Castell Aberlleiniog

Castell mwnt a beili Normanaidd ym Mhenmon, Môn, oedd Castell Aberlleiniog cyn ei ailgodi o garreg. Mae'n gorwedd ar ben bryn coediog isel hanner milltir o lan Afon Menai ac yn gwarchod y fynedfa iddi o'r dwyrain. Llifa Afon Lleiniog heibio i'r castell.

Castell Aberlleiniog

Math	castell, safle archaeolegol
Sefydlwyd	1080
Daearyddiaeth
Lleoliad	Llangoed
Sir	Ynys Môn
Gwlad	Cymru
Uwch y môr	27.7 metr
Gerllaw	Afon Menai, Afon Lleiniog
Cyfesurynnau	53.2926°N 4.07727°W
Perchnogaeth	Hugh d'Avranches
Statws treftadaeth	adeilad rhestredig Gradd II*, heneb gofrestredig, Henebion Cenedlaethol Cymru
Manylion
Dynodwr Cadw	AN020
Ffeiliau perthnasol ar Comin

Traeth Aberlleiniog, lle glaniodd Gruffudd ap Cynan yn 1094. Mae adfeilion y castell yn y coed ar y bryn (de uchaf)

Hanes

Codwyd y castell gan Huw Flaidd, Iarll Caer, yn y flwyddyn 1080 i 1099 fel rhan o ymgais Normaniaid Caer i oresgyn teyrnas Gwynedd. Pan ddychwelodd Gruffudd ap Cynan o Ddulyn yn 1094 casglodd fyddin yn Nefyn ac yna hwyliodd i Benmon ac ymosododd ar y castell yn llwyddiannus. Amddiffynnwyd y castell gan 80 o farchogion ac 14 ysgwier ifainc. Cipiwyd y castell a'i losgi a lladdwyd nifer o'r amddiffynwyr. Cofnodir y digwyddiad yn Hanes Gruffudd ap Cynan.

Yn ddiweddarach, rywbryd cyn canol yr 16g, codwyd castell cerrig ar y safle. Does fawr dim o'r castell mwnt a beili gwreiddiol ar ôl am fod y castell diweddarach yn gorchuddio'r safle. Mae hanes yr ail gastell yn dipyn o ddirgelwch. Yn fwy na thebyg mae'n perthyn i ddiwedd yr Oesoedd Canol neu ddechrau cyfnod y Tuduriaid.

Archaeoleg

Yn 2007 cafwyd ymchwiliad archaeolegol ar y safle. Mae muriau'r castell diweddarach wedi cael ei ailadeiladu ar y sylfeini gwreiddiol a'r castell diweddar hwn sydd i'w weld ar ben y bryn heddiw yn hytrach na'r castell canoloesol cyntaf.