Brú na Bóinne
Mae Brú na Bóinne (Gwyddeleg: [ˈbˠɾˠuː n̪ˠə ˈbˠoːn̪ʲə] llythrennol "Palas yr [afon] Bhóinn")[1] yn gyfadeilad archeolegol sydd wedi'i leoli yn Swydd Meath yn yr Iwerddon ac sydd wedi'i restru fel Safle Treftadaeth y Byd UNESCO er 1993.
 | |
| Enghraifft o'r canlynol | safle archaeolegol  |
|---|---|
| Daeth i ben | 2500 (yn y Calendr Iwliaidd) CC |
| Dechrau/Sefydlu | 3500 (yn y Calendr Iwliaidd) CC |
| Yn cynnwys | Knowth, Dowth, Newgrange, Bryn Tara |
 | |
| Enw brodorol | Brú na Bóinne |
| Rhanbarth | Swydd Meath |
 Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia | |
Mae'n un o'r safleoedd megalithig a chynhanesyddol mwyaf a phwysicaf yn Ewrop. Mae'n cynnwys set o garneddi (twmwli), megalithau a chlostiroedd cynhanesyddol yn dyddio o'r cyfnod Oes Newydd y Cerrig (gelwir hefyd yn Neolithig): Dowth, Newgrange, Knowth, Fournocks a Tara.[2]
Y beddrodau
golyguFe’i hadeiladwyd yn wreiddiol tua rhwng 3300-2900 CC, yn ôl data carbon 14 (Grogan, 1991), sy’n golygu ei fod 500 mlynedd yn hŷn na Phyramid Mawr Khufu yn yr Aifft, a 1,000 o flynyddoedd yn hŷn na Chôr y Cewri (er mai cyfnodau cynharaf Côr y Cewri yw tua'r un oed â Sí an Bhrú, Newgrange).[3]
Y mwyaf yw beddrod (gelwir hefyd yn siambr gladdu) Neolithig Sí an Bhrú (Newgrange yn Saesneg): beddrod cyfunol o dan dwmwlws gwastad 80 metr o led a 13 metr o uchder, gyda choridor 19 metr o'i flaen, gyda 43 o bileri ochr yn atalnodi. Mae'r coridor hwn yn rhoi mynediad i'r siambr feddrodau, tua 6 metr o uchder, lle mae tair cilfach ochr agored wedi'u trefnu mewn croes ac sy'n cynnwys basnau cerrig mawr y bwriedir iddynt dderbyn esgyrn dynol ac offrymau. Amgylchynwyd y twmwlws gan 97 o gerrig fertigol, fel cromlech fawr. Ymhlith y deuddeg sy'n dal i sefyll, yr enwocaf yw carreg fawr gerfiedig y fynedfa, wedi'i haddurno â throellau dwbl a thriphlyg nad yw eu hystyr symbolaidd wedi'i ddarganfod. Mae pelydrau'r haul yn treiddio i'r siambr gladdu am 15-17 munud yn unig ar 21 Ragfyr (heuldro's gaeaf) bob blwyddyn.[4] O ganlyniad, mae rhai yn siarad am y lle hwn fel yr arsyllfa seryddol hynaf y gwyddys amdani.
Dubhadh (Dowth)
golyguMae'r beddrod yn 15 metr o uchder ac 85 metr o led. Mae'n cynnwys dau feddrod. Mae gwaith cloddio yn dal i fynd rhagddo.
Cnobha (Knowth)
golyguMae beddrod mwy diweddar yn 67 metr o led a 12 metr o uchder. Mae hefyd yn gartref i ddau feddrod. Mae beddau llai eraill o amgylch y tumwlws.
Tara
golyguSafle pellach, man uchel y chwedl Wyddelig. Tri deg beddrod cyntedd o'r 2il mileniwm.
Fourknocks
golyguMae'r beddrodau ar y cyd gyda choridorau yn cynnwys mwy na 50 o feddau.
-
Golygfa o domen gladdu Newgrange -
Golygfa o Dwmpathau Dowth -
Golygfa o Garnedd Knowth -
Maen Hir ar Fryn Tara -
Symbolau wedi'u hysgythru yn Fourknocks -
Golygfa o'r awyr o Brú na Bóinne -
Tu fewn Knowth
Gweler hefyd
golyguCyfeiriadau
golygu- ↑ "Sí an Bhrú /Newgrange". logainm.ie. Cyrchwyd 27 April 2015.
- ↑ Lynch, Ann (2014). "Newgrange revisited: New insights from excavations at the back of the mound in 1984–8". The Journal of Irish Archaeology 23: 13–82. http://www.jstor.org/stable/jirisarch.23.13.
- ↑ "The Winter Solstice Illumination of Newgrange". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 31 May 2017. Cyrchwyd 2 November 2017.
- ↑ "Winter Solstice - 21 December 2020 at Newgrange". Office of Public Works. 21 Rhagfyr 2021.
Dolenni allanol
golygu- Gwefan swyddogol
- Brú na Bóinne fideo gan UNESCO
- Quick Guide to Visiting Brú na Bóinne fideo gan Oifig na nOibreacha Poiblí (Office of Public Works), Gweriniaeth Iwerddon
- fideo o Heuldro'r Gaeaf gan Oifig na nOibreacha Poiblí (Office of Public Works) Gweriniaeth Iwerddon
