Damhliag, Sir Meath, Iwerddon

Mae Damhliag neu Duleek yn Saesneg ( /duːˈliːk/ Irish </link> ) yn dref fechan yn Sir Meath, Iwerddon .

Daw'r enw o'r Gwyddeleg daimh liag, sy'n golygu tŷ o gerrig ac mae'n cyfeirio at eglwys gynnar, sef Eglwys Sant Cianán, ac mae adfeilion ohoni i'w gweld hyd heddiw yn Damhliag.

Yn unol â chyfrifiad 2022, cyrhaeddodd poblogaeth Damhliag 4,899, cynnydd deublyg ers 2002. Mae'r dref yn 8 km i'r de-orllewin o Droichead Átha/Drogheda, a 35 km i'r gogledd o ganol dinas Dulyn . Mae Damhliag mewn plwyf sifil o'r un enw.

Hanes

Castell Áth Carn, Swydd Meath, 1820

Dechreuodd Damhliag fel anheddiad mynachaidd Cristnogol cynnar . Sefydlodd Sant Padrig esgobaeth yma tua 450 OC, ac fe'i roddwyd yng ngofal Sant Cianán ar 24 Tachwedd 489 . Cafodd y lle ei anrtheithio sawl gwaith gan y Llychlynwyr rhwng 830 a 1149, a chafodd ei ysbeilio hefyd gan y Normaniaid yn 1171 . Ym mis Ebrill 1014 gorweddai cyrff Brian Ború a'i fab dan eu crwys yn Damhliag ar eu ffordd i Ard Mhacha/Armagh . Dywedir mai'r anheddiad mynachlog gwreiddiol yw'r man lle treuliodd Sant Padrig a nifer o gyfoeswyr gyfnod y gaeaf wrth lunio'r Seanchas Mór - y ffurf ysgrifenedig gyntaf o Gyfreithiau Brehon hynafol Iwerddon yn y bumed ganrif. Yn ystod y 12fed ganrif ailgyfansoddwyd y fynachlog wreiddiol fel Abaty'r Santes Fair a gogynhwyswyd Esgobaeth Damhliag gan Esgobaeth Meath .

Sefydlodd Arglwydd Eingl-Normanaidd cyntaf Meath, Hugh de Lacy, faenor ac adeiladu castell mwnt yn Damhliag . Tua 1180 rhoddodd eglwys Sant Cianán, ynghyd â rhai tiroedd, i'r Awstiniaid . Mae mynwent eglwys Eglwys Iwerddon, nad yw bellach yn cael ei defnyddio, yn rhan o safle'r fynachlog gynnar. Ar ochr arall y pentref ar threfdir Fearann na Mainistreach/Abbeyland ger Afon Ainí a Thŷ Damhliag mae adfeilion Plasty San Mihangel. Sefydlwyd y plasty hon tua 1172 gan fynachod Awstinaidd o Landdewi Nant Hoddnu yn Sir Fynwy Cymru ; rhoddwyd y tiroedd iddynt gan deulu De Lacy. Mae pedair croes y pentref a phisgwydden ar lawnt y pentref yn ein hatgoffa o gysylltiadau Damhliag â’r frwydr rhwng William III a Iago II ac at aflonyddwch Ewropeaidd ehangach adeg Louis XIV o Ffrainc . Fodd bynnag, codwyd un o'r pedwar, y Wayward Cross, ym 1601 gan Janet Dowdall er cof am ei gŵr, Syr William Bathe o Gastell Áth Carn y tu allan i'r pentref. Yn ystod yr Ail Ryfel Byd, neu'r Argyfwng, tarodd awyrennau bomio'r Almaen y pentref yn ddamweiniol ar 1 Ionawr 1941, gan achosi mân ddifrod heb anafiadau.

Mae Llwybr Treftadaeth Damhlaig yn cwmpasu nifer o safleoedd yng nghanol y pentref ac fe'i "cenhedlwyd fel cyfres o gerrig camu trwy'r pentref" a'i hanes.

Y boblogaeth hanesyddol
Blwyddyn	Pobl.	±%
1991	1,718	—
1996	1,731	+0.8%
2002	2,173	+25.5%
2006	3,236	+48.9%
2011	3,988	+23.2%
2016	4,219	+5.8%
2022	4,899	+16.1%

Cludiant

Rheilffordd

Pont yn Boolies, Damhliag

Agorwyd gorsaf reilffordd Damhliag ar 1 Awst 1850, fel rhan o'r lein o Droichead Átha i An Uaimh/Navan (ac yn ddiweddarach i An Seanchaisleán/Oldcastle ). Caeodd ar 1 Mehefin 1958. Mae trenau mwyn sinc o Tara Mines i Borthladd Dulyn yn parhau i basio drwy'r orsaf.

Ffordd

Mae Damhliag ar y ffyrdd rhanbarthol R150 a R152 . Mae llwybrau rhanbarthol Bus Éireann yn gwasanaethu'r dref o Ddulyn a Droichead Átha.

Pobl nodedig

• Mae Mick McGowan, chwaraewr dartiau.
• Mae Keane Barry, chwaraewr dartiau.
• Syr William Bathe, Castell Athcarne (bu farw 1597)
• Frederick Smith, derbynnydd Croes Victoria
• Kate Kennedy (addysgwr), eiriolwr hawliau menywod

Gweld hefyd

• Rhestr o drefi a phentrefi yn Iwerddon