Wicipedia

Tywysogion a Brenhinoedd Cymru

(Ailgyfeiriad oddi wrth Brenin & Tywysog Cymru)

Rhestr o Frenhinoedd a Thywysogion brodorol Cymru.

Arfbais Owain Glyndŵr, Tywysog olaf Cymru ac arweinydd olaf Cymru annibynnol.

Cyd-destunGolygu

Cyn: Brenin y BrythoniaidGolygu

Cyn teitl Brenin neu Dywysog Cymru, defnyddiwyd y teitl Brenin y Brythoniaid i ddisgrifio Brenin y Brythoniaid Celtaidd, hynafiaid y Cymry.[1]

Diwedd y teitlau CymreigGolygu

Lladdwyd Llywelyn ein Llyw Olaf (Tywysog Cymru) gan filwyr Seisnig ym 1282 a daeth artaith a lladd ei frawd Dafydd ap Gruffydd ym 1283 hefyd gan filwyr o Loegr i ben i bob pwrpas ag annibyniaeth Cymru. Yna defnyddiwyd y teitl Tywysog Cymru gan frenhiniaeth Lloegr fel etifedd gorsedd Lloegr.[2][3]

Gorgyffwrdd teitlau Cymreig a SaesnigGolygu

Yn ystod y cyfnod 1400-1413, yn dilyn gwrthryfel yn erbyn rheolaeth Lloegr yng Nghymru, bu Tywysog brodorol Cymru, Owain Glyndŵr a brenhiniaeth Seisnig wedi’i benodi’n Dywysog Cymru (a ddaeth yn Harri V o Loegr yn ddiweddarach). Tywysog brodorol Cymru, Owain Glyndŵr a arweiniodd luoedd Cymru yn erbyn Tywysog Lloegr a rheolaeth Lloegr yng Nghymru.[4]

Ar ôlGolygu

Yn dilyn marwolaeth Owain Glyndŵr yn 1415, dim ond etifedd anfrodorol i frenhiniaeth Lloegr (ac yn ddiweddarach Brydeinig) sydd wedi dal teitl Tywysog Cymru.

Rhestr Brenhinoedd a Thywysogion CymruGolygu

Llun Enw Arfbais Teyrnas Teitl Cymreig Cyfnod y teitl

(Yn ôl tystiolaeth)

Marwolaeth ac achos marwolaeth Ffynhonnell
Cyn y cynfod yma, gweler: Brenin y Brythoniaid
Brenin Cymru
Cynan Dindaethwy

(Cynan ap Rhodri)

Gwynedd (o 754)
  • "Brenin Cymry oll"
 798 – 816 Brut y Tywysogion[5]

Annals of UlsterAnnales Cambriae

 
 Rhodri Mawr

(Rhodri ap Merfyn)

Gwynedd, o 855 hefyd Powys, o 872 hefyd Seisyllwg
  • "began to reign over the Welsh" (843 AD)
 843 Brut y Tywysogion[5]

Annals of Ulster

Cadell ap Rhodri
  • "ruled over all Wales" (877 AD)
 877 Brut y Tywysogion[5]
Anarawd ap Rhodri
  • "ruled over all Wales" (900 AD)
 900 Brut y Tywysogion[5]
 
 Hywel Dda(Hywel ap Cadell) Deheubarth (o 920), o 942 hefyd Gwynedd a Powys
  • "Brenin Cymry oll"
 942-949/50 Brut y Tywysogion[5]

Annals of UlsterAnnales Cambriae

Aeddan ap Blegywryd
  • "acquired all Wales from sea to sea" (1000 AD)
 1000 Brut y Tywysogion[6]
Llywelyn ap Seisyll Gwynedd a Powys; o 1022 hefyd Deheubarth
  • "took the government upon himself...in his time the country of Wales was twelve years without war"
  • "sovereignty of Wales"
 1023 Brut y Tywysogion[6]

Annals of Ulster

Gruffydd ap Llywelyn

1010 - 1063

Gwynedd a Powys, o 1057 hefyd gweddill Wales
  • Rex Walensium ("King of Wales")[7]
  • King of the Britons(in 1063; in 1058)
  • "gained all Wales prior to 1037"[6]
  • Dros Gymru i gyd 1055 to 1063.[8][9]
 Lladdwyd gan Cynan 1064.[10] John o Worcester[7]

Annals of Ulster

Brut y Tywysogion

Brenin Cymru, Tywysog Cymru
  Gruffudd ap Cynan
 
Aberffraw, Terynas Gwynedd (O 1081) 		Aberffraw, Terynas Gwynedd (O 1081) Brenin y Cymry i gyd, Tywysog y Cymru i gyd

(ym 1137)[11]

 1137 Bu farw yn 1137, yn 81-82 mlwydd oed. Brut y Tywysogion[12]
  Owain Gwynedd
 
Caernarfon

(Dim tystiolaeth o ddefnydd yr arfbais.)

Teyrnas Gwynedd Tywysog dros y wlad Brydeinig (ym 1146); Brenin Cymru, Brenin y Cymry, tywysog y Cymry 1146–1170 Bu farw yn 1170, yn 69-70 mlwydd oed. Brut y Tywysogion; chartiau modern.[13]
Tywysog Cymru
  Rhys ap Gruffydd

(Yr Arglwydd Rhys)

 
Teyrnas Deheubarth 		Teyrnas Deheubarth (O 1155) Pennaeth Cymru i gyd (ym 1197); Tywysog y Cymry (ym 1184), Tywysog Cymru 1184–1197 Bu farw yn 1197, yn 65 mlwydd oed. Brut y Tywysogion; chartiau modern
  Llywelyn ap Iorwerth

(Llywelyn Fawr)

 
Teyrnas Gwynedd 		Gwynedd (o 1194), hefyd o 1208 a Powys, o 1216 hefyd Deheubarth Tywysog y Cymry (ym 1228); Tywysog Cymru (ym 1240) 1228–1240 Bu farw yn 1240, yn 66-67 mlwydd oed. Brut y Tywysogion; chartiau modern
  Dafydd ap Llywelyn
 
Teyrnas Gwynedd 		Gwynedd Tywysog Cymru (fo 1220) 1220–1246 Bu farw yn sydyn yn 1246, yn 33 mlwydd oed. Cytundeb gyda Lloegr
  Llywelyn ap Gruffudd

(Llywelyn ein Llyw Olaf)

 
Teyrnas Gwynedd 		Gwynedd (o 1246), ar adegau hefyd Powys a Deheubarth

Tywysog Gwynedd yn 1246 ar ôl Dafydd.

Tywysog Cymru (yn 1264; yn 1258; yn 1267; 1258–82)

"Tywysog Cymru" o 1258. (Adnabyddir gan Henry III 29 Medi 1267)

1258–1282 Lladdwyd ar y 11eg o Ragfyr yn 1282, yn 59 mlwydd oed.

Lladdwyd gan filwr Saesnig mewn twyll, dan yr argraff o gael drafodaeth. Cymerwyd ei ben o amgylch Llundain ar waywffon a roddwyd ei ben ar bigyn Twr Llundain.[14]

 Brut y Tywysogion; Cytunedb gyda'r Alban, Cytundeb gyda Lloegr, llythyron, charteri etc.
Dafydd ap Gruffydd
 
Teyrnas Gwynedd 		Teyrnas Gwynedd Tywysog Cymru (yn 1283) 1282–1283 Lladdwyd ar Hydrey 3ydd, 1283.

Llusgwyd trwy strydoedd Shrewsbury gan geffyl. Crogwyd, adfywiyd adiberfeddwyd. Taflwyd ei berfeddau i'r tân wrth iddo wylio. torrwyd ei ben i ffwrdd a'i roi ar bigyn Twr llundain nesaf at ei frawd Llywelyn. Torrwyd ei gorff mewn i chwarteri.[15]

 Llythyrau[16]
Rheolaeth Saesnig yn dechrau ar ôl artaith a llofruddiaeth Llywelyn ein Llyw Olaf ac artaith a llofruddiaeth Dafydd ap Gruffydd.
  Madog ap Llywelyn
 
Teyrnas Gwynedd 		Teyrnas Gwynedd Tywysog Cymru (yn 1294) 1294–1295 Daliwyd fel carcharor yn Llundain. Dogfen Penmachno
  Owain Glyndŵr
 
Teyrnas Gwynedd a hefyd Teyrnas Deheubarth 		Gogledd powys. Erbyn 1404–5, Cymru i gyd. Erbyn 1409 Gwynedd yn unig. Tywysog Cymru

(1400-1415. Ni ddebyniodd bardwn gan frenhinoedd Lloegr.)

1400 – 1415 1415, yn 55-56 mlwydd oed. Claddwyd yn ddirgel. Llythr Penal

CyfeiriadauGolygu

  1. ↑ Kari Maund (2000). The Welsh Kings: The Medieval Rulers of Wales. Tempus. ISBN 0-7524-2321-5.
  2. ↑ "The History Press | Llywelyn the Last". www.thehistorypress.co.uk (yn Saesneg). Cyrchwyd 2022-05-27.
  3. ↑ Long, Tony. "Oct. 3, 1283: As Bad Deaths Go, It's Hard to Top This". Wired (yn Saesneg). ISSN 1059-1028. Cyrchwyd 2022-05-27.
  4. ↑ "OWAIN GLYNDWR (c. 1354 - 1416), 'Prince of Wales' | Dictionary of Welsh Biography". biography.wales. Cyrchwyd 2022-05-27.
  5. ↑ 5.0 5.1 5.2 5.3 5.4 "Archaeologia Cambrensis (1846-1899) | BRUT Y TYWYSOGION: GWENTIAN CHRONICLE 1863 | 1863 | Welsh Journals - The National Library of Wales". journals.library.wales (yn Saesneg). Cyrchwyd 2022-07-26.
  6. ↑ 6.0 6.1 6.2 "Archaeologia Cambrensis (1846-1899) | BRUT Y TYWYSOGION: GWENTIAN CHRONICLE 1863 | 1863 | Welsh Journals - The National Library of Wales". journals.library.wales (yn Saesneg). Cyrchwyd 2022-07-26.
  7. ↑ 7.0 7.1 Maund, K. L. (1991). Ireland, Wales, and England in the Eleventh Century (yn Saesneg). Boydell & Brewer Ltd. t. 27. ISBN 978-0-85115-533-3.
  8. ↑ "The National Archives - Exhibitions - Uniting the Kingdoms?".
  9. ↑ "BBC Wales - History - Themes - Welsh unity".
  10. ↑ Davies, John (2007-01-25). A History of Wales (yn Saesneg). Penguin UK. t. 100. ISBN 978-0-14-192633-9.
  11. ↑ "Brut y Tywysogion". www.maryjones.us. Cyrchwyd 2022-05-24.
  12. ↑ "Brut y Tywysogion". www.maryjones.us. Cyrchwyd 2022-05-31.
  13. ↑ Carpenter, David (2003). The struggle for mastery: Britain 1066–1284.
  14. ↑ Davies, Dr John (2020). Accident or Assassination?The Death of Llywelyn 11th December 1282 (PDF). Abbey Cwmhir Heritage Trust.
  15. ↑ Long, Tony. "Oct. 3, 1283: As Bad Deaths Go, It's Hard to Top This". Wired (yn Saesneg). ISSN 1059-1028. Cyrchwyd 2022-05-27.
  16. ↑ Nodyn:Cite DWB
Wedi dod o "https://cy.wikipedia.org/w/index.php?title=Tywysogion_a_Brenhinoedd_Cymru&oldid=11579813"