Brú na Bóinne

safle archeolegol o bwys byd-eang yn Iwerddon

Mae Brú na Bóinne (Gwyddeleg: [ˈbˠɾˠuː n̪ˠə ˈbˠoːn̪ʲə] llythrennol "Palas yr [afon] Bhóinn")[1] yn gyfadeilad archeolegol sydd wedi'i leoli yn Swydd Meath yn yr Iwerddon ac sydd wedi'i restru fel Safle Treftadaeth y Byd UNESCO er 1993.

Brú na Bóinne
Enghraifft o'r canlynolsafle archaeolegol Edit this on Wikidata
Daeth i ben2500 (yn y Calendr Iwliaidd) CC Edit this on Wikidata
Dechrau/Sefydlu3500 (yn y Calendr Iwliaidd) CC Edit this on Wikidata
Yn cynnwysKnowth, Dowth, Newgrange, Bryn Tara Edit this on Wikidata
Map
Enw brodorolBrú na Bóinne Edit this on Wikidata
RhanbarthSwydd Meath Edit this on Wikidata
Tudalen Comin Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia

Mae'n un o'r safleoedd megalithig a chynhanesyddol mwyaf a phwysicaf yn Ewrop. Mae'n cynnwys set o garneddi (twmwli), megalithau a chlostiroedd cynhanesyddol yn dyddio o'r cyfnod Oes Newydd y Cerrig (gelwir hefyd yn Neolithig): Dowth, Newgrange, Knowth, Fournocks a Tara.[2]

Y beddrodau

golygu

Fe’i hadeiladwyd yn wreiddiol tua rhwng 3300-2900 CC, yn ôl data carbon 14 (Grogan, 1991), sy’n golygu ei fod 500 mlynedd yn hŷn na Phyramid Mawr Khufu yn yr Aifft, a 1,000 o flynyddoedd yn hŷn na Chôr y Cewri (er mai cyfnodau cynharaf Côr y Cewri yw tua'r un oed â Sí an Bhrú, Newgrange).[3]

Sí an Bhrú (Newgrange)

golygu

Y mwyaf yw beddrod (gelwir hefyd yn siambr gladdu) Neolithig Sí an Bhrú (Newgrange yn Saesneg): beddrod cyfunol o dan dwmwlws gwastad 80 metr o led a 13 metr o uchder, gyda choridor 19 metr o'i flaen, gyda 43 o bileri ochr yn atalnodi. Mae'r coridor hwn yn rhoi mynediad i'r siambr feddrodau, tua 6 metr o uchder, lle mae tair cilfach ochr agored wedi'u trefnu mewn croes ac sy'n cynnwys basnau cerrig mawr y bwriedir iddynt dderbyn esgyrn dynol ac offrymau. Amgylchynwyd y twmwlws gan 97 o gerrig fertigol, fel cromlech fawr. Ymhlith y deuddeg sy'n dal i sefyll, yr enwocaf yw carreg fawr gerfiedig y fynedfa, wedi'i haddurno â throellau dwbl a thriphlyg nad yw eu hystyr symbolaidd wedi'i ddarganfod. Mae pelydrau'r haul yn treiddio i'r siambr gladdu am 15-17 munud yn unig ar 21 Ragfyr (heuldro's gaeaf) bob blwyddyn.[4] O ganlyniad, mae rhai yn siarad am y lle hwn fel yr arsyllfa seryddol hynaf y gwyddys amdani.

Dubhadh (Dowth)

golygu

Mae'r beddrod yn 15 metr o uchder ac 85 metr o led. Mae'n cynnwys dau feddrod. Mae gwaith cloddio yn dal i fynd rhagddo.

Cnobha (Knowth)

golygu

Mae beddrod mwy diweddar yn 67 metr o led a 12 metr o uchder. Mae hefyd yn gartref i ddau feddrod. Mae beddau llai eraill o amgylch y tumwlws.

Safle pellach, man uchel y chwedl Wyddelig. Tri deg beddrod cyntedd o'r 2il mileniwm.

Fourknocks

golygu

Mae'r beddrodau ar y cyd gyda choridorau yn cynnwys mwy na 50 o feddau.

Gweler hefyd

golygu

Cyfeiriadau

golygu
  1. "Sí an Bhrú /Newgrange". logainm.ie. Cyrchwyd 27 April 2015.
  2. Lynch, Ann (2014). "Newgrange revisited: New insights from excavations at the back of the mound in 1984–8". The Journal of Irish Archaeology 23: 13–82. http://www.jstor.org/stable/jirisarch.23.13.
  3. "The Winter Solstice Illumination of Newgrange". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 31 May 2017. Cyrchwyd 2 November 2017.
  4. "Winter Solstice - 21 December 2020 at Newgrange". Office of Public Works. 21 Rhagfyr 2021.

Dolenni allanol

golygu


  Eginyn erthygl sydd uchod am Iwerddon. Gallwch helpu Wicipedia drwy ychwanegu ato.