Cytundeb Tridarn

Cytundeb a luniwyd, yn ôl pob tebyg, ar 28 Chwefror, 1405, rhwng Owain Glyn Dŵr, Tywysog Cymru, Henry Percy, Iarll 1af Northumberland, ac Edmund Mortimer (mab-yng-nghyfraith Glyn Dŵr) oedd y Cytundeb Tridarn neu'r Cytundeb Triphlyg (Saesneg: Tripartite Indenture). Mae'n bosibl ei fod wedi ei lunio yn nhŷ archddiacon Bangor. Ceir yr unig gopi sydd wedi goroesi mewn cronicl Seisnig a elwir yn Gronicl Giles, ond mae'n destun anghyflawn.

Cytundeb Tridarn

Enghraifft o'r canlynol	cytundeb
Dechrau/Sefydlu	Chwefror 1405

Ar 3 Mawrth 2018 dadorchuddiwyd hysbysfwrdd gan Gymdeithas Owain Glyndŵr ym mhentref Six Ashes, ar y briffordd rhwng Bridgnorth a Kinver, Lloegr.

Mae nifer o hanesyddion wedi mynegi fod y Cytundeb Tridarn yn un o'r dogfennau mwyaf syfrdanol yn hanes Prydain. Mae'r cytundeb yn ymrwymo'r cyngrheiriaid yn bartneriaeth driphlyg yn erbyn unrhyw berygl iddynt, fel arwyddwyr y cytundeb. Mae'r dair rhan yn dod at ei gilydd mewn pentref yn Swydd Amwythig o'r enw Onnenau Meigion (Six Ashes) a cheir cofeb i'r digwyddiad ar ffurf hysbysfwrdd yng Nghanol y pentref.

Cyfeirir yn Cronicl Giles at broffwydoliaeth, sy'n deillio mae'n debyg o'r Canu Darogan Cymreig, sy'n darogan y caiff 'llywodraeth Prydain Fwyaf' (Lladin: regimen Brittaniae Majoris) ei rhannu rhwng tri arglwydd: y Ddraig, y Llew a'r Blaidd. Glyn Dŵr a'i gynghreiriad yw'r arglwyddi hynny. Byddant yn rhannu Ynys Brydain (heb gynnwys yr Alban) rhyngddynt fel pennaethau sofrennaidd annibynnol. Ond fe â'r ddogfen ymhellach fyth. Caiff Iarll Northumberland ddeuddeg sir yng ngogledd a chanolbarth Lloegr ac mae Edmund Mortimer i gael gweddill Lloegr. Byddai hynny'n drefniant parhaol iddyn nhw a'u etifeddion.

Onnenau Meigion

Canolbwynt y rhaniad tridarn

A dyma'r rhan a roddir i Glyn Dŵr a phob Tywysog Cymru ar ei ôl, yn ôl y ddogfen:

the whole of Cambria or Wales divided from Leogria now commonly called England by the following borders, limits, and bounds: from the Severn estuary as the River Severn flows from the sea as far as the northern gate of the city of Worcester; from that gate directly to the ash trees known in Cambrian or Welsh language as Onnenau Meigion which grow on the high road from Bridgnorth to Kinver; then directly along the highway... to the head or source of the River Trent; thence to the head or source of the river commonly known as the Mersey and so along to the sea.

Byddai Glyn Dŵr a'i ddisgynyddion yn teyrnasu ar Gymru Fawr annibynnol, felly, a gweddill teyrnas Lloegr yn cael ei rhannu yn ddwy ran. Byddai'r Gymru Fawr honno yn cynnwys Swydd Gaer gyfan a rhannau helaeth o siroedd eraill y Mers ar ochr Lloegr, sef Swydd Amwythig, Swydd Henffordd a Swydd Gaerloyw (roedd nifer sylweddol o Gymry yn byw yn y tair sir olaf a'r Gymraeg yn iaith byw mewn sawl ardal). Mewn mynwent eglys o fewn hanner milltir i Onnegau Meigion ceir llawer iawn o gyfenwau Cymreig gan gynnwys Thomas, Davies, Edwards, Roberts, Jones, Lloyd, Lewis, Griffith, Evans a Meredith.

Mae'r cytundeb yn dyst i uchelgais mawr Glyn Dŵr i sefydlu Cymru'n deyrnas annibynnol ac yn adlewyrchu ei gryfder ar y pryd, gyda chefnogaeth brenin Ffrainc ac Edmund Mortimer, a hawliai goron Lloegr, yn fab-yng-nghyfraith iddo. Ond daeth tro ar fyd ac ni wireddwyd y cytundeb.

Shakespeare

Yn ei ddrama Henry IV (Rhan I. (III.i.68-77)) cyfeirir at fap o'r Cytundeb Tridarn:

Glendower:

Come, here's the map: shall we divide our right

According to our threefold order ta’en?

Mortimer:

The Archdeacon hath divided it

Into three limits very equally:

England, from Trent and Severn hitherto,

By south and east is to my part assigned;

All westward, Wales beyond the Severn shore

And all the fertile land within that bound,

To Owen Glendower; and dear coz, to you

The remnant northward laying off from Trent...