Wicipedia

Castell Tintagel

Castell yng Nghernyw, De-orllewin Lloegr, yw Castell Tintagel (Cernyweg: Kastel Dintagel).[1] Saif ar graig uwchlaw'r môr ar arfordir gogleddol Cernyw, nid nepell o bentref Tintagel. Mae'r olion sydd i'w gweld yno yn dyddio o'r cyfnod Normanaidd, ond ymddengys fod y safle yn llawer hŷn. Bu cloddio yma yn y 1930au gan Ralegh Radford, a chafwyd hyd i olion sefydliad o'r 5ed neu 6g. Dengys swp enfawr o arteffactau Rhufeinig i'r gaer fod unwaith yn ganolfan bwerus iawn gyda chysylltiadau pwysig gydag Ewrop.

Kastel Dintagel
Mathcastell, adfeilion, local authority museum Edit this on Wikidata
Daearyddiaeth
SirTre war Venydh Edit this on Wikidata
GwladBaner Cernyw Cernyw
Baner Lloegr Lloegr
Cyfesurynnau50.6683°N 4.7608°W Edit this on Wikidata
Rheolir ganEnglish Heritage Edit this on Wikidata
Map
PerchnogaethEnglish Heritage Edit this on Wikidata
[golygwch ar Wicidata]

Yn fersiwn Sieffre o Fynwy o chwedl Arthur yn ei Historia Regum Britanniae, mae Tintagel yn gaer yn perthyn i Gorlois, Dug Cernyw. Syrth Uthr Bendragon mewn cariad a gwraig Gorlois, Eigr (Igraine). Caiff gymorth y dewin Myrddin, sy'n newid ei ffurf fel bod Igraine yn meddwl mai ei gŵr ydyw. Mae Uthr yn cysgu gyda Igraine yng nghastell Tintagel, a chenhedlir Arthur.

Dechreuodd ymchwiliad archeolegol i'r safle yn y 19g wrth iddo ddod yn atyniad poblogaidd i dwristiaid, gydag ymwelwyr yn dod i weld adfeilion y castell. Yn y 1930au, datgelodd cloddiadau olion sylweddol o anheddiad o statws uchel llawer cynharach, a oedd â chysylltiadau masnachu â gwledydd Môr y Canoldir yn ystod y cyfnod Rhufeinig Diweddar.[2] Datgelodd dau gloddfa yn 2016 a 2017 yng Nghastell Tintagel amlinelliadau palas o'r 5ed neu ddechrau'r 6g (y cyfnod canoloesol cynnar), gyda thystiolaeth o ysgrifennu ac o fasnachu gyda Sbaen a phen dwyreiniol Môr y Canoldir. Mae gan Uned Archeolegol Cernyw [3] brosiect pum mlynedd ar y safle hwn, a disgwylir adroddiad terfynol yn 2021.[4] Mae'r eitemau a ddarganfuwyd wrth gloddio wedi sbarduno diddordeb cyn cyhoeddi'r adroddiad terfynol hwn, gyda dwy raglen deledu wedi'u darlledu, yn 2018, un yn y DU gan y BBC [5] ac un arall yn UDA gan PBS (2019).[6]

Mae gan y castell gysylltiad hir â chwedlau sy'n ymwneud â'r Brenin Arthur. Cofnodwyd hyn gyntaf yn y 12g pan ddisgrifiodd Sieffre o Fynwy Tintagel fel man cenhedlu Arthur yn ei adroddiad mytholegol o hanes Prydain, Historia Regum Britanniae . Dywedodd Geoffrey y stori fod tad Arthur, Brenin Uthr Pendragon, wedi hud a lledrith Myrddin i edrych fel Gorlois, Dug Cernyw, gŵr Eigr, mam Arthur.[7]

Mae Castell Tintagel wedi bod yn gyrchfan i dwristiaid ers canol y 19g. Charles, Tywysog o Loegr sy'n berchen arno fel rhan o Ddugiaeth Cernyw, rheolir y safle gan English Heritage.

Hanes golygu

Yn y ganrif 1af OC, goresgynnwyd a meddiannwyd de Prydain gan yr Ymerodraeth Rufeinig. Neilltuwyd tiriogaeth Cernyw fodern i ranbarth gweinyddol Rhufeinig civitas Dumnoniorum, a enwyd ar ôl y grŵp llwythol Prydeinig lleol y galwodd y Rhufeiniaid y Dumnonii . Ar y pryd, roedd y pwynt de-orllewinol hwn o Brydain yn "anghysbell, heb boblogi ... ac felly hefyd yn ddibwys [i'r awdurdodau Rhufeinig] nes, yn ystod y 3g OC, i'r diwydiant tun lleol ddenu sylw."[8] Mae archeolegwyr yn gwybod am bum carreg filltir neu farciwr llwybr yng Nghernyw a godwyd yn y cyfnod Romano-Brydeinig. Mae dau o'r rhain yng nghyffiniau Tintagel, sy'n dangos bod ffordd yn pasio trwy'r ardal, bryd hynny.[8]

Mae nifer o grochenwaith o oes y Rhufeiniaid wedi cael eu darganfod ar y safle, ynghyd â phwrs lledr drawiadol mewn dull Rhufeinig sy'n cynnwys deg darn arian Rhufeinig sy'n dyddio rhwng teyrnasiadau Tetricus I (270–272) a Constantius II (337–361). Mae hyn yn awgrymu bod pobl yn byw yma yn 4g, er na ddarganfuwyd tystiolaeth o unrhyw adeiladau sy'n dyddio o'r cyfnod hwn.[9] Nododd Thomas hefyd fod rhai o'r darganfyddiadau ôl-Rufeinig yn y gwaith cloddio 1933-38 yn agos at y wal a elwir y Porth Haearn sy'n gwarchod mynediad i'r llwyfandir o'r cildraeth cyfagos. Mae'n awgrymu y gallai'r llongau sy'n dod â nwyddau o'r fath fod wedi dod i'w dadlwytho yn y cildraeth hwn yn hytrach nag ar draeth peryglus Tintagel Haven.[10]

Cyfnod canoloesol cynnar golygu

Cwympodd rheolaeth Rufeinig yn ne Prydain yn dilyn cwymp yr Ymerodraeth Rufeinig Orllewinol ar ddechrau'r 5g a pharhaodd y llwythi Celtaidd yn deyrnasoedd ar wahân, pob un â'i brenin ei hun. Mae'n debyg y dychwelodd hen ardal Rufeinig civitas Dumnoniorum yn ôl yn Deyrnas Dumnonia, a fyddai wedi cael ei rheoli gan ei brenhiniaeth ei hun yn ystod y cyfnod canoloesol cynnar hwn rhwng y 5ed a'r 8g. Yn y cefndir rhanbarthol hwn y parhaodd yr anheddiad yng Nghastell Tintagel, gan greu'r hyn a elwir gan archeolegwyr fel Cyfnod II y safle.[11]

Yng nghanol yr 20g, credid yn nodweddiadol bod mynachlog Gristnogol Geltaidd ar y safle, ond "ers tua 1980 ... mae'n rhaid rhoi'r gorau i'r syniadau hyn ... ... gydag archeolegwyr bellach yn credu ei fod yn anheddiad elitaidd lle'r oedd rhyfelwr lleol pwerus neu freindal Dumnonaidd hyd yn oed.[12] Mae hyn, wrth gwrs, yn cyd-fynd a'r disgrifiadau mewn llenyddiaeth gynnar mai dyma gwir lys y Brenin Arthur.

Gwnaethpwyd y safle hefyd yn fwy amddiffynadwy yn ystod y cyfnod hwn gyda ffos ddofn wrth fynedfa'r penrhyn, gan adael dim ond llwybr cul yr oedd yn rhaid i unrhyw un oedd yn agosáu at y penrhyn ei groesi[13]

Daethpwyd o hyd i amryw o eitemau moethus sy’n dyddio o’r cyfnod hwn ar y safle, sef slip coch Affricanaidd a Ffenicaiaidd, a gludwyd yr holl ffordd o Fôr y Canoldir.[14] Wrth archwilio'r crochenwaith hwn, nododd Charles Thomas fod "maint y crochenwaith a fewnforiwyd i Tintagel... yn ddramatig, yn fwy na maint unrhyw safle sengl arall wedi'i ddyddio i tua 450-600 drwy holl ynysoedd Prydain ac Iwerddon. Yn wir, mae maint y crochenwaith yn fwy na chyfanswm yr holl grochenwaith o'r holl safleoedd hysbys o'r cyfnod hwn drwy Brydain ac Iwerddon gyfan."[15] Arweiniodd y dystiolaeth hon iddo gredu bod Tintagel yn safle lle angorwyd llongau er mwyn adneuo eu cargo o dde Ewrop yn y cyfnod canoloesol cynnar.

Datgelodd cloddfeydd archeolegol gan Uned Archeolegol Cernyw [3] a ariannwyd gan English Heritage yn 2016 a 2017 yng Nghastell Tintagel amlinelliadau o balas o'r 5ed neu'r 6g, mwy o dameidiau o amffora (llestri pridd tal, i ddal gwin), a llechi gydag ysgrifen arno,[4][16] sy'n chwalu'r syniadau gwirion nad oedd y Celtiaid (neu'r Brythoniaid, erbyn hyn) yn gwybod sut i ddarllen ac ysgrifennu yn yr oes hon, yn dilyn cwymp yr Ymerodraeth Rufeinig.

Mae'r prosiect pum mlynedd yn gorffen gyda chyhoeddi adroddiad yn 2021.[4][16] Mae'r canfyddiadau wedi ennyn llawer o ddiddordeb yn eu goblygiadau ynglŷn â'r Oesoedd y Seintiau yng Nghernyw ar ôl i'r Ymerodraeth Rufeinig gwympo. Disgrifir y safle cloddio mewn rhaglen deledu gyda damcaniaethau newydd am Brydain ganoloesol gynnar a ddarlledwyd gyntaf yn yr UD yn 2019.[6][17][5]

Cyfnod canoloesol hwyr a chyfnodau modern cynnar golygu

 
Adfeilion y castell yn 2005
 
Gweddillion Castell Tintagel o'r 13g yn 2016

Yn 1225, masnachodd Richard, Iarll 1af Cernyw gyda Gervase de Tintagel, gan gyfnewid tir Merthen (a oedd yn wreiddiol yn faenor Winnianton) am Gastell Tintagel. Adeiladwyd castell ar y safle gan yr Iarll Richard ym 1233 i sefydlu cysylltiad â'r chwedlau Arthuraidd a gysylltwyd gan y Mabinogi a Sieffre o Fynwy â'r ardal[18] ac oherwydd ei fod yn cael ei ystyried yn ganolbwynt brenhinoedd Cernyw. Adeiladwyd y castell mewn arddull mwy hen ffasiwn am y tro i'w wneud yn ymddangos yn fwy hynafol fyth. Fodd bynnag, mae'r dyddio i gyfnod yr Iarll Richard wedi disodli dehongliad Ralegh Radford a briodolodd elfennau cynharaf y castell i'r Iarll Reginald de Dunstanville ac elfennau diweddarach i'r Iarll Richard.[19] Mae Sidney Toy yn awgrymu cyfnod adeiladu cynharach mewn Cestyll: hanes byr o amddiffynfeydd rhwng 1600 CC ac OC 1600 (Llundain: Heinemann, 1939).

Penodwyd John Holland, Dug Exeter 1af yn gwnstabl Castell Tintagel ym 1389. Ar ôl Richard, nid oedd gan yr Ieirll Cernyw canlynol ddiddordeb yn y castell, a gadawyd ef i Uchel Siryf Cernyw. Defnyddiwyd rhannau o'r llety fel carchar a gosodwyd y tir fel porfa. Aeth y castell yn fwy adfeiliedig, a symudwyd y to o'r Neuadd Fawr yn y 1330au. Wedi hynny, daeth adfeiliodd y castell, a bu difrod cynyddol o erydiad yr hollt rhwng y castell a'r tir mawr. Ymwelodd John Leland yn gynnar yn y 1540au a chanfod bod pont dros dro o foncyffion coed yn rhoi mynediad i'r Ynys. Daeth bygythiad i Loegr o Sbaen yn yr 1580au, a chryfhawyd y Porth Haearn, amddiffynnol. Roedd maenor Tintagel ymhlith y rhai a atafaelwyd gan lywodraeth y Gymanwlad yn y 1650au fel eiddo Dugiaeth Cernyw, gan ddychwelyd i'r Ddugaeth yn 1660.[20]

19eg a'r 20fed ganrif golygu

 
Wal y cwrt Fictoraidd

Roedd diddordeb yn y chwedlau Arthuraidd yn ystod oes Fictoria, a daeth adfeilion y castell yn gyrchfan i dwristiaid. Enw'r pentref modern (Tintagel heddiw, gan fwyaf) oedd Trevena tan y 1850au pan ddechreuodd Swyddfa'r Post ddefnyddio enw Saesneg yn hytrach na'r hen enw Cernyweg.

Dim ond enw'r pentir yw "Tintagel"; Pen Tintagel ei hun yw pwynt de-orllewinol eithafol Ynys y Castell ac mae adfeilion y castell yn rhannol ar yr 'ynys' ac yn rhannol ar y tir mawr cyfagos. Enw'r pentir pellaf tuag at y môr yw "Pen Du".[21]

 
Pont droed i'r ynys, dros yr hollt, yn 2008

Yn 1999 bu dadlau ynghylch Castell Tintagel a safleoedd eraill yng Nghernyw o dan reolaeth English Heritage. Gofynnodd aelodau’r grŵp ymgyrchu Revived Cornish Stannary Parliament am dynnu sawl arwydd, oherwydd eu bod yn gwrthwynebu defnyddio’r enw “English Heritage”, gan nodi bod Cernyw yn genedl ar ei phen ei hun.[22][23] Dirywiwyd tri dyn a oedd yn ymwneud â thynnu'r arwyddion am flwyddyn am £500 yr un ac i dalu iawndal o £4,500 i English Heritage.[23]

21ain ganrif golygu

 
 
Golygfa banoramig o Gastell Tintagel, yn edrych i'r gogledd-ddwyrain; yr adeilad amlwg yw gwesty, a adeiladwyd ym 1899, ac a elwir bellach yn Camelot Castle Hotel; y pentir isod yw Pen Barras.

Mae Tintagel yn un o bum atyniad gorau English Heritage, gyda thua 200,000 o ymwelwyr y flwyddyn a hyd at 3,000 y dydd yn anterth tymor yr haf.[24] Yn ôl ffigurau a ryddhawyd gan y Gymdeithas Prif Atyniadau i Ymwelwyr, ymwelodd 154,996 o bobl â Chastell Tintagel yn 2019.[25]

Y cysylltiad Arthuraidd golygu

Arweinydd Brythonig, Canoloesol Cynnar oedd Arthur, a oedd yn ymladd yr Eingl-Sacsoniaid a geisiai oresgyn ynysoedd Prydain, gan geisio ymgartrefu yno. Cafwyd hyd i garreg Artognou yn Tintagel yn dwyn yr arysgrif PATERN [-] COLI AVI FICIT ARTOGNOU, ac mae rhai wedi honni ei bod yn darparu tystiolaeth ar gyfer Arthur hanesyddol,[26]  ond mae rhai yn gwrthod y farn hon.[27]

Cloddiadau golygu

 
Cloddio yn Awst 2017

Yng nghanol yr 1980au, arweiniodd tân ar Ynys Tintagel at erydiad sylweddol o'r uwchbridd, a gellid gweld llawer mwy o sylfeini adeiladu na'r rhai a gofnodwyd gan Ralegh Radford.[28] Ym 1998, darganfuwyd y "garreg Artognou", llechen ag arysgrif wedi ei chrafu ynddi, mewn Lladin, gan ddangos bod llythrennedd Lladin wedi goroesi yn y rhanbarth hwn ar ôl cwymp Prydain Rufeinig.[28]

Daeth gwaith cloddio yn ystod hafau 2016 a 2017 o hyd i weddillion strwythurau amrywiol o'r Oes y Seintiau, gan gynnwys adeiladau wedi'u hadeiladu'n gryf, o faint cymharol fawr, wedi'u dyddio i'r 5ed a'r 6g,[29] gyda darganfyddiadau crochenwaith a gwydr yn nodi bod y bobl a oedd yn byw. yn Tintagel o statws uchelwyra oedd yn yfed gwin a fewnforiwyd o ddwyrain Môr y Canoldir ac yn defnyddio llongau bwyd o Ogledd Affrica a Gâl.[30][30][31] Yn 2017, darganfu archeolegwyr yn y castell silff ffenestr lechi o'r 7g wedi'i arysgrifio â chymysgedd o eiriau, enwau a symbolau Lladin, Groeg a Cheltaidd.[32]

Cyfeiriadau golygu

  1. ↑ Maga Cornish Place Names Archifwyd 2017-06-01 yn y Peiriant Wayback.; adalwyd 21 Mai 2018
  2. ↑ Tintagel Castle, English Heritage, 1999
  3. ↑ 3.0 3.1 "Local expertise with a national reputation". Cornwall Archaeological Unit. 16 Hydref 2020. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2021-02-02. Cyrchwyd 20 Ionawr 2021."Local expertise with a national reputation" Archifwyd 2021-02-02 yn y Peiriant Wayback.. Cornwall Archaeological Unit. 16 Hydref 2020. Adalwyd 20 Ionawr 2021.
  4. ↑ 4.0 4.1 4.2 Archaeology Newsroom (13 Gorffennaf 2017). "A feast of finds from Cornwall's First Golden Age: Excavations at Tintagel Castle". Archaeology. Athens. Cyrchwyd 20 Ionawr 2021. The excavation also uncovered a selection of stone-walled structures on the southern terrace of Tintagel Castle’s island area, with substantial stone walls and slate floors, accessed by a flight of slate steps. Significant finds in the area excavated included a section of a fine Phocaean Red Slipped Ware bowl from Turkey, imported wares and amphorae thought to be from southern Turkey or Cyprus and fine glassware from Spain.Archaeology Newsroom (13 Gorffennaf 2017). "A feast of finds from Cornwall's First Golden Age: Excavations at Tintagel Castle". Archaeology. Athens. Adalwyd 20 Ionawr 2021. The excavation also uncovered a selection of stone-walled structures on the southern terrace of Tintagel Castle’s island area, with substantial stone walls and slate floors, accessed by a flight of slate steps. Significant finds in the area excavated included a section of a fine Phocaean Red Slipped Ware bowl from Turkey, imported wares and amphorae thought to be from southern Turkey or Cyprus and fine glassware from Spain.
  5. ↑ 5.0 5.1 "King Arthur's Britain: The Truth Unearthed". BBC Two documentary. 16 Medi 2018. Cyrchwyd 20 Ionawr 2021."King Arthur's Britain: The Truth Unearthed". BBC Two documentary. 16 Medi 2018. Adalwyd 20 Ionawr 2021.
  6. ↑ 6.0 6.1 "Secrets of the Dead: King Arthur's Lost Kingdom". PBS. 27 Mawrth 2019. Cyrchwyd 19 Ionawr 2021. A five-week excavation at Tintagel, Western Britain fortification believed to be the location where King Arthur was conceived, unearths high-valued pottery and pieces of glassware. When considered along with the agricultural discoveries in the east, evidence suggests 5th-century Britain may have been divided, but by class and culture, not warfare."Secrets of the Dead: King Arthur's Lost Kingdom". PBS. 27 Mawrth 2019. Adalwyd 19 Ionawr 2021. A five-week excavation at Tintagel, Western Britain fortification believed to be the location where King Arthur was conceived, unearths high-valued pottery and pieces of glassware. When considered along with the agricultural discoveries in the east, evidence suggests 5th-century Britain may have been divided, but by class and culture, not warfare.
  7. ↑ Historia Regum Britanniae; viii 19
  8. ↑ 8.0 8.1 Thomas 1993, t.82
  9. ↑ Thomas 1993, tt.84-5
  10. ↑ Thomas (1993), t.43
  11. ↑ Thomas 1993, t.88
  12. ↑ Thomas 1993, t.53.
  13. ↑ Thomas 1993, tt.58-9
  14. ↑ Thomas 1993, t.62.
  15. ↑ Thomas 1993, t.71.
  16. ↑ 16.0 16.1 "Ancient Writing Discovered at Tintagel Castle". English Heritage. 15 Mehefin 2018. Cyrchwyd 20 Ionawr 2021.
  17. ↑ Robinson, Jennifer (17 Rhagfyr 2020). "Secrets of the Dead: King Arthur's Lost Kingdom". KPBS. Cyrchwyd 19 Ionawr 2021. See list of Notable Contributors.
  18. ↑ Tintagel does not appear in the Domesday Book (the manor was then entered as Botcinii (Bossiney)); E. M. R. Ditmas ("A Reappraisal of Geoffrey of Monmouth's Allusions to Cornwall" Speculum 48, 3 [Mehefin 1973:510–524], t.515) suggested that "Tintagel" was a name of Geoffrey's own invention; the first mention of Tintagel dates from the 13th century, Ditmas notes, after the Arthurian romances had been in circulation
  19. ↑ C. A. Ralegh, Tintagel Castle, Cornwall, 2il arg. (Llundain: HMSO, 1939), t.12
  20. ↑ A. C. Canner, The Parish of Tintagel (Camelford, 1982), pen.3–6
  21. ↑ John MacLean, Parochial History of the Deanery of Trigg Minor (1879), cyf.3
  22. ↑ "The Cornish Stannary Parliament". The Cornish Stannary Parliament. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2012-11-23. Cyrchwyd 2016-02-18.
  23. ↑ 23.0 23.1 "ENGLAND | Historic signs case trio bound over". BBC News. 2002-01-18. Cyrchwyd 2016-02-18.
  24. ↑ "Tintagel Castle - English Heritage". English-heritage.org.uk. Cyrchwyd 27 Hydref 2017.
  25. ↑ "ALVA - Association of Leading Visitor Attractions". www.alva.org.uk. Cyrchwyd 12 Tachwedd 2020.
  26. ↑ "Cornwall - Attractions story History and mystery at Tintagel". BBC. 2014-09-24. Cyrchwyd 2016-02-18.
  27. ↑ Michael Wood, In Search of England: Journeys Into the English Past (University of California Press, 2001), t.23
  28. ↑ 28.0 28.1 "Early Medieval Tintagel: an interview with archaeologists Rachel Harry and Kevin Brady". The Heroic Age. Spring–Summer 1999. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 21 Awst 2014. Cyrchwyd 27 Hydref 2017.CS1 maint: date format (link)
  29. ↑ "ARCHAEOLOGISTS UNEARTH THE SECRETS OF TINTAGEL THIS SUMMER". English-heritage.org.uk. English Heritage. 28 Gorffennaf 2016. Cyrchwyd 3 Awst 2016.
  30. ↑ 30.0 30.1 Harley, Nicola (3 Awst 2016). "Royal palace discovered in area believed to be birthplace of King Arthur". Telegraph.co.uk. London: The Telegraph. Cyrchwyd 3 Awst 2016.
  31. ↑ Keys, David (3 Awst 2016). "Dark Ages royal palace discovered in Cornwall – in area closely linked to the legend of King Arthur". The Independent. Cyrchwyd 3 Awst 2016.
  32. ↑ Morris, Steven (15 Mehefin 2018). "Inscribed seventh-century window ledge unearthed at Tintagel". The Guardian. London. Cyrchwyd 8 Awst 2019.
Wedi dod o "https://cy.wikipedia.org/w/index.php?title=Castell_Tintagel&oldid=12531233"