Castell Biwmares

Castell ar gyrion tref Biwmares, Ynys Môn, yw Castell Biwmares.

Castell Biwmares

Math	castell
Sefydlwyd	1295
Daearyddiaeth
Rhan o'r canlynol	Cestyll a Muriau Trefi'r Brenin Edward yng Ngwynedd, Ardaloedd Cadwriaeth Biwmares
Sir	Ynys Môn
Gwlad	Cymru
Arwynebedd	6 ha, 2 ha
Uwch y môr	5 metr
Cyfesurynnau	53.264908°N 4.08957°W
Rheolir gan	Cadw
Perchnogaeth	Edward I, brenin Lloegr
Statws treftadaeth	adeilad rhestredig Gradd I, heneb gofrestredig, rhan o Safle Treftadaeth y Byd, Henebion Cenedlaethol Cymru
Sefydlwydwyd gan	Edward I, brenin Lloegr
Manylion
Deunydd	calchfaen
Dynodwr Cadw	AN001
Ffeiliau perthnasol ar Comin

Cafodd ei gynllunio gan James o St George yn gastell consentrig gyda ffos o'i gwmpas. Fe'i adeiladwyd ar lan Afon Menai gan Edward I, brenin Lloegr, rhwng 1295 a 1298, ar ôl gwthryfel Madog ap Llywelyn. Dinistriwyd tref Llan-faes yn y gwrthryfel hwnnw, a chafodd rhai o'r cerrig o'r fynachlog enwog eu defnyddio i godi'r castell. Am ryw reswm chafodd y castell byth ei gwblhau.

Cipiwyd y castell gan gefnogwyr Owain Glyndŵr yn ystod gwrthryfel y tywysog.

Ar 27 Gorffennaf 1593, cafodd yr offeiriad Catholig o Gymro William Davies, a gofir am ei ran yng nghyhoeddi Y Drych Cristianogawl, y llyfr cyntaf i gael ei argraffu yng Nghymru, ei ddienyddio yn y castell trwy ei grogi, diberfeddu a chwarteru. Canoneiddwyd William Davies gan y Pab yn 1987.

Erbyn 1609 roedd y castell yn furddun.

Adeg Rhyfel Cartref Lloegr roedd castell Biwmares mewn man allweddol gan ei fod yn rheoli rhan o'r daith rhwng Iwerddon a Lloegr. Roedd teulu Thomas Bulkeley, wedi bod yn ymwneud â rheoli'r castell am ganrifoedd ac roedd Thomas Bulkeley yn gefnogol i'r Brenin. Erbyn 1646 roedd y Pengryniaid wedi cael buddugoliaeth ar luoedd y brenin. Gwrthryfeloedd Ynys Môn yn erbyn y Senedd eto yn 1648, ond bu rhaid iddyn nhw ildio yr ail waith yn yr Hydref.

Cynhaliwyd eisteddfod yng nghwrt y castell yn 1832.Oedd Castell Biwmares mond yn cymud 1 blunedd i gwyneud.

Mae'r castell yng ngofal Cadw, ac mae'n un o'r atyniadau pennaf i dwristiaid ym Môn. Fe'i gosodwyd ar restr Safleoedd Treftadaeth y Byd UNESCO yn 1986, fel rhan o'r safle Cestyll a Muriau Trefi'r Brenin Edward yng Ngwynedd.

• 
  Manylun o'r waliau
• 
  Ffotograff 1890-1900