Mae Craig Gwrtheyrn yn fryngaer Geltaidd sy'n perthyn i Oes yr Haearn, ac sydd wedi'i lleoli ger Llanfihangel-ar-Arth yn Sir Gaerfyrddin, Cymru; cyfeirnod OS: SN433402.

Bryngaer Craig-Gwrtheyrn
Mathcaer lefal Edit this on Wikidata
Daearyddiaeth
SirSir Gaerfyrddin Edit this on Wikidata
GwladBaner Cymru Cymru
Cyfesurynnau52.0386°N 4.2858°W Edit this on Wikidata
Cod OSSN43324027 Edit this on Wikidata
Map
Statws treftadaethheneb gofrestredig Edit this on Wikidata
Manylion
Dynodwr CadwCM023 Edit this on Wikidata
Bryngaer Craig Gwrtheyrn

Gwrtheyrn golygu

Mae'n debygol mai at y brenin Gwrtheyrn y mae'r enw yn cyfeirio. Brenin Brythonaidd o ganol y 5g oedd Gwrtheyrn (Lladin: Vortigernus), yn ôl traddodiad. Dywedir mai ef fu'n gyfrifol am wahodd y Sacsoniaid i Ynys Prydain. Nid oes sicrwydd a yw'n gymeriad hanesyddol ai peidio.

Yn ôl un fersiwn o chwedl Gwrtheyrn, ar ôl ffoi am loches i Gymru priododd ei ferch ei hun, a chafodd ei felltithio am hynny gan Sant Garmon. Llosgwyd ef a'i wragedd gan dân o'r nefoedd yng Nghaer Gwrtheyrn.

Disgrifiad golygu

Saif y fryngaer hon ar safle cryf i'e de o Afon Teifi. Mae amddiffynwaith cryf o waith cerrig yn dilyn ffurf naturiol y bryn. Ceir dwy ffos wrth y brif fynedfa ar ochr dde-orlelwin y gaer sy'n ffurfio math o barbican a cheir nifer o gerrig miniog chevaux-de-frise ar y tir tu allan hefyd i gryfhau'r amddiffyn. Mae'r chevaux-de-frise hyn yn angyffredin yng Nghymru.[1]

Cefndir golygu

Cofrestrwyd y fryngaer hon gan Cadw a chaiff ei hadnabod gyda'r rhif SAM unigryw: CM023.[2] Ceir tua 300 o fryngaerau ar restr CADW o henebion, er bod archaeolegwyr yn nodi bod oddeutu 570 ohonyn nhw i gyd yng Nghymru.

Fel arfer, fel mae'r gair yn ei awgrymu, ar fryn y codwyd y caerau hyn, er mwyn i'r amddiffynwyr gael mantais milwrol. Un o'r bryngaerau mwyaf trawiadol yng Nghymru ydy Tre'r Ceiri, a hon yw'r fryngaer Oes Haearn fwyaf yng ngogledd-orllewin Ewrop.[3] Mae ei harwynebedd oddeutu 2.5ha.[4] Y mwyaf o ran maint (arwynebedd), fodd bynnag ydy Bryngaer Llanymynech sydd ag arwynebedd o 57 hectar.[5]

Lloches i gartrefi a gwersyllfeydd milwrol oedd eu pwrpas felly, cyn y goresgyniad Rhufeinig; a chafodd cryn lawer ohonynh nhw eu hatgyfnerthu a'u defnyddio, yng nghyfnod y Rhufeiniaid; er enghraifft Dinorben yng ngogledd Cymru. Oes aur bryngaerau gwledydd Prydain oedd rhwng 200 CC ac OC 43.

Gweler hefyd golygu

Cyfeiriadau golygu

  1. Christopher Houlder, Wales: an archaeological guide (Faber and Faber, 1978).
  2. Cofrestr Cadw.
  3. References Wales gan John May; Gwasg Prifysgol Cymru.
  4. "Gwefan y BBC". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2011-04-11. Cyrchwyd 2012-03-05.
  5. "Gwefan CPAT". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2014-01-07. Cyrchwyd 2012-03-05.