Wicipedia

Tywysogion a Brenhinoedd Cymru

(Ailgyfeiriad o Brenin & Tywysog Cymru)

Rhestr o Frenhinoedd a Thywysogion brodorol Cymru.

Paentiad o Owain Glyndŵr; Tywysog olaf Cymru ac arweinydd olaf Cymru annibynnol

Cyd-destun golygu

Cyn: Brenin y Brythoniaid golygu

Cyn teitl Brenin neu Dywysog Cymru, defnyddiwyd y teitl Brenin y Brythoniaid i ddisgrifio Brenin y Brythoniaid Celtaidd, hynafiaid y Cymry.[1]

Diwedd y teitlau Cymreig golygu

Lladdwyd Llywelyn ein Llyw Olaf (Tywysog Cymru) gan filwyr Seisnig ym 1282 a daeth artaith a lladd ei frawd Dafydd ap Gruffydd ym 1283 hefyd gan filwyr o Loegr i ben i bob pwrpas ag annibyniaeth Cymru. Yna defnyddiwyd y teitl Tywysog Cymru gan frenhiniaeth Lloegr fel etifedd gorsedd Lloegr.[2][3]

Gorgyffwrdd teitlau Cymreig a Saesnig golygu

 
Arfbais Owain Glyndŵr

Yn ystod y cyfnod 1400-1413, yn dilyn gwrthryfel yn erbyn rheolaeth Lloegr yng Nghymru, bu Tywysog brodorol Cymru, Owain Glyndŵr a brenhiniaeth Seisnig wedi’i benodi’n Dywysog Cymru (a ddaeth yn Harri V o Loegr yn ddiweddarach). Tywysog brodorol Cymru, Owain Glyndŵr a arweiniodd luoedd Cymru yn erbyn Tywysog Lloegr a rheolaeth Lloegr yng Nghymru.[4]

Ar ôl golygu

Yn dilyn marwolaeth Owain Glyndŵr yn 1415, dim ond etifedd anfrodorol i frenhiniaeth Lloegr (ac yn ddiweddarach Brydeinig) sydd wedi dal teitl Tywysog Cymru.

Cyfnod y brenhinoedd golygu

Llun Enw Teyrnas Teitl Cymreig Cyfnod y teitl

(Yn ôl tystiolaeth)

Marwolaeth ac achos marwolaeth Ffynhonnell
Cyn y cynfod yma, gweler: Brenin y Brythoniaid
Brenin Cymru
Cynan Dindaethwy

(Cynan ap Rhodri)

Gwynedd (o 754)
  • "Brenin Cymry oll"
 798 – 816 Brut y Tywysogion[5]

Annals of UlsterAnnales Cambriae

 
 Rhodri Mawr

(Rhodri ap Merfyn)

Gwynedd, o 855 hefyd Powys, o 872 hefyd Seisyllwg
  • "began to reign over the Welsh" (843 AD)
 843 Brut y Tywysogion[5]

Annals of Ulster

Cadell ap Rhodri
  • "ruled over all Wales" (877 AD)
 877 Brut y Tywysogion[5]
Anarawd ap Rhodri
  • "ruled over all Wales" (900 AD)
 900 Brut y Tywysogion[5]
 
 Hywel Dda(Hywel ap Cadell) Deheubarth (o 920), o 942 hefyd Gwynedd a Powys
  • "Brenin Cymry oll"
 942-949/50 Brut y Tywysogion[5]

Annals of UlsterAnnales Cambriae

Aeddan ap Blegywryd
  • "acquired all Wales from sea to sea" (1000 AD)
 1000 Brut y Tywysogion[6]
Llywelyn ap Seisyll Gwynedd a Powys; o 1022 hefyd Deheubarth
  • "took the government upon himself...in his time the country of Wales was twelve years without war"
  • "sovereignty of Wales"
 1023 Brut y Tywysogion[6]

Annals of Ulster

Gruffydd ap Llywelyn

1010 - 1063

Gwynedd a Powys, o 1057 hefyd gweddill Wales
  • Rex Walensium ("King of Wales")[7]
  • King of the Britons(in 1063; in 1058)
  • "gained all Wales prior to 1037"[6]
  • Dros Gymru i gyd 1055 to 1063.[8][9]
 Lladdwyd gan Cynan 1064.[10] John o Worcester[7]

Annals of Ulster

Brut y Tywysogion

Cyfnod y tywysogion golygu

Llun Enwau Teyrnas gwreiddiol Teitl a nodiadau Blynyddoedd â thystiolaeth Manylion marw
Defnyddiwyd y term Brenin Cymru neu Brenin y Brythoniaid cyn y cyfnod hwn
  Gruffudd ap Cynan Gwynedd Tywysog...y Cymry oll[11] 1136[11] Bu farw yn 1137 yn 81-82 mlwydd oed.
  Owain ap Gruffudd

Owain Gwynedd

Gwynedd Tywysog Cymru[12]

Tywysog y Cymry; y person cyntaf i ddefnyddio'r arddull hon i ddynodi annibyniaeth, sofraniaeth a goruchafiaeth dros lywodraethwyr brodorol eraill[13][14][15]

 ~1165[14][15] Bu farw yn 1170 yn 69-70 mlwydd oed.
  Rhys ap Gruffydd

Yr Arglwydd Rhys

Deheubarth Tywysog Cymru[16] 1197[11] Bu farw yn 1197, yn 65 mlwydd oed.
  Llywelyn ap Iorwerth

Llywelyn Fawr

Gwynedd Tywysog Cymru[17]

Cyfeirir ato gan groniclwyr Cymraeg a Saesneg fel "Tywysog Cymru". Yn dal "tywysogaeth" o Gymru ond yn defnyddio'r teitl "Tywysog Aberffraw ac arglwydd yr Wyddfa", gydag Aberffraw yn awgrymu goruchafiaeth dros Gymru gyfan a gwrogaeth gan bob Brenin arall[18]

 1240[11] Bu farw yn 1240 yn 66-67 mlwydd oed.
  Dafydd ap Llywelyn Gwynedd Tywysog Cymru[12][19] 1245[19] Bu farw yn sydyn yn 1246, yn 33 mlwydd oed.
  Llywelyn ap Gruffudd

Llywelyn ein Llyw Olaf

Gwynedd Tywysog Cymru[12][20] 1255[11]1258, 1262, 1267[21] Lladdwyd gan filwyr o Loegr dan gochl trafodaethau heddwch ar 11 Rhagfyr 1282 yn 59 oed. Parêdiwyd ei ben ar bolyn o amgylch Llundain a'i roi ar dwr Llundain.[22]
Dafydd ap Gruffydd Gwynedd Tywysog Cymru[12] 1282[12][23], 1283[24] Llusgwyd drwy'r stryd gan geffyl cyn cael ei grogi, ei ddadberfeddu a'i chwarteri yn Amwythig ar 3 Hydref 1283 ar ôl cael ei ddal gan filwyr Lloegr. Rhoddwyd ei ben ar bolyn wrth pen ei frawd.
Rheolaeth Saesnig yn dechrau ar ôl lladd Llywelyn & Dafydd ap Gruffydd
  Madog ap Llywelyn Gwynedd Tywysog Cymru[12] 1294[12][25] Cadwyd yn garcharor yn Llundain
  Owain ap Tomas

Owain Lawgoch

Gwynedd Tywysog Cymru[26] 1363[26] Llofruddiwyd Gorffennaf 1378[26]
  Owain ap Gruffydd

Owain Glyndŵr

Powys, Deheubarth, Gwynedd Tywysog Cymru[12] 1400[12] Bu farw 1415, yn 55-56 mlwydd oed ac fe gladdwyd yn gyfrinachol.

Cyfeiriadau golygu

  1. ↑ Kari Maund (2000). The Welsh Kings: The Medieval Rulers of Wales. Tempus. ISBN 0-7524-2321-5.
  2. ↑ "The History Press | Llywelyn the Last". www.thehistorypress.co.uk (yn Saesneg). Cyrchwyd 2022-05-27.
  3. ↑ Long, Tony. "Oct. 3, 1283: As Bad Deaths Go, It's Hard to Top This". Wired (yn Saesneg). ISSN 1059-1028. Cyrchwyd 2022-05-27.
  4. ↑ "OWAIN GLYNDWR (c. 1354 - 1416), 'Prince of Wales' | Dictionary of Welsh Biography". biography.wales. Cyrchwyd 2022-05-27.
  5. ↑ 5.0 5.1 5.2 5.3 5.4 "Archaeologia Cambrensis (1846-1899) | BRUT Y TYWYSOGION: GWENTIAN CHRONICLE 1863 | 1863 | Welsh Journals - The National Library of Wales". journals.library.wales (yn Saesneg). Cyrchwyd 2022-07-26.
  6. ↑ 6.0 6.1 6.2 "Archaeologia Cambrensis (1846-1899) | BRUT Y TYWYSOGION: GWENTIAN CHRONICLE 1863 | 1863 | Welsh Journals - The National Library of Wales". journals.library.wales (yn Saesneg). Cyrchwyd 2022-07-26.
  7. ↑ 7.0 7.1 Maund, K. L. (1991). Ireland, Wales, and England in the Eleventh Century (yn Saesneg). Boydell & Brewer Ltd. t. 27. ISBN 978-0-85115-533-3.
  8. ↑ "The National Archives - Exhibitions - Uniting the Kingdoms?".
  9. ↑ "BBC Wales - History - Themes - Welsh unity".
  10. ↑ Davies, John (2007-01-25). A History of Wales (yn Saesneg). Penguin UK. t. 100. ISBN 978-0-14-192633-9.
  11. ↑ 11.0 11.1 11.2 11.3 11.4 "Brut y Tywysogion". www.maryjones.us. Cyrchwyd 2022-05-24.
  12. ↑ 12.0 12.1 12.2 12.3 12.4 12.5 12.6 12.7 12.8 Davies, John (2007-01-25). A History of Wales (yn Saesneg). Penguin Publishing Group. ISBN 978-0-14-028475-1. Prince of the Welsh
  13. ↑ Carpenter, D. A. (2004). The struggle for mastery : Britain 1066-1284. Internet Archive. London : Penguin. t. 24. ISBN 978-0-14-014824-4.
  14. ↑ 14.0 14.1 Huw, Pryce (1998). "Owain Gwynedd And Louis VII: The Franco-Welsh Diplomacy of the First Prince of Wales". Welsh History Review 19 (1): 1–28. https://journals.library.wales/view/1073091/1083764/4.
  15. ↑ 15.0 15.1 Turvey, Roger (2013). Owain Gwynedd: Prince of the Welsh (yn Saesneg). Y Lolfa. tt. 84–86. ISBN 978-1-84771-694-1.
  16. ↑ Pryce, Huw (2010-10-15). The Acts of Welsh Rulers, 1120-1283 (yn Saesneg). University of Wales Press. t. 75. ISBN 978-0-7083-2387-8.
  17. ↑ "Llywelyn ab Iorwerth", Dictionary of National Biography, 1885-1900 Volume 34, https://en.wikisource.org/wiki/Dictionary_of_National_Biography,_1885-1900/Llywelyn_ab_Iorwerth, adalwyd 2023-11-09
  18. ↑ Carpenter, D. A. (2004). The struggle for mastery : Britain 1066-1284. Internet Archive. London : Penguin. tt. 321, 323. ISBN 978-0-14-014824-4.
  19. ↑ 19.0 19.1 Pryce, Huw (2010-10-15). The Acts of Welsh Rulers, 1120-1283 (yn Saesneg). University of Wales Press. tt. 78, 479. ISBN 978-0-7083-2387-8.
  20. ↑ Carpenter, D. A. (2004). The struggle for mastery : Britain 1066-1284. Internet Archive. London : Penguin. tt. 22, 24, 49. ISBN 978-0-14-014824-4.
  21. ↑ Carpenter, D. A. (2004). The struggle for mastery : Britain 1066-1284. Internet Archive. London : Penguin. tt. 384, 385, 386, 495. ISBN 978-0-14-014824-4.
  22. ↑ Davies, Dr John (2020). Accident or Assassination?The Death of Llywelyn 11th December 1282 (PDF). Abbey Cwmhir Heritage Trust.
  23. ↑ Nodyn:Cite DWB
  24. ↑ Carpenter, D. A. (2004). The struggle for mastery : Britain 1066-1284. Internet Archive. London : Penguin. t. 386. ISBN 978-0-14-014824-4.
  25. ↑ Carpenter, D. A. (2004). The struggle for mastery : Britain 1066-1284. Internet Archive. London : Penguin. t. 513. ISBN 978-0-14-014824-4.
  26. ↑ 26.0 26.1 26.2 Jones, John Graham (2014-11-15). The History of Wales (yn Saesneg). University of Wales Press. ISBN 978-1-78316-170-6.
Wedi dod o "https://cy.wikipedia.org/w/index.php?title=Tywysogion_a_Brenhinoedd_Cymru&oldid=11911446"