Tywysogion a Brenhinoedd Cymru
Rhestr o Frenhinoedd a Thywysogion brodorol Cymru.
Cyd-destunGolygu
Cyn: Brenin y BrythoniaidGolygu
Cyn teitl Brenin neu Dywysog Cymru, defnyddiwyd y teitl Brenin y Brythoniaid i ddisgrifio Brenin y Brythoniaid Celtaidd, hynafiaid y Cymry.[1]
Diwedd y teitlau CymreigGolygu
Lladdwyd Llywelyn ein Llyw Olaf (Tywysog Cymru) gan filwyr Seisnig ym 1282 a daeth artaith a lladd ei frawd Dafydd ap Gruffydd ym 1283 hefyd gan filwyr o Loegr i ben i bob pwrpas ag annibyniaeth Cymru. Yna defnyddiwyd y teitl Tywysog Cymru gan frenhiniaeth Lloegr fel etifedd gorsedd Lloegr.[2][3]
Gorgyffwrdd teitlau Cymreig a SaesnigGolygu
Yn ystod y cyfnod 1400-1413, yn dilyn gwrthryfel yn erbyn rheolaeth Lloegr yng Nghymru, bu Tywysog brodorol Cymru, Owain Glyndŵr a brenhiniaeth Seisnig wedi’i benodi’n Dywysog Cymru (a ddaeth yn Harri V o Loegr yn ddiweddarach). Tywysog brodorol Cymru, Owain Glyndŵr a arweiniodd luoedd Cymru yn erbyn Tywysog Lloegr a rheolaeth Lloegr yng Nghymru.[4]
Ar ôlGolygu
Yn dilyn marwolaeth Owain Glyndŵr yn 1415, dim ond etifedd anfrodorol i frenhiniaeth Lloegr (ac yn ddiweddarach Brydeinig) sydd wedi dal teitl Tywysog Cymru.
Rhestr Brenhinoedd a Thywysogion CymruGolygu
Llun | Enw | Arfbais | Teyrnas | Teitl Cymreig | Cyfnod y teitl
(Yn ôl tystiolaeth) |
Marwolaeth ac achos marwolaeth | Ffynhonnell |
---|---|---|---|---|---|---|---|
Cyn y cynfod yma, gweler: Brenin y Brythoniaid | |||||||
Brenin Cymru | |||||||
Cynan Dindaethwy
(Cynan ap Rhodri) |
Gwynedd (o 754) |
|
798 – 816 | Brut y Tywysogion[5] Annals of UlsterAnnales Cambriae | |||
Rhodri Mawr
(Rhodri ap Merfyn) |
Gwynedd, o 855 hefyd Powys, o 872 hefyd Seisyllwg |
|
843 | Brut y Tywysogion[5] Annals of Ulster | |||
Cadell ap Rhodri |
|
877 | Brut y Tywysogion[5] | ||||
Anarawd ap Rhodri |
|
900 | Brut y Tywysogion[5] | ||||
Hywel Dda(Hywel ap Cadell) | Deheubarth (o 920), o 942 hefyd Gwynedd a Powys |
|
942-949/50 | Brut y Tywysogion[5] Annals of UlsterAnnales Cambriae | |||
Aeddan ap Blegywryd |
|
1000 | Brut y Tywysogion[6] | ||||
Llywelyn ap Seisyll | Gwynedd a Powys; o 1022 hefyd Deheubarth |
|
1023 | Brut y Tywysogion[6] Annals of Ulster | |||
Gruffydd ap Llywelyn
1010 - 1063 |
Gwynedd a Powys, o 1057 hefyd gweddill Wales |
|
Lladdwyd gan Cynan 1064.[10] | John o Worcester[7] Annals of Ulster | |||
Brenin Cymru, Tywysog Cymru | |||||||
Gruffudd ap Cynan | Aberffraw, Terynas Gwynedd (O 1081) | Aberffraw, Terynas Gwynedd (O 1081) | Brenin y Cymry i gyd, Tywysog y Cymru i gyd
(ym 1137)[11] |
1137 | Bu farw yn 1137, yn 81-82 mlwydd oed. | Brut y Tywysogion[12] | |
Owain Gwynedd | Caernarfon
(Dim tystiolaeth o ddefnydd yr arfbais.) |
Teyrnas Gwynedd | Tywysog dros y wlad Brydeinig (ym 1146); Brenin Cymru, Brenin y Cymry, tywysog y Cymry | 1146–1170 | Bu farw yn 1170, yn 69-70 mlwydd oed. | Brut y Tywysogion; chartiau modern.[13] | |
Tywysog Cymru | |||||||
Rhys ap Gruffydd
(Yr Arglwydd Rhys) |
Teyrnas Deheubarth | Teyrnas Deheubarth (O 1155) | Pennaeth Cymru i gyd (ym 1197); Tywysog y Cymry (ym 1184), Tywysog Cymru | 1184–1197 | Bu farw yn 1197, yn 65 mlwydd oed. | Brut y Tywysogion; chartiau modern | |
Llywelyn ap Iorwerth
(Llywelyn Fawr) |
Teyrnas Gwynedd | Gwynedd (o 1194), hefyd o 1208 a Powys, o 1216 hefyd Deheubarth | Tywysog y Cymry (ym 1228); Tywysog Cymru (ym 1240) | 1228–1240 | Bu farw yn 1240, yn 66-67 mlwydd oed. | Brut y Tywysogion; chartiau modern | |
Dafydd ap Llywelyn | Teyrnas Gwynedd | Gwynedd | Tywysog Cymru (fo 1220) | 1220–1246 | Bu farw yn sydyn yn 1246, yn 33 mlwydd oed. | Cytundeb gyda Lloegr | |
Llywelyn ap Gruffudd
(Llywelyn ein Llyw Olaf) |
Teyrnas Gwynedd | Gwynedd (o 1246), ar adegau hefyd Powys a Deheubarth
Tywysog Gwynedd yn 1246 ar ôl Dafydd. |
Tywysog Cymru (yn 1264; yn 1258; yn 1267; 1258–82)
"Tywysog Cymru" o 1258. (Adnabyddir gan Henry III 29 Medi 1267) |
1258–1282 | Lladdwyd ar y 11eg o Ragfyr yn 1282, yn 59 mlwydd oed.
Lladdwyd gan filwr Saesnig mewn twyll, dan yr argraff o gael drafodaeth. Cymerwyd ei ben o amgylch Llundain ar waywffon a roddwyd ei ben ar bigyn Twr Llundain.[14] |
Brut y Tywysogion; Cytunedb gyda'r Alban, Cytundeb gyda Lloegr, llythyron, charteri etc. | |
Dafydd ap Gruffydd | Teyrnas Gwynedd | Teyrnas Gwynedd | Tywysog Cymru (yn 1283) | 1282–1283 | Lladdwyd ar Hydrey 3ydd, 1283.
Llusgwyd trwy strydoedd Shrewsbury gan geffyl. Crogwyd, adfywiyd adiberfeddwyd. Taflwyd ei berfeddau i'r tân wrth iddo wylio. torrwyd ei ben i ffwrdd a'i roi ar bigyn Twr llundain nesaf at ei frawd Llywelyn. Torrwyd ei gorff mewn i chwarteri.[15] |
Llythyrau[16] | |
Rheolaeth Saesnig yn dechrau ar ôl artaith a llofruddiaeth Llywelyn ein Llyw Olaf ac artaith a llofruddiaeth Dafydd ap Gruffydd. | |||||||
Madog ap Llywelyn | Teyrnas Gwynedd | Teyrnas Gwynedd | Tywysog Cymru (yn 1294) | 1294–1295 | Daliwyd fel carcharor yn Llundain. | Dogfen Penmachno | |
Owain Glyndŵr | Teyrnas Gwynedd a hefyd Teyrnas Deheubarth | Gogledd powys. Erbyn 1404–5, Cymru i gyd. Erbyn 1409 Gwynedd yn unig. | Tywysog Cymru
(1400-1415. Ni ddebyniodd bardwn gan frenhinoedd Lloegr.) |
1400 – 1415 | 1415, yn 55-56 mlwydd oed. Claddwyd yn ddirgel. | Llythr Penal |
CyfeiriadauGolygu
- ↑ Kari Maund (2000). The Welsh Kings: The Medieval Rulers of Wales. Tempus. ISBN 0-7524-2321-5.
- ↑ "The History Press | Llywelyn the Last". www.thehistorypress.co.uk (yn Saesneg). Cyrchwyd 2022-05-27.
- ↑ Long, Tony. "Oct. 3, 1283: As Bad Deaths Go, It's Hard to Top This". Wired (yn Saesneg). ISSN 1059-1028. Cyrchwyd 2022-05-27.
- ↑ "OWAIN GLYNDWR (c. 1354 - 1416), 'Prince of Wales' | Dictionary of Welsh Biography". biography.wales. Cyrchwyd 2022-05-27.
- ↑ 5.0 5.1 5.2 5.3 5.4 "Archaeologia Cambrensis (1846-1899) | BRUT Y TYWYSOGION: GWENTIAN CHRONICLE 1863 | 1863 | Welsh Journals - The National Library of Wales". journals.library.wales (yn Saesneg). Cyrchwyd 2022-07-26.
- ↑ 6.0 6.1 6.2 "Archaeologia Cambrensis (1846-1899) | BRUT Y TYWYSOGION: GWENTIAN CHRONICLE 1863 | 1863 | Welsh Journals - The National Library of Wales". journals.library.wales (yn Saesneg). Cyrchwyd 2022-07-26.
- ↑ 7.0 7.1 Maund, K. L. (1991). Ireland, Wales, and England in the Eleventh Century (yn Saesneg). Boydell & Brewer Ltd. t. 27. ISBN 978-0-85115-533-3.
- ↑ "The National Archives - Exhibitions - Uniting the Kingdoms?".
- ↑ "BBC Wales - History - Themes - Welsh unity".
- ↑ Davies, John (2007-01-25). A History of Wales (yn Saesneg). Penguin UK. t. 100. ISBN 978-0-14-192633-9.
- ↑ "Brut y Tywysogion". www.maryjones.us. Cyrchwyd 2022-05-24.
- ↑ "Brut y Tywysogion". www.maryjones.us. Cyrchwyd 2022-05-31.
- ↑ Carpenter, David (2003). The struggle for mastery: Britain 1066–1284.
- ↑ Davies, Dr John (2020). Accident or Assassination?The Death of Llywelyn 11th December 1282 (PDF). Abbey Cwmhir Heritage Trust.
- ↑ Long, Tony. "Oct. 3, 1283: As Bad Deaths Go, It's Hard to Top This". Wired (yn Saesneg). ISSN 1059-1028. Cyrchwyd 2022-05-27.
- ↑ Nodyn:Cite DWB