Edward John Sartoris

Roedd Edward John Sartoris (tua 181423 Tachwedd 1888) yn dirfeddiannwr Prydeinig a gwleidydd Rhyddfrydol o dras Ffrengig.[1][2]

Edward John Sartoris
Ganwyd1814 Edit this on Wikidata
Bu farw23 Tachwedd 1888 Edit this on Wikidata
Hampshire Edit this on Wikidata
DinasyddiaethTeyrnas Unedig Prydain Fawr ac Iwerddon Edit this on Wikidata
Alma mater
Galwedigaethgwleidydd Edit this on Wikidata
SwyddAelod o 20fed Senedd y Deyrnas Unedig Edit this on Wikidata
Plaid WleidyddolPlaid Ryddfrydol Edit this on Wikidata
TadPeter Sartoris Edit this on Wikidata
MamMatilda Tunno Edit this on Wikidata
PriodAdelaide Kemble Edit this on Wikidata
PlantGreville Sartoris, Mary Sartoris, Algernon Sartoris Edit this on Wikidata

Bywyd Cynnar golygu

Roedd Edward yn fab hynaf Urban Sartoris o Sceaux, ger Paris a'i wraig Matilda (née Tunno), cafodd ei eni yn Llundain a chafodd ei addysg yng Ngholeg y Drindod, Caergrawnt. Ym 1842 priododd y gantores opera Adelaide Kemble. Ym 1863, ar farwolaeth ewythr ei fam, Edward Tunno, etifeddodd ystadau yn Warnford, Hampshire a Llangennech, Sir Gaerfyrddin. Roedd yr ystâd Cymreig yn cynnwys dyddodion mawr o lo[3]

Gyrfa seneddol golygu

Roedd Sir Gaerfyrddin yn cael ei gynrychioli yn Nhŷ'r Cyffredin gan ddau aelod seneddol wedi Deddf Diwygio Mawr 1832. Am nifer o flynyddoedd cyn 1868 tueddai etholiadau bod yn ddiwrthwynebiad, gyda'r ddau AS yn Geidwadwyr ac yn aelodau wedi eu dewis, yn ymarferol, gan deulu pwerus Campbell, Ieirll Cawdor.[4]

Wedi'r Ail Ddeddf Diwygio, a basiwyd ym 1867 cynyddodd yr etholfraint yn sylweddol, gan ganiatáu i nifer fawr o ddynion o'r dosbarth gweithiol i bleidleisio am y tro cyntaf. Bu hynny, ynghyd ag anghytundebau ymysg aelodau Blaid Geidwadol yr etholaeth parthed ddewis ymgeiswyr priodol ar gyfer y drefn newydd, yn rhoi hyder i Ryddfrydwyr Sir Gar i benderfynu ymladd etholiad cyffredinol 1868.[4][5]

Yn hytrach na dewis aelod o'r bonedd lleol cynhenid, dewisodd y Rhyddfrydwyr Sartoris fel eu hymgeisydd; dyn gweddol newydd i'r ardal un o'r tu fas, nad oedd yn ddarostyngedig i hen fuddiannau'r tirfeddianwyr traddodiadol. Roedd ei fuddiannau busnes yn Llanelli, ardal ddiwydiannol, oedd yn tyfu'n gyflym, a rhan o'r sir lle byddai'r etholfraint newydd ar ei gryfaf, yn fanteisiol iddo hefyd. Gyda pheiriant etholaethol effeithlon, a drefnwyd i raddau helaeth gan weinidogion anghydffurfiol yr ardal, sicrhaodd Sartoris buddugoliaeth ysblennydd, gyda'i 3,280 o bleidleisiau yn hawdd ennill sedd gyntaf yr etholaeth.

Dysgodd y Blaid Geidwadol a Chawdor gwers o gael eu trechu. Yn yr etholiad nesaf ym 1874 rhoddwyd mab ac etifedd Iarll Cawdor, yr Is-iarll Emlyn, yn ymgeisydd yn hytrach na chi arffed i'r teulu; a ddefnyddiwyd Y Sgriw (bygwth tenantiaid gyda'u torri allan a gweithwyr i gleientiaid Cawdor o golli eu gwaith); adenillwyd y sedd oddi wrth y Rhyddfrydwyr.

Bywyd amgen golygu

Wedi colli ei yrfa Seneddol ymddeolodd Sartoris i'w ystâd, Parc Warnford yn Hampshire, ym 1874. Yn ddiweddarach y flwyddyn honno priododd ei fab, Algernon Sartoris, Nellie Grant, merch Arlywydd yr Unol Daleithiau Ulysses S. Grant, ar 21 Mai 1874 yn Ystafell Dwyreiniol y Tŷ Gwyn[6].

Roedd Satoris yn hwyliwr brwd ac ym 1878 enillodd ei gwch hwylio May Regata Afon Hamble.

Marwolaeth golygu

Bu farw yn Hampshire ym mis Tachwedd 1888 yn 74 mlwydd oed

Cyfeiriadau golygu

  1. Williams, William Retlaw (1895). The parliamentary history of the principality of Wales, from the earliest times to the present day, 1541-1895, comprising lists of the representatives, chronologically arranged under counties, with biographical and genealogical notices of the members, together with particulars of the various contested elections, double returns and petitions. Brecknock: Privately published. t. 50.
  2. "Our New Members of Parliament". The Times. 5 December 1868. t. 7.
  3. "Llangennech Park". Llanelli History. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2011-08-20. Cyrchwyd 3 April 2011.
  4. 4.0 4.1 Matthews, Ioan (June 1999). "Disturbing the Peace of the County". Welsh History Review 19 (3): 453–486. http://cylchgronaucymru.llgc.org.uk/browse/viewobject/llgc-id:1083764/article/000016791. Adalwyd 3 April 2011.
  5. "Election Intelligence. Carmarthenshire". The Times. 11 August 1868. t. 10.
  6. Charles and Hugh Brogan Mosley, editors, American Presidential Families (London, U.K.: Alan Sutton and Morris Genealogical Books, 1994), page 469.
Senedd y Deyrnas Unedig
Rhagflaenydd:
David Pugh
Aelod Seneddol Sir Gaerfyrddin
18681874
Olynydd:
Is-iarll Emlyn