Crug Hywel

Crug Hywel
Math	bryngaer sy'n rhannol ddilyn tirffurf y graig
Daearyddiaeth
Sir	Powys
Gwlad	Cymru
Uwch y môr	451 metr
Cyfesurynnau	51.8792°N 3.1264°W
Cod OS	SO22552065
Cadwyn fynydd	Mynydd Du
Statws treftadaeth	heneb gofrestredig, Henebion Cenedlaethol Cymru
Manylion
Dynodwr Cadw	BR128
	Ffeiliau perthnasol ar Comin
	[golygwch ar Wicidata]

Bryn â chopa gwastad ar ymyl ddeheuol y Mynydd Du yn ne-ddwyrain Cymru yw Crug Hywel (Saesneg: Table Mountain). Mae'n codi i uchder o 451 m uwchben lefel y môr o ystlys ddeheuol Pen Cerrig-calch (701 m), ac mae'n sefyll uwchben tref Crucywel, Powys ac yn rhoi ei enw iddi. Cyfeirnod OS: SO225206.

Disgrifiad

Ar gopa'r bryn ceir bryngaer Geltaidd o Oes yr Haearn sy'n llenwi pen y mynydd i gyd. Mae ei ffos a chlawdd pridd a cherrig i'w gweld yn eglur. Mae'r ammddifynwaith unigol ar siap triongl neu ddeigryn afreolaidd sy'n dilyn amlinell naturiol y bryn. Ceir mynedfa sy'n troi i mewn ar ei hun yn y gongl orllewinol. Ymddengys na chafodd y bryngaer ei gwella yn ddiweddarach a bod yr adeiladwaith yn perthyn i un cyfnod yn unig.

Cefndir

Crug Hywel

Cofrestrwyd y fryngaer hon gan Cadw a chaiff ei hadnabod gyda'r rhif SAM unigryw: BR128.^[1] Ceir tua 300 o fryngaerau ar restr CADW o henebion, er bod archaeolegwyr yn nodi bod oddeutu 570 ohonyn nhw i gyd yng Nghymru.

Fel arfer, fel mae'r gair yn ei awgrymu, ar fryn y codwyd y caerau hyn, er mwyn i'r amddiffynwyr gael mantais milwrol. Un o'r bryngaerau mwyaf trawiadol yng Nghymru ydy Tre'r Ceiri, a hon yw'r fryngaer Oes Haearn fwyaf yng ngogledd-orllewin Ewrop.^[2] Mae ei harwynebedd oddeutu 2.5ha.^[3] Y mwyaf o ran maint (arwynebedd), fodd bynnag ydy Bryngaer Llanymynech sydd ag arwynebedd o 57 hectar.^[4]

Lloches i gartrefi a gwersyllfeydd milwrol oedd eu pwrpas felly, cyn y goresgyniad Rhufeinig; a chafodd cryn lawer ohonynh nhw eu hatgyfnerthu a'u defnyddio, yng nghyfnod y Rhufeiniaid; er enghraifft Dinorben yng ngogledd Cymru. Oes aur bryngaerau gwledydd Prydain oedd rhwng 200 CC ac OC 43.

Gweler hefyd

Cyfeiriadau

↑ Cofrestr Cadw.
↑ References Wales gan John May; Gwasg Prifysgol Cymru.
↑ "Gwefan y BBC". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2011-04-11. Cyrchwyd 2013-08-25.
↑ "Gwefan CPAT". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2014-01-07. Cyrchwyd 2013-08-25.

[1] Cofrestr Cadw.

[2] References Wales gan John May; Gwasg Prifysgol Cymru.

[3] "Gwefan y BBC". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2011-04-11. Cyrchwyd 2013-08-25.

[4] "Gwefan CPAT". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2014-01-07. Cyrchwyd 2013-08-25.

[1]

[2]

[3]

[4]