized language (link)
  13. ↑ "Basque Country". Nationalia (yn Catalan). 2023-11-10. Cyrchwyd 2023-10-11.CS1 maint: unrecognized language (link)
  14. ↑ Staff, WIRED. "Basques March". Wired (yn Saesneg). ISSN 1059-1028. Cyrchwyd 2023-10-12.
  15. ↑ "CNN - Thousands march for Basque independence in Spain - July 27, 1997". edition.cnn.com. Cyrchwyd 2023-10-12.
  16. ↑ "Basques want peace, maybe independence". Reuters (yn Saesneg). 2007-03-27. Cyrchwyd 2023-10-11.
  17. ↑ Garma, Jorge; Press, Associated (2011-01-08). "Tens of thousands march in Spain's Basque region". San Diego Union-Tribune (yn Saesneg). Cyrchwyd 2023-10-11.
  18. ↑ Gastaca, Juan Mari (2014-01-12). "Rare show of Basque nationalist unity in massive Bilbao march". EL PAÍS English (yn Saesneg). Cyrchwyd 2023-10-11.
  19. ↑ "Basque protesters rally in support of Catalonia – DW – 11/05/2017". dw.com (yn Saesneg). Cyrchwyd 2023-10-11.
  20. ↑ "Spain's Basques form human chain calling for independence vote". BBC News (yn Saesneg). 2018-06-10. Cyrchwyd 2023-10-11.
  21. ↑ Smith, Rory (2018-06-11). "125-mile-long human chain calls for Basque independence vote". CNN (yn Saesneg). Cyrchwyd 2023-10-11.
  22. ↑ Barón, Alejandro (2015). "Why Public Finance Matters: Evolution of Independence Movements in Catalonia and the Basque Country during the Twenty-First Century". The SAIS Review of International Affairs 35 (2): 91–103. ISSN 1945-4716. JSTOR 27001000. https://www.jstor.org/stable/27001000.
  23. ↑ "EUSKO OCTUBRE 2018 BAROMETR". https://www.ehu.eus/eu/web/euskobarometro. External link in |website= (help)
  24. ↑ "EUSKO JUNIO 2019 BAROMETRO Estudio periódico de la opinión pública vasca". https://www.ehu.eus. External link in |website= (help)
  25. ↑ Strategies, Redfield & Wilton (2020-07-29). "Spanish Respondents Deeply Divided About Franco's Legacy". Redfield & Wilton Strategies (yn Saesneg). Cyrchwyd 2023-10-11.
  26. ↑ "2020-11 Survey". Telesforo Monzon (yn Saesneg). Cyrchwyd 2023-10-12.
  27. ↑ Villameriel, Miguel (2021-06-09). "El sondeo de Naziometroa apunta que el 39,5% votaría 'sí' a un Estado vasco". El Diario Vasco (yn Sbaeneg). Cyrchwyd 2023-10-12.
  28. ↑ "2021-11 Survey". Telesforo Monzon (yn Saesneg). Cyrchwyd 2023-10-11.
Wedi dod o "https://cy.wikipedia.org/w/index.php?title=Annibyniaeth_Gwlad_y_Basg&oldid=11906403"