Edward John Sartoris

Edward John Sartoris
Edward John Sartoris
Ganwyd	1814
Bu farw	23 Tachwedd 1888 ; Hampshire
Dinasyddiaeth	Teyrnas Unedig Prydain Fawr ac Iwerddon
Alma mater	Coleg y Drindod, Caergrawnt ;
Galwedigaeth	gwleidydd
Swydd	Aelod o 20fed Senedd y Deyrnas Unedig
Plaid Wleidyddol	Plaid Ryddfrydol
Tad	Peter Sartoris
Mam	Matilda Tunno
Priod	Adelaide Kemble
Plant	Greville Sartoris, Mary Sartoris, Algernon Sartoris

Roedd Edward John Sartoris (tua 1814 – 23 Tachwedd 1888) yn dirfeddiannwr Prydeinig a gwleidydd Rhyddfrydol o dras Ffrengig.^[1]^[2]

Bywyd Cynnar

Roedd Edward yn fab hynaf Urban Sartoris o Sceaux, ger Paris a'i wraig Matilda (née Tunno), cafodd ei eni yn Llundain a chafodd ei addysg yng Ngholeg y Drindod, Caergrawnt. Ym 1842 priododd y gantores opera Adelaide Kemble. Ym 1863, ar farwolaeth ewythr ei fam, Edward Tunno, etifeddodd ystadau yn Warnford, Hampshire a Llangennech, Sir Gaerfyrddin. Roedd yr ystâd Cymreig yn cynnwys dyddodion mawr o lo^[3]

Gyrfa seneddol

Roedd Sir Gaerfyrddin yn cael ei gynrychioli yn Nhŷ'r Cyffredin gan ddau aelod seneddol wedi Deddf Diwygio Mawr 1832. Am nifer o flynyddoedd cyn 1868 tueddai etholiadau bod yn ddiwrthwynebiad, gyda'r ddau AS yn Geidwadwyr ac yn aelodau wedi eu dewis, yn ymarferol, gan deulu pwerus Campbell, Ieirll Cawdor.^[4]

Wedi'r Ail Ddeddf Diwygio, a basiwyd ym 1867 cynyddodd yr etholfraint yn sylweddol, gan ganiatáu i nifer fawr o ddynion o'r dosbarth gweithiol i bleidleisio am y tro cyntaf. Bu hynny, ynghyd ag anghytundebau ymysg aelodau Blaid Geidwadol yr etholaeth parthed ddewis ymgeiswyr priodol ar gyfer y drefn newydd, yn rhoi hyder i Ryddfrydwyr Sir Gar i benderfynu ymladd etholiad cyffredinol 1868.^[4]^[5]

Yn hytrach na dewis aelod o'r bonedd lleol cynhenid, dewisodd y Rhyddfrydwyr Sartoris fel eu hymgeisydd; dyn gweddol newydd i'r ardal un o'r tu fas, nad oedd yn ddarostyngedig i hen fuddiannau'r tirfeddianwyr traddodiadol. Roedd ei fuddiannau busnes yn Llanelli, ardal ddiwydiannol, oedd yn tyfu'n gyflym, a rhan o'r sir lle byddai'r etholfraint newydd ar ei gryfaf, yn fanteisiol iddo hefyd. Gyda pheiriant etholaethol effeithlon, a drefnwyd i raddau helaeth gan weinidogion anghydffurfiol yr ardal, sicrhaodd Sartoris buddugoliaeth ysblennydd, gyda'i 3,280 o bleidleisiau yn hawdd ennill sedd gyntaf yr etholaeth.

Dysgodd y Blaid Geidwadol a Chawdor gwers o gael eu trechu. Yn yr etholiad nesaf ym 1874 rhoddwyd mab ac etifedd Iarll Cawdor, yr Is-iarll Emlyn, yn ymgeisydd yn hytrach na chi arffed i'r teulu; a ddefnyddiwyd Y Sgriw (bygwth tenantiaid gyda'u torri allan a gweithwyr i gleientiaid Cawdor o golli eu gwaith); adenillwyd y sedd oddi wrth y Rhyddfrydwyr.

Bywyd amgen

Wedi colli ei yrfa Seneddol ymddeolodd Sartoris i'w ystâd, Parc Warnford yn Hampshire, ym 1874. Yn ddiweddarach y flwyddyn honno priododd ei fab, Algernon Sartoris, Nellie Grant, merch Arlywydd yr Unol Daleithiau Ulysses S. Grant, ar 21 Mai 1874 yn Ystafell Dwyreiniol y Tŷ Gwyn^[6].

Roedd Satoris yn hwyliwr brwd ac ym 1878 enillodd ei gwch hwylio May Regata Afon Hamble.

Marwolaeth

Bu farw yn Hampshire ym mis Tachwedd 1888 yn 74 mlwydd oed

Cyfeiriadau

↑ Williams, William Retlaw (1895). The parliamentary history of the principality of Wales, from the earliest times to the present day, 1541-1895, comprising lists of the representatives, chronologically arranged under counties, with biographical and genealogical notices of the members, together with particulars of the various contested elections, double returns and petitions. Brecknock: Privately published. t. 50.
↑ "Our New Members of Parliament". The Times. 5 December 1868. t. 7.
↑ "Llangennech Park". Llanelli History. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2011-08-20. Cyrchwyd 3 April 2011.
↑ ^4.0 ^4.1 Matthews, Ioan (June 1999). "Disturbing the Peace of the County". Welsh History Review 19 (3): 453–486. http://cylchgronaucymru.llgc.org.uk/browse/viewobject/llgc-id:1083764/article/000016791. Adalwyd 3 April 2011.^{[dolen farw]}
↑ "Election Intelligence. Carmarthenshire". The Times. 11 August 1868. t. 10.
↑ Charles and Hugh Brogan Mosley, editors, American Presidential Families (London, U.K.: Alan Sutton and Morris Genealogical Books, 1994), page 469.

Senedd y Deyrnas Unedig
Rhagflaenydd: David Pugh	Aelod Seneddol Sir Gaerfyrddin 1868 – 1874	Olynydd: Is-iarll Emlyn

[williams-1] Williams, William Retlaw (1895). The parliamentary history of the principality of Wales, from the earliest times to the present day, 1541-1895, comprising lists of the representatives, chronologically arranged under counties, with biographical and genealogical notices of the members, together with particulars of the various contested elections, double returns and petitions. Brecknock: Privately published. t. 50.

[times1868-2] "Our New Members of Parliament". The Times. 5 December 1868. t. 7.

[3] "Llangennech Park". Llanelli History. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2011-08-20. Cyrchwyd 3 April 2011.

[Matthews-4] 4.0 ^4.1 Matthews, Ioan (June 1999). "Disturbing the Peace of the County". Welsh History Review 19 (3): 453–486. http://cylchgronaucymru.llgc.org.uk/browse/viewobject/llgc-id:1083764/article/000016791. Adalwyd 3 April 2011.^{[dolen farw]}

[5] "Election Intelligence. Carmarthenshire". The Times. 11 August 1868. t. 10.

[6] Charles and Hugh Brogan Mosley, editors, American Presidential Families (London, U.K.: Alan Sutton and Morris Genealogical Books, 1994), page 469.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]