Sir Gaerfyrddin (etholaeth seneddol)

Roedd Sir Gaerfyrddin yn etholaeth seneddol i Dŷ'r Cyffredin Senedd y Deyrnas Unedig o 1542 hyd ei ddiddymu ym 1885. Roedd y sir yn dychwelyd un Aelod Seneddol hyd at 1832 pan ychwanegwyd ail gynrychiolydd.

Ym 1885 rhannwyd yr etholaeth yn ddwy sedd un aelod sef, Gorllewin Caerfyrddin a Dwyrain Caerfyrddin.

Tŵr Paxton

Un o etholiadau mwyaf nodedig yr etholaeth oedd Lecsiwn Fawr 1802 lle fu Syr James Hamlyn Williams yn sefyll ar ran y Torïaid a William Paxton ar ran y Chwigiaid. Gwarrwyd ffortiwn gan y naill ochor a'r llall i geisio sicrhau'r fuddugoliaeth. Amcangyfrifir bod Paxton wedi gwario £15,690 ar golli'r frwydr (gwerth tua £15.5 miliwn, yn ôl cymhariaeth cyflogau, yn 2018). Yn ôl traddodiad y fro adeiladwyd Tŵr Paxton ger Llanarthne fel prawf bod digonedd o arian ar ôl gan Paxton er gwaetha'r maint a afradwyd ar y Lecsiwn Fawr.

Aelodau Seneddol Cynnar

Syr John Perrot (c. 1527-1592)

Blwyddyn	Aelod
1542-1545	Ansicr
1545	Richard Devereux
1548	Syr John Perrott
1553	Henry Jones
1555	Richard Jones
1558	Syr Thomas Jones
1559	Richard Jones
1563	Syr Henry Jones
1572	John Vaughan
1576	Walter Vaughan
1584	Walter Rice
1586	Syr Thomas Jones
1588	Herbert Croft
1593	Walter Vaughan
1597	Syr Thomas Jones
1601	John Vaughan
1604	Syr Robert Mansell
1620	Syr John Vaughan
1624	Richard Vaughan

Cynrychiolaeth Seneddol yng nghyfnod Rhyfel Cartref Lloegr

1629–1640 Dim Senedd

1640 Henry Vaughan (ar ran y Goron). Ym mis Chwefror cafodd Vaughan ei ddiarddel a bu'r sedd yn wag

1646 John Lloyd. Cafodd ei ddienyddio ym 1648 fel rhan o Garthiad Thomas Pride a bu'r sedd yn wag

1653 Doedd Sir Gaerfyrddin ddim yn cael ei gynrychioli yn senedd Barebones

Bu gan Sir Gaerfyrddin dau aelod yn Senedd Gyntaf y Protectoriaeth

1654 John Claypole a Rowland Dawkins

1656 Rowland Dawkins a Robert Atkyns

Doedd Sir Gaerfyrddin ddim yn cael ei gynrychioli yn Senedd y Rymp

1659 Thomas Hughes

1660 John Lloyd

1661 Yr Arglwydd Vaughan

Aelodau Seneddol hyd Ddeddf Diwygio 1832

Blwyddyn	Aelod	Plaid
1668	Syr Henry Vaughan
1677	Altham Vaughan
1679	Yr Arglwydd Vaughan
1685	Yr Arglwydd Vaughan
1689	Syr Rice Rudd
1701	Griffith Rice
1710	Syr Thomas Powell
1715	Ardalydd Winchester	Whig
1717	Syr Thomas Stepney
1722	Edward Rice
1724	Syr Nicholas Williams
1745	John Vaughan
1754	George Rice
1779	John Vaughan
1784	Syr William Mansel
1790	Yr Anrh George Talbot Rice	Tori
1793	Syr James Hamlyn
1802	James Hamlyn Williams
1806	Syr William Paxton
1807	Yr Arglwydd Robert Seymour	Tori
1820	Yr Anrh. George Rice Rice-Trevor	Tori
1831	Syr James Hamlyn-Williams	Whig

Aelodau Seneddol 1832-1885

Etholiad	Aelod cyntaf		Plaid cyntaf	Ail aelod		Ail blaid
1832		Yr Anrh. George Rice Rice-Trevor	Ceidwadol		Edward Hamlyn Adams	Whig
1835					Syr James Hamlyn-Williams	Whig
1837					John Jones	ceidwadol
1842 is-etholiad					David Arthur Saunders Davies	Ceidwadol
1852 is-etholiad		David Jones (hyd 1868)	Ceidwadol
1857 is-etholiad					David Pugh	Rhyddfrydol
1868		Edward John Sartoris	Rhyddfrydol		John Jones	Ceidwadol
1874		Frederick Campbell, Is-iarll Emlyn	Ceidwadol
1880					Walter Rice Howell Powell	Rhyddfrydol

Canlyniadau etholiad o 1832

Etholiadau yn y 1830au

(Ymgeiswyr efo * wedi eu hethol)

George Rice-Trevor

Etholiad cyffredinol 1832: Etholaeth Sir Gaerfyrddin
Plaid		Ymgeisydd	Pleidleisiau	%	±%
	Ceidwadwyr	Yr Anrh George Rice Rice Trevor*	1,853	37.1
	Whig	Edward Hamlyn Adams*	1,638	32.8
	Whig	Syr James Hamlyn-Williams	1,504	30.1

Etholiad cyffredinol 1835: Etholaeth Sir Gaerfyrddin
Plaid		Ymgeisydd	Pleidleisiau	%	±%
	Ceidwadwyr	Yr Anrh George Rice Rice Trevor*	2,204	36.8
	Rhyddfrydol	Syr James Hamlyn-Williams*	1,939	32.3
	Ceidwadwyr	John Jones	1,851	30.9

Etholiad cyffredinol 1837: Etholaeth Sir Gaerfyrddin
Plaid		Ymgeisydd	Pleidleisiau	%	±%
	Ceidwadwyr	Yr Anrh George Rice Rice Trevor*	2,486	36.9
	Ceidwadwyr	* John Jones*	2,173	32.3
	Rhyddfrydol	Syr James Hamlyn-Williams	2,068	30.8

Etholiadau diwrthwynebiad 1841-1865

Cafodd George Rice Rice Davies a John Jones eu hethol yn ddiwrthwynebiad yn Etholiad cyffredinol 1841 ar ran y Ceidwadwyr. Bu farw John Jones ym 1842 ac etholwyd David Arthur Saunders Davies yn ddiwrthwynebiad i'w olynu ar ran y Ceidwadwyr.

Cafodd George Rice Rice Davies a David Arthur Saunders Davies eu hethol yn ddiwrthwynebiad yn Etholiad cyffredinol 1847 ar ran y Ceidwadwyr. Daeth Rice Trevor yn Arglwydd Dinefwr a'i ddyrchafu i Dy'r Arglwyddi ym 1852. Fe'i olynwyd yn ddiwrthwynebiad gan David Jones (Ceidwadwr).

Cafodd David Arthur Saunders Davies a David Jones eu hethol yn ddiwrthwynebiad yn Etholiad cyffredinol 1847 ac eto ym 1852. Bu Davies farw ym 1857 ac etholwyd David Pugh i'w olynu yn ddiwrthwynebiad ar ran y Blaid Ryddfrydol.

Etholwyd David Pugh a David Jones yn ddiwrthwynebiad yn Etholiad cyffredinol 1859 ac eto ym 1865.

Etholiadau 1868-1880

(Ymgeiswyr efo * wedi eu hethol)

Etholiad cyffredinol 1868: Etholaeth Sir Gaerfyrddin
Plaid		Ymgeisydd	Pleidleisiau	%	±%
	Rhyddfrydol	Edward John Sartoris*	3,280	31.6
	Ceidwadwyr	John Jones*	2,942	28.3
	Ceidwadwyr	H Lavellin-Pukley	2,828	27.2
	Annibynnol	David Pugh	1,340	12.9

Is Iarll Emlyn

Etholiad cyffredinol 1874: Etholaeth Sir Gaerfyrddin
Plaid		Ymgeisydd	Pleidleisiau	%	±%
	Ceidwadwyr	Frederick Campbell Is-iarll Emlyn*	3,389	29.8
	Ceidwadwyr	John Jones*	3,261	27.7
	Rhyddfrydol	Walter Rice Howell Powell	2,799	23.8
	Rhyddfrydol	Edward John Sartoris	2,331	19.7

Etholiad cyffredinol 1880: Etholaeth Sir Gaerfyrddin
Plaid		Ymgeisydd	Pleidleisiau	%	±%
	Rhyddfrydol	Walter Rice Howell Powell*	4,101	41.7
	Ceidwadwyr	Frederick Campbell, Is-iarll Emlyn*	3,030	30.8
	Ceidwadwyr	John Jones	2,712	27.5

Diddymwyd y sedd ar gyfer etholiad 1885 a'i olynu gan etholaethau Gorllewin Caerfyrddin a Dwyrain Caerfyrddin.

Gweler hefyd

• Bwrdeistref Caerfyrddin (etholaeth seneddol)
• Dwyrain Caerfyrddin (etholaeth seneddol)
• Gorllewin Caerfyrddin (etholaeth seneddol)
• Caerfyrddin (etholaeth seneddol)
• Llanelli (etholaeth seneddol)
• Dwyrain Caerfyrddin a Dinefwr (etholaeth seneddol)
• Gorllewin Caerfyrddin a De Sir Benfro (etholaeth seneddol)