Cultúrlann McAdam Ó Fiaich

Canolfan iaith Wyddeleg ar Falls Road, Belffast

Mae Cultúrlann McAdam Ó Fiaich (neu fel rheol ar lafar yn Wyddeleg, An Chultúrlann neu heb y treiglad, Cultúrlann) yn ganolfan ddiwylliannol Wyddeleg yn y Cwarter Gaeltacht (An Cheathrú Ghaeltachta) ac wedi'i lleoli ar Falls Road, Belffast. Wedi'i hagor ym 1991, cafodd y ganolfan ei hadnewyddu yn 2010 ac fe'i hagorwyd y flwyddyn ganlynol gan Arlywydd Iwerddon ar y pryd, Mary McAleese.

Cultúrlann McAdam Ó Fiaich
Enghraifft o'r canlynoladeilad Edit this on Wikidata
Dechrau/Sefydlu1991 Edit this on Wikidata
Map
GwladwriaethGogledd Iwerddon Edit this on Wikidata
Gwefanhttp://www.culturlann.ie/ Edit this on Wikidata
Siop lyfrau An Cheathrú Póilí yn y Culturlann

Mae'r ganolfan yn gartref i oriel gelf a enwyd ar ôl yr artist lleol Gerard Dillon, theatr, bwyty, siop lyfrau, swyddfeydd ac ystafelloedd cynadledda. Yn 2011, amcangyfrifwyd bod y ganolfan yn derbyn dros 80,000 o ymwelwyr y flwyddyn.[1]

Sefydlwyd Cultúrlann McAdam Ó Fiaich yn 1991 ar ôl prynu Eglwys Bresbyteraidd Broadway ar Falls Road, Belfast. Mae wedi'i henwi ar ôl y gŵr busnes Presbyteraidd o'r 19g a'r Diwygiwr Gwyddeleg, Robert Shipboy McAdam, ac ysgolhaig Gwyddeleg yr 20g, Cardinal Tomás Ó Fiaich. Roedd Robert Shipboy McAdam, 1808-1895, yn Brotestant ac yn un o'r Presbyteriaid a ddechreuodd ymddiddori yn yr iaith Wyddeleg yn Ulster yn y ddeunawfed a'r bedwaredd ganrif ar bymtheg. Bu'r Cardinal Tomás Ó Fiaich (1923-1990) yn Archesgob Esgobaeth Armagh ac yn Archesgob yr Eglwys Gatholig yn Iwerddon gyfan o 1978 hyd ei farwolaeth. Ysgolhaig Gwyddelig oedd Tomás Ó Fiaich hefyd, a golygodd gerddi Art Mhic Chumhaigh.[1]

Sefydlodd y cyd-sylfaenydd, Gearóid Ó Cairealláin, Raidió Fáilte a darlledodd o'r adeilad ac Aisling Ghéar, y grŵp cynhyrchu theatr breswyl.[2] Roedd An Chultúrlann hefyd yn gartref i Coláiste Feirste, ysgol uwchradd cyfrwng Gwyddeleg gyntaf Gogledd Iwerddon gyda'r actifydd Fergus O'Hare yn brifathro. Dechreuodd yr ysgol gyda naw o ddisgyblion.,[3] cyn i'r ysgol symud i'r Beech Hill House gerllaw, a oedd gynt yn eiddo i'r teulu Riddel.

Yn 2010, cyhoeddodd An Chultúrlann raglen adnewyddu sylweddol wedi'i hariannu gan yr Adran dros Ddiwylliant, y Celfyddydau a Hamdden, Cyngor Celfyddydau Gogledd Iwerddon, Cronfa Ryngwladol Iwerddon, Bwrdd Croeso Gogledd Iwerddon a'r Adran Datblygiad Cymdeithasol.[4]

2011 - presennol

golygu

Ail-agorwyd y Cultúrlann McAdam Ó Fiaich ar ei newydd wedd gan arlywydd Iwerddon Mary McAleese ar 19 Medi 2011,[5] i ddathlu 20 mlynedd ers agor y ganolfan. Costiodd yr estyniad a'r gwaith adnewyddu £1.9miliwn ac roedd yn cynnwys adeiladu gofod arddangos rhyngweithiol ac oriel gelf, a enwyd ar ôl yr artist lleol Gerard Dillon.[6] Adnewyddwyd hefyd An Ceathrú Póilí ("y pedwerydd heddwas", sy'n gyfeiriad smala at nofel enwog gan y Gwyddel, Flann O'Brien, The Third Policeman[7]), siop lyfrau Gwyddeleg o fewn y ganolfan a Bia, ("bwyd") y bwyty.

Darlledodd BBC Two Northern Ireland raglen ddogfen ar 12 Rhagfyr 2011 i ddathlu'r ailagoriad.[1]

Cyfleusterau

golygu

Mae tri llawr i adeilad y Cultúrlann. Ar y llawr cyntaf mae swyddfa'r derbynnydd yn ogystal â'r siop lyfrau An Cheathrú Póilí a'r bwyty. Ar yr ail lawr mae'r ystafelloedd gweithdy, y theatr a'r oriel. Ar y trydydd llawr, unwaith eto, mae swyddfeydd y cwmnïau a’r sefydliadau sydd wedi’u lleoli yn y Diwylliant.

Trefnir dosbarthiadau Gwyddeleg yn yr ystafelloedd gweithdy, a chânt eu defnyddio hefyd ar gyfer gweithgareddau cerddoriaeth a chelf i blant ac oedolion. Mae Comhluadar, y grŵp cefnogi teuluoedd Gwyddeleg, yn cyfarfod unwaith y mis yn y gweithdai, er mwyn i'r plant gael hwyl a chael cwmni trwy gyfrwng y Wyddeleg. Ar ben hynny, daw Cór Loch Lao ("Côr Loch Lao", sef y llyn neu foryd a elwir hefyd yn Saesneg yn Belfast Lough) a’r Cylch Canu wedyn i ymarfer eu cerddoriaeth. Sefydlwyd Cór Loch Lao yn y Culturlann yn 2001, a chyhoeddwyd y ddau gasgliad o Ceolta Gael gan Dr. Mánas Ó Baoill., sef cyfarwyddwr y côr. Mae'r Cylch Canu yn gylch canu anffurfiol sy'n arbenigo mewn caneuon Gwyddelig brodorol.

Canolfan ymgynnull

golygu

Gwelir pwysigrwydd ehangach y Cultúrlann i fywyd ieithyddol a gwleidyddol y gymuned Wyddeleg yn ninas Belffast a thu hwnt, wrth iddi ddod yn fan ymgynnull a chychwyn ar gyfer rali enfawr dros Ddeddf Iaith Wyddeleg yn 2022. Ar 21 Mai 2022 cafwyd gorymdaith a alwyd yn An Lá Dearg ("y dydd coch") o hyd at 17,000 o bobl drwy strydoedd Belfast yn galw Acht Anois! ("Deddf Nawr"). Trefnwyd y rali gan An Dream Dearg ("y criw/tyrfa coch") a cafwyd mynychwyr ar hyd Iwerddon yn teithio i'r digwyddiad.[8][9]

Ysbrydoliaeth

golygu

Bu i sefydlu'r Culturlann yn ninas Béal Feirste fod yn ysbrydoliaeth a themplad i culturlannau eraill yng ngogledd Iwerddon:

Gweler hefyd

golygu

Dolenni

golygu

Cyfeiriadau

golygu
  1. 1.0 1.1 1.2 "An Chultúrlann, Monday at 10 pm on BBC Two NI" (yn Saesneg). Northern Ireland Screen. 8 Rhagfyr 2011. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 31 Hydref 2016. Cyrchwyd 30 Hydref 2016.
  2. "The Wheelchair Monologues". Cedar Foundation. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 31 Hydref 2016. Cyrchwyd 30 October 2016.
  3. "History of Irish medium education". Comhairle na Gaelscolaíochta. Cyrchwyd 30 Hydref 2016.
  4. "Belfast's Irish language community to benefit from new facilities at An Chulturlann" (yn Saesneg). Arts Council of Northern Ireland. 25 Tachwedd 2010. Cyrchwyd 20 Hydref 2016.
  5. "President McAleese to open new extension of An Chultúrlann". Comhdháil Náisiúnta na Gaeilge. Cyrchwyd 30 October 2016.[dolen farw]
  6. "Belfast's Irish Language hub reveals its £1.9 million facelift". International Fund for Ireland. 19 September 2011. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 31 October 2016. Cyrchwyd 30 October 2016.
  7. "The Third Policeman by Flann O'Brien: an expert investigation". The Irish Times. 25 Awst 2015.
  8. "An Lá Dearg 2022 Cultúrlann McAdam Ó Fiaich heading to Belfast City Hall". Gwefan Conradh na Gaeilge. 1 Mai 2022.
  9. "Troi Bheul Feirste yn goch tros Ddeddf Iaith Wyddeleg newydd". Golwg360. 21 Mai 2022.