Craig yr Aderyn
Bryn yn ne Gwynedd yw Craig yr Aderyn (neu Craig y Deryn ar lafar), sy'n codi o lefel y môr i uchder o dros 250 medr ar lethrau deheuol Dyffryn Dysynni, ger Llanfihangel-y-Pennant ym Meirionnydd. Caiff ei henw am ei bod yn fan nythu i nifer fawr o adar megis y Bilidowcar, er fod y graig, bellach, cryn dwy filltir o'r môr. Ceir nifer o dyllau ynddi sy'n cael eu defnyddio gan yr adar i ddodwy a magu cywion.
 Craig yr Aderyn dan eira. | |
| Math | bryn, caer lefal, copa  |
|---|---|
| Daearyddiaeth | |
| Sir | Gwynedd |
| Gwlad |  Cymru |
| Uwch y môr | 258 metr |
| Cyfesurynnau | 52.6419°N 4.0055°W |
| Cod OS | SH64400680 |
| Manylion | |
| Amlygrwydd | 87 metr |
| Rhiant gopa | Gamallt |
 | |
| Statws treftadaeth | Safle o Ddiddordeb Gwyddonol Arbennig, heneb gofrestredig |
| Manylion | |
| Dynodwr Cadw | ME075 |
_and_Dyssyni_Valley_(cattle_study),_Wales-LCCN2001703446.jpg)
Amddiffynfa golygu
Mae Craig yr Aderyn, hefyd, yn fryngaer Geltaidd sy'n perthyn i Oes yr Haearn; cyfeirnod OS: SH644068.
Cofrestrwyd y fryngaer hon gan Cadw a chaiff ei hadnabod gyda'r rhif SAM unigryw: ME075.[1] Ceir tua 300 o fryngaerau ar restr CADW o henebion, er bod archaeolegwyr yn nodi bod oddeutu 570 ohonyn nhw i gyd yng Nghymru.
Ceir olion caer fach o Oes yr Haearn ar gopa'r graig. Doedd dim angen llawer o waith amddiffyn am fod y safle ei hun mor gryf, ond codwyd clawdd o ffurf L rhwng y clogwynni syrth i greu amddiffynfa. Yn ddiweddarach, ychwanegwyd mur pur sylweddol ar yr ochr ddwyreiniol a gellir gweld olion y fynedfa, sy'n troi i mewn ar ei hun.[2]
Mae adfeilion Castell y Bere, a godwyd gan dywysogion Gwynedd yn y 13g, gerllaw. Yn ôl traddodiad lleol, roedd dau dŵr i wylwyr y castell ar ben y graig a byddai'r gwylwyr yn codi baner goch yn rhybudd i'r castellwyr pe bai perygl. Gelwir dau wyneb amlwg y graig yn 'Y Palis Mawr' ac 'Y Palis Bach' yn lleol.[3]
Cân werin golygu
Cyfeirir at y graig yn yr hen gân werin 'Wrth Fynd Efo Deio i Dywyn':
- Dod drwy Abergynolwyn
- Wedyn heibio Craig y Deryn:
- Pan gyrhaedd'som Ynys Maengwyn.
- Gwaeddai Deio, "Dacw Dywyn!"
Cyfeiriadau golygu
- ↑ Cofrestr Cadw.
- ↑ Christopher Houlder, Wales: an archaeological guide (Faber & Faber, 1977), tud. 112.
- ↑ William Davies, 'Casgliad o Lên Gwerin Meirion', yn Cofnodion a chyfansoddiadau buddugol Eisteddfod Blaenau Ffestiniog 1898 (1900), tud. 153.
Gweler hefyd golygu
Dolenni allanol golygu
- (Saesneg) Craig yr Aderyn: Joint Nature Conservation Committee Archifwyd 2008-07-28 yn y Peiriant Wayback.