Arllechwedd Isaf

Arllechwedd Isaf
	Hen eglwys Llangelynnin
Math	cwmwd, gwrthrych daearyddol
Daearyddiaeth
Rhan o'r canlynol	Esgobaeth Bangor, Arllechwedd
Sir	Gwynedd, Arllechwedd
Gwlad	Cymru
Yn ffinio gyda	Arllechwedd Uchaf, Nant Conwy
Cyfesurynnau	53.2167°N 3.8167°W
	[golygwch ar Wicidata]

Cwmwd yng ngogledd Teyrnas Gwynedd, ac un o dri chwmwd cantref Arllechwedd, gydag Arllechwedd Uchaf a Nant Conwy, oedd Arllechwedd Isaf. Fel gweddill y cantref, roedd yn rhan o Esgobaeth Bangor ac yn parhau felly hyd heddiw.

Roedd y cwmwd yn cynnwys rhan ogleddol Dyffryn Conwy a chymoedd dwyreiniol y Carneddau. Ffiniai ag Arllechwedd Uchaf i'r gorllewin, gyda'r ffin yn rhedeg o benrhyn y Penmaen-bach (rhwng Penmaenmawr a Morfa Conwy heddiw) yn y gogledd i'r Creigiau Gleision ger Capel Curig yn y de. I'r de ffiniai â chwmwd Nant Conwy gyda llinell y ffin yn rhedeg o'r Creigiau Gleision trwy Lyn Cowlyd ac i lawr i Ddyfryn Conwy ger Abaty Maenan. Roedd yn cynnwys llecyn o dir yr ochr arall i'r afon (plwyf Maenan), ond fel arall dynodai afon Conwy'r ffin â chantref Rhos yn y Berfeddwlad.

Roedd canolfan bwysig yn Aberconwy, safle'r abaty Sistersiaidd a sefydlwyd gan Llywelyn Fawr (Abaty Aberconwy).

Roedd fferis bwysig ger Tal-y-Cafn a Threfriw. Cysylltir caer Rufeinig Caerhun â Rhun ap Maelgwn Gwynedd. Rhedai ffordd Rufeinig o Gaerhun dros Fwlch y Ddeufaen i Abergwyngregyn; dyma'r brif dramwyfa yn yr Oesoedd Canol hefyd.

Plwyfi

A. D. Carr, 'Medieaval Administrative Divisions', yn Atlas of Caernarvonshire (Caernarfon, 1974)
E. D. Rowlands, Dyffryn Conwy a'r Creuddyn (Gwasg y Brython, Lerpwl, 1947)
Herbert L. North, The Old Churches of Arllechwedd (1906)