Ffiniau planedol

Mae ffiniau planedol yn fframwaith i ddisgrifio hyd a lled effeithiau gweithgareddau dynol ar system y Ddaear (y System Ddaear), a'u terfynau. Y tu hwnt i'r terfynau hyn, efallai na fydd yr amgylchedd yn gallu hunan-reoleiddio mwyach. Golyga hyn y byddai system y Ddaear yn gadael y cyfnod o sefydlogrwydd yr Holosen, pan ddatblygodd cymdeithas ddynol. Mae croesi ffin planedol mewn perygl o newid amgylcheddol sydyn. Mae'r fframwaith yn seiliedig ar y dystiolaeth wyddonol bod pobol, yn enwedig rhai cymdeithasau diwydiannol ers y Chwyldro Diwydiannol, wedi dod yn brif yrrwr newid amgylcheddol byd-eang. Yn ôl y fframwaith, “gall mynd dros un neu fwy o ffiniau planedol fod yn niweidiol neu'n drychinebus oherwydd y risg o groesi trothwyon a fydd yn sbarduno newid amgylcheddol sydyn, o fewn systemau a hynny o raddfa gyfandirol i raddfa blanedol.”

Ffiniau planedol

Enghraifft o'r canlynol	cysyniad
Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia

Mae cymdeithasau dynol wedi gallu ffynnu o dan amodau hinsawdd ac ecoleg cymharol sefydlog yr Holosen. I'r graddau nad yw'r ffiniau prosesau system Ddaear hyn wedi'u croesi, wedi'u parchu, maent yn nodi'r "parth diogel" ar gyfer cymdeithasau dynol ar y blaned. Daeth y cysyniad yn ddylanwadol yn y gymuned ryngwladol (ee Cynhadledd y Cenhedloedd Unedig ar Ddatblygu Cynaliadwy), gan gynnwys llywodraethau ar bob lefel, sefydliadau rhyngwladol, cymdeithas sifil a'r gymuned wyddonol. Mae'r fframwaith yn cynnwys naw proses o newid byd-eang. Yn 2009, yn ôl Rockström ac eraill, croeswyd tair ffin eisoes (colli bioamrywiaeth, newid hinsawdd a chylchred nitrogen), tra bod eraill mewn perygl ac ar fin cael eu croesi.

Yn 2015, cyhoeddodd nifer o'r gwyddonwyr yn y grŵp gwreiddiol ddiweddariad, gan ddod â chyd-awduron newydd a dadansoddiadau newydd yn seiliedig ar fodel i mewn. Yn ôl y diweddariad hwn, croeswyd pedwar o'r ffiniau: newid hinsawdd, colli cyfanrwydd biosffer, newid system tir, a newid cylchoedd biogeocemegol (ffosfforws a nitrogen). Mae gwyddonwyr hefyd wedi newid enw'r ffin " Colli bioamrywiaeth " i "Newid yng nghywirdeb biosffer" (gwreiddiol: "Change in biosphere integrity") i bwysleisio pwysigrwydd nid yn unig nifer y rhywogaethau ond hefyd gweithrediad y biosffer yn ei gyfanrwydd i sefydlogi system y Ddaear. Yn yr un modd, ailenwyd y ffin "llygredd cemegol" yn "Cyflwyno endidau newydd", gan ehangu'r cwmpas i ystyried gwahanol fathau o ddeunyddiau a gynhyrchir gan bobl sy'n amharu ar brosesau system y Ddaear.

Yn 2022, yn seiliedig ar y llenyddiaeth sydd ar gael, daethpwyd i'r casgliad mai cyflwyno endidau newydd oedd y 5ed ffin blanedol.

Trosolwg o'r fframwaith a'r egwyddorion

Syniad sylfaenol y fframwaith Ffiniau Planedol yw bod cynnal gwytnwch system y Ddaear a arsylwyd yn yr Holosen yn holl bwysig os yw dynolryw am ddatblygu'n gymdeithasol ac yn economaidd dros y tymor hir. Mae'r fframwaith Ffiniau Planedol yn cyfrannu at ddealltwriaeth o gynaliadwyedd byd-eang oherwydd ei fod yn tynnu sylw at raddfa'r blaned ac amserlen hir. Disgrifiodd y fframwaith naw "system cynnal bywyd planedol" sy'n hanfodol ar gyfer cynnal "cyflwr Holosen dymunol", a cheisiodd feintioli i ba raddau yr oedd saith o'r systemau hyn wedi'u gwthio eisoes dros y ffin. Diffiniwyd y ffiniau iddiffinio "man diogel ar gyfer datblygiad dynol", a oedd yn welliant ar yr hen ddulliau o geisio lleihau effeithiau dynol ar y blaned.

Awduron

Yn 2009 awduron y fframwaith hwn oedd grŵp o wyddonwyr System Ddaear a gwyddonwyr amgylcheddol dan arweiniad Johan Rockström o Ganolfan Gwydnwch Stockholm a Will Steffen o Brifysgol Genedlaethol Awstralia. Buont yn cydweithio â 26 o academyddion blaenllaw, gan gynnwys yr enillydd gwobr Nobel Paul Crutzen, gwyddonydd hinsawdd Sefydliad Goddard ar gyfer Astudiaethau Gofod James Hansen, eigionegydd Katherine Richardson, y daearyddwr Diana Liverman a phrif ymgynghorydd hinsawdd Canghellor yr Almaen, Hans Joachim Schellnhuber.

Ffiniau newydd neu ehangu arfaethedig ers 2012

Yn 2012, awgrymodd Steven Running ddegfed ffin, sef cynhyrchiad byd-eang net blynyddol yr holl blanhigion daearol, fel mesur hawdd ei bennu sy'n integreiddio llawer o newidynnau a fydd yn rhoi "arwydd clir am iechyd yr ecosystemau".

Yn 2015, cyhoeddwyd ail bapur yn Science i ddiweddaru’r cysyniad o Ffiniau Planedol. Daeth y diweddariad i'r casgliad bod pedair ffin bellach wedi'u torri: hinsawdd, bioamrywiaeth, defnydd tir a chylchoedd biogeocemegol. Pwysleisiodd papur 2015 sut roedd y naw ffin yn rhyngweithio a'i gilydd, a nododd newid hinsawdd a cholli cyfanrwydd bioamrywiaeth fel 'ffiniau craidd' o bwysigrwydd canolog i'r fframwaith oherwydd mai rhyngweithiadau hinsawdd a'r biosffer sy'n diffinio amodau system y Ddaear yn wyddonol.

Yn 2017, dadleuodd rhai awduron fod systemau morol yn cael eu tangynrychioli yn y fframwaith. Yr ateb oedd cynnwys gwely'r môr fel rhan o arwyneb y Ddaear. Ysgrifennon nhw hefyd y dylai'r fframwaith gyfrif am "newidiadau mewn cymysgu fertigol a phatrymau cylchrediad cefnforol".

Mae gwaith dilynol ar ffiniau planedol yn dechrau cysylltu'r trothwyon hyn ar raddfa ranbarthol.

Dadl ac ymchwil pellach fesul ffin

Newid hinsawdd

Mae astudiaeth yn 2018 yn codi amheuaeth ynghylch digonolrwydd yr ymdrechion i gyfyngu cynhesu i 2 °C uwchlaw'r tymereddau cyn-ddiwydiannol, fel y nodir yng Nghytundeb Paris. Cododd nifer o wyddonwyr y posibilrwydd hyd yn oed os yw allyriadau nwyon tŷ gwydr yn cael eu lleihau'n sylweddol i gyfyngu cynhesu i 2 °C, y gallai hynny fod yn fwy na'r "trothwy". Byddai hyn yn gwneud rhannau o’r byd yn anaddas i bobl fyw ynddynt, yn codi lefel y môr hyd at 60 metr (200). tr), a chodi'r tymheredd 4-5 °C (7.2-9.0 °F) i lefelau sy'n uwch nag unrhyw gyfnod rhyngrewlifol yn yr 1.2 miliwn o flynyddoedd diwethaf.

Newid yng nghywirdeb y biosffer

Yn ôl y biolegydd Cristián Samper, byddai "ffin sy'n mynegi'r tebygolrwydd y bydd teuluoedd o rywogaethau'n diflannu dros amser yn adlewyrchu'n well ein heffeithiau posibl ar ddyfodol bywyd ar y Ddaear." Mae’r ffin bioamrywiaeth hefyd wedi’i beirniadu am ganolbwyntio ar gyfradd difodiant yn unig. Mae'r gyfradd difodiant byd-eang wedi bod yn amrywiol iawn dros hanes y Ddaear, ac felly gall ei defnyddio fel yr unig newidyn bioamrywiaeth fod yn gyfyngedig.

Nitrogen a ffosfforws

Mae'r biogeochemist William Schlesinger yn meddwl y bydd aros nes ein bod yn agos at derfyn a awgrymir ar gyfer dyddodiad nitrogen a llygreddau eraill yn caniatáu inni barhau i bwynt lle mae'n rhy hwyr. Dywed nad yw'r ffin a awgrymir ar gyfer ffosfforws yn gynaliadwy, ac y byddai'n disbyddu'r cronfeydd ffosfforws hysbys mewn llai na 200 mlynedd.

Asidiad y cefnforoedd

Mae asidedd wyneb y cefnfor yn amlwg yn gysylltiedig â'r ffiniau newid hinsawdd, gan mai'r crynodiad o garbon deuocsid yn yr atmosffer hefyd yw'r newidyn rheoli sylfaenol ar gyfer ffin asideiddio'r cefnfor.

Mae'r cemegydd cefnfor Peter Brewer yn meddwl bod "asideiddio cefnforol yn cael effeithiau heblaw newidiadau syml mewn pH, ac efallai y bydd angen ffiniau ar y rhain hefyd."

Newid system tir

Ar draws y blaned, mae coedwigoedd, gwlyptiroedd a mathau eraill o lystyfiant yn cael eu trosi i ddefnyddiau amaethyddol a defnydd tir eraill, gan effeithio ar gylchredau dŵr croyw, carbon a chylchoedd eraill, a lleihau bioamrywiaeth. Yn 2015 diffiniwyd y ffin fel 75% o goedwigoedd yn gyfan, gan gynnwys 85% o goedwigoedd boreal, 50% o goedwigoedd tymherus ac 85% o goedwigoedd trofannol. Croesir y ffin oherwydd dim ond 62% o goedwigoedd a orffwysodd yn gyfan o'r flwyddyn 2015.

Dŵr croyw

Mae'r cylch dŵr croyw yn ffin arall y mae newid hinsawdd yn effeithio arno'n sylweddol. Mae gor-ecsbloetio dŵr croyw yn digwydd os yw adnodd dŵr yn cael ei gloddio neu ei echdynnu ar gyfradd sy'n uwch na'r gyfradd ail-lenwi. Gall llygredd dŵr ac ymwthiad dŵr halen hefyd droi llawer o ddŵr tanddaearol a llynnoedd y byd yn adnoddau cyfyngedig gyda dadleuon defnydd “ dŵr brig ” yn ymdebygu i'r hen ddadleuon am olew.

Cysyniadau cysylltiedig

Integriti planedol (neu 'gywirdeb planedol')

Gelwir integriti planedol hefyd yn systemau cynnal bywyd y ddaear neu integriti ecolegol.  Mae ysgolheigion wedi nodi bod angen cynnal integriti planedol ar gyfer cynaliadwyedd hirdymor ". Mae'r golled bresennol o ran bioamrywiaeth yn bygwth integriti ecolegol ar raddfa fyd-eang. Cyfeiria'r term cyfanrwydd at iechyd ecolegol yn y cyd-destun hwn. Erbyn hyn cydgysylltwyd y cysyniad o integriti planedol â'r cysyniad o ffiniau planedol. 

Derbyniad

Cyflwynwyd adroddiad 2009 i Gymanfa Gyffredinol Clwb Rhufain yn Amsterdam. Yn 2009 cyhoeddwyd crynodeb wedi'i fyrhau o'r adroddiad fel prif erthygl mewn rhifyn arbennig o Nature ochr yn ochr â sylwebaeth feirniadol gan academyddion blaenllaw fel yr enillydd Nobel Mario J. Molina a'r biolegydd Cristián Samper.

Mae ysgolheigion astudiaethau datblygu wedi bod yn feirniadol o agweddau o'r fframwaith a'r cyfyngiadau y gallai ei fabwysiadu ei roi ar y De Byd-eang. Gellir ystyried bod cynigion i warchod cyfran benodol o’r coedwigoedd sydd ar ôl ar y Ddaear yn gwobrwyo gwledydd fel y rhai yn Ewrop sydd eisoes wedi elwa’n economaidd o ddihysbyddu eu coedwigoedd a throsi tir ar gyfer amaethyddiaeth. Mewn cyferbyniad, gofynnir i wledydd sydd eto i ddiwydiannu aberthu am ddifrod amgylcheddol byd-eang efallai nad oedd ganddyn nhw fawr o rôl yn ei greu.

Defnydd ar lefel polisi rhyngwladol

Cenhedloedd Unedig

Cymeradwyodd ysgrifennydd cyffredinol y Cenhedloedd Unedig, Ban Ki-moon, y cysyniad o ffiniau planedol ar 16 Mawrth 2012, pan gyflwynodd bwyntiau allweddol adroddiad ei Banel Lefel Uchel ar Gynaliadwyedd Byd-eang i gyfarfod llawn anffurfiol o Gynulliad Cyffredinol y Cenhedloedd Unedig. Dywedodd Ban Ki-moon: "Gweledigaeth y Panel yw dileu tlodi a lleihau anghydraddoldeb, gwneud twf cynhwysol a chynhyrchu a defnydd yn fwy cynaliadwy, tra'n brwydro yn erbyn newid hinsawdd a pharchu ystod o ffiniau planedol eraill."

Comisiwn Ewropeaidd

Defnyddir y cysyniad ffiniau planedol hefyd mewn trafodion gan y Comisiwn Ewropeaidd, a chyfeiriwyd ato yn adroddiad synthesis Asiantaeth Amgylchedd Ewrop Yr amgylchedd Ewropeaidd – gwladwriaeth a rhagolygon 2010 .

Gweler hefyd

• Iechyd y blaned
• Risg trychinebus byd-eang
• Newid byd-eang
• Difodiant Holosen
• Iechyd planedol
• Cynaladwyedd

Cyfeiriadau

Ffynonellau

 

• Bass, S. (2009), "Planetary boundaries: Keep off the grass", Nature Reports Climate Change 1 (910): 113, doi:10.1038/climate.2009.94
• Brewer, P. (2009), "Planetary boundaries: Consider all consequences", Nature Reports Climate Change 1 (910): 117, doi:10.1038/climate.2009.98
• Cordell, Dana; Drangert, Jan-Olof; White, Stuart (2009). "The story of phosphorus: Global food security and food for thought". Global Environmental Change 19 (2): 292–305. doi:10.1016/j.gloenvcha.2008.10.009. ISSN 0959-3780.
• Crutzen, Paul J. (3 January 2002), "Geology of mankind – The Anthropocene", Nature 415 (6867): 23, Bibcode 2002Natur.415...23C, doi:10.1038/415023a, PMID 11780095
• Dansgaard, W.; Johnsen, S.J.; Clausen, H.B.; Dahl-Jensen, D. et al. (15 July 1993), "Evidence for general instability of past climate from a 250-kyr ice-core record", Nature 364 (6434): 218–20, Bibcode 1993Natur.364..218D, doi:10.1038/364218a0, http://earthsciences.ucr.edu/gcec_pages/docs/geo224/Dansgaard%20et%20al%201993-Nature-Evidence%20for%20generalinstability%20of%20past%20climate%20from%20a%20250-kyrice-core%20record.pdf, adalwyd 7 July 2011
• Folke, C.; Carpenter, S.; Walker, B.; Scheffer, M.; Elmqvist, T.; Gunderson, L.; Holling, C. S. (2004), "Regime Shifts, Resilience, and Biodiversity in Ecosystem Management", Annual Review of Ecology, Evolution, and Systematics 35: 557–81, doi:10.1146/annurev.ecolsys.35.021103.105711, http://www.colorado.edu/AmStudies/lewis/ecology/ecobiodiver.pdf
• Gordon, L. J.; Peterson, G. D.; Bennett, E. M. (2008), "Agricultural modifications of hydrological flows create ecological surprises", Trends in Ecology & Evolution 23 (4): 211–19, doi:10.1016/j.tree.2007.11.011, PMID 18308425, http://nrs-staff.mcgill.ca/bennett/pdfs/Gordon_etal.TREE.pdf, adalwyd 26 October 2011
• Greenfield, O. (April 2010), Discussion input for the 4th session: Corporate social responsibility in a globalised economy [meeting abstract], European Conference: "Towards a Greater Understanding of the Changing Role of Business in Society", Brussels, 22 April 2010, http://ec.europa.eu/research/social-sciences/pdf/14-4th-session-oliver-greefield_en.pdf, adalwyd 3 July 2011
• Handoh, Itsuki C.; Kawai, Toru (2011), "Bayesian Uncertainty Analysis of the Global Dynamics of Persistent Organic Pollutants: Towards Quantifying the Planetary Boundaries for Chemical Pollution"", in Omori, K., Interdisciplinary Studies on Environmental Chemistry—Marine Environmental Modeling & Analysis, Terrapub, pp. 179–187, http://www.terrapub.co.jp/onlineproceedings/ec/05/pdf/PR_05179.pdf, adalwyd 22 June 2011
• Handoh, Itsuki C.; Kawai, Toru (2014), "Modelling exposure of oceanic higher trophic-level consumers to polychlorinated biphenyls: Pollution 'hotspots' in relation to mass mortality events of marine mammals", Marine Pollution Bulletin 85 (8): 824–830, doi:10.1016/j.marpolbul.2014.06.031, ISSN 0025-326X, PMID 25016416
• Larsen, Janet (7 April 2005), Plan B updates: Disappearing lakes, shrinking seas [web page], Washington, D.C.: Earth Policy Institute, http://www.earth-policy.org/plan_b_updates/2005/update47, adalwyd 13 July 2011
• van der Leeuw, S. E. (2008), "Climate and Society: Lessons from the Past 10,000 Years", Ambio: A Journal of the Human Environment 37: 476–482, doi:10.1579/0044-7447-37.sp14.476, PMID 19205123
• Lewis, Leo (23 June 2008). "Scientists warn of lack of vital phosphorus as biofuels raise demands" (PDF). Times Online. Archifwyd o'r gwreiddiol (PDF) ar 23 July 2011.
• Lovelock, J. E. (August 1972), "Gaia as seen through the atmosphere", Atmospheric Environment 6 (8): 579–580, Bibcode 1972AtmEn...6..579L, doi:10.1016/0004-6981(72)90076-5, ISSN 1352-2310
• Lovelock, J. E.; Margulis, L. (1974), "Atmospheric homeostasis by and for the biosphere: The gaia hypothesis", Tellus 26 (1–2): 2–10, Bibcode 1974Tell...26....2L, doi:10.1111/j.2153-3490.1974.tb01946.x
• Mace, G.; Masundire, H.; Baillie, J. (2005), "Biodiversity", in Hassan, R.M.; Scholes, R.; Ash, N., Ecosystems and human well-being: current state and trends : findings of the Condition and Trends Working Group of the Millennium Ecosystem Assessment, The millennium ecosystem assessment series, Island Press, pp. 79–115, ISBN 978-1-55963-228-7, LCCN 2005017196, https://books.google.com/books?id=UFVmiSAr-okC, adalwyd 7 November 2016
• Meadows, D. H.; Meadows, D. L.; Randers, J.; Behrens III, W. W. (1972), The Limits to Growth: a report for the Club of Rome's project on the predicament of mankind, Universe Books, ISBN 978-0-87663-165-2, https://books.google.com/books?id=ulyPB2pl0SwC&q=intitle:the+intitle:limits+intitle:to+intitle:growth, adalwyd 7 November 2016
• Meier, Toni (2017), "Planetary boundaries of agriculture and nutrition – an Anthropocene approach", Proceedings of the Symposium on Communicating and Designing the Future of Food in the Anthropocene. Humboldt University Berlin, Bachmann Publisher, http://www.nutrition-impacts.org/media/2017_TMeier_planetary_boundaries_agriculture_nutrition.pdf, adalwyd 6 May 2017
• Meyer, N. I.; Nørgård, J. S. (2010), Policy Means for Sustainable Energy Scenarios (abstract), Denmark: International Conference on Energy, Environment and Health – Optimisation of Future Energy Systems, pp. 133–137, http://www2.dmu.dk/1_om_dmu/2_afdelinger/3_atmi/ceeh/Collection%20of%20Extended%20Abstracts.pdf#page=134, adalwyd 5 July 2011
• Molden, D. (2009), "Planetary boundaries: The devil is in the detail", Nature Reports Climate Change 1 (910): 116, doi:10.1038/climate.2009.97
• Molina, M. J. (2009), "Planetary boundaries: Identifying abrupt change", Nature Reports Climate Change 1 (910): 115–116, doi:10.1038/climate.2009.96
• Neset, Tina-Simone S.; Cordell, Dana (2011). "Global phosphorus scarcity: identifying synergies for a sustainable future". Journal of the Science of Food and Agriculture 92 (1): 2–6. doi:10.1002/jsfa.4650. PMID 21969145.
• Palaniappan, M.; Gleick, P. H. (2008), "Peak Water", in Gleick, P. H.; Cooley, H.; Morikawa, M., The World's Water 2008–2009: The Biennial Report on Freshwater Resources, Island Press, ISBN 978-1-59726-505-8, http://www.worldwater.org/data20082009/ch01.pdf See also: Peak water.

• Petit, JR; Jouzel, J; Raynaud, D; Barkov, NI; Barnola, JM; Basile, I; Bender, M; Chappellaz, J et al. (1999), "Climate and atmospheric history of the past 420,000 years from the Vostok ice core, Antarctica", Nature 399 (6735): 429–36, Bibcode 1999Natur.399..429P, doi:10.1038/20859, http://www.daycreek.com/dc/images/1999.pdf, adalwyd 7 July 2011

• Rioual, P.; Andrieu-Ponel, V. R.; Rietti-Shati, M.; Battarbee, R. W.; De Beaulieu, J. L.; Cheddadi, R.; Reille, M.; Svobodova, H. et al. (2001), "High-resolution record of climate stability in France during the last interglacial period", Nature 413 (6853): 293–296, Bibcode 2001Natur.413..293R, doi:10.1038/35095037, PMID 11565028
• Rockström, Johan (26 October 2009), Planetary Boundaries: Exploring the Safe Operating Space for Humanity (presentation), Stockholm Resilience Centre, Biodiversity and Ecosystem Services, Master Class, Club of Rome General Assembly, 26 Oct 2009, http://www.clubofrome.at/2009/amsterdam/p/9rockstroem.pdf, adalwyd 3 July 2011
• Rockström, J et al. (2009), "Planetary Boundaries: Exploring the Safe Operating Space for Humanity", Ecology and Society 14 (2): 32, doi:10.5751/ES-03180-140232, http://www.stockholmresilience.org/download/18.8615c78125078c8d3380002197/ES-2009-3180.pdf
• Samper, C. (2009), "Planetary boundaries: Rethinking biodiversity", Nature Reports Climate Change 1 (910): 118–119, doi:10.1038/climate.2009.99
• Sandford, R. N. (2009), Restoring the flow : confronting the world's water woes, Victoria B.C: Rocky Mountain Books, ISBN 978-1-897522-52-3, https://books.google.com/books?id=rtlsGsb9I4wC&q=%22Restoring+the+flow:+confronting+the+world%27s+water+woes%22&pg=PA1, adalwyd 16 October 2020
• Schlesinger, W. H. (2009), "Planetary boundaries: Thresholds risk prolonged degradation", Nature Reports Climate Change 1 (910): 112, doi:10.1038/climate.2009.93
• Shiklomanov, I. A.; Rodda, J. C., eds. (2003), World water resources at the beginning of the twenty-first century, Cambridge University Press, Bibcode 2004wwrb.book.....S, ISBN 978-0-521-61722-2, http://catdir.loc.gov/catdir/samples/cam034/2002031201.pdf, adalwyd 6 July 2011
• Steffen, W.; Crutzen, P. J.; McNeill, J. R. (2007), "The Anthropocene: Are Humans Now Overwhelming the Great Forces of Nature", Ambio: A Journal of the Human Environment 36 (8): 614–21, doi:10.1579/0044-7447(2007)36[614:TAAHNO]2.0.CO;2, ISSN 0044-7447, PMID 18240674
• Stern, Nicholas (2007), The economics of climate change : the Stern review, Cambridge University Press, ISBN 978-0-521-70080-1, http://www.hm-treasury.gov.uk/sternreview_index.htm The web page inverts the book title.
• The Stockholm Memorandum: Tipping the Scales towards Sustainability (presentation), 18 May 2011, Third Nobel Laureate Symposium on Global Sustainability, Stockholm, 16–19 May 2011, http://globalsymposium2011.org/wp-content/uploads/2011/05/The-Stockholm-Memorandum.pdf, adalwyd 23 June 2011
• Turner, Graham (2008), A comparison of The Limits to Growth with thirty years of reality, Commonwealth Scientific and Industrial Research Organisation (CSIRO) Sustainable Ecosystems, http://www.csiro.au/files/files/plje.pdf
• United Nations Environment Programme (2010), Year Book 2010: New Science and Developments in Our Changing Environment, Nairobi, Kenya: United Nations Environment Programme. Division of Early Warning and Assessment, ISBN 978-92-807-3044-9, http://www.unep.org/yearbook/2010/PDF/year_book_2010.pdf, adalwyd 2 July 2011
• United Nations General Assembly (16 August 2010), Implementation of Agenda 21, the Programme for the Further Implementation of Agenda 21 and the outcomes of the World Summit on Sustainable Development, Report of the Secretary-General to the General Assembly of the United Nations, http://www.iom.int/jahia/webdav/shared/shared/mainsite/policy_and_research/un/65/A_65_298.pdf, adalwyd 26 October 2011
• United Nations High-level Panel on Global Sustainability (February 2011), Meeting Report, Second meeting of the Panel, Cape Town, 24–25 February 2011, https://www.un.org/wcm/webdav/site/climatechange/shared/gsp/docs/GSP2%20meeting%20report.pdf, adalwyd 29 June 2017
• United Nations High-level Panel on Global Sustainability (April 2011), Meeting Report, Report of the meeting of the GSP Sherpas held in Madrid, Spain, 13–14 April 2011, https://www.un.org/wcm/webdav/site/climatechange/shared/gsp/docs/Madrid%20Sherpa%20Meeting%20Report%20%5B3%20May%202011%5D.pdf, adalwyd 29 June 2017
• United Nations High-level Panel on Global Sustainability (2012). Resilient People, Resilient Planet: A future worth choosing (Adroddiad). New York: United Nations. https://www.un.org/gsp/sites/default/files/attachments/GSPReport_unformatted_30Jan.pdf. Adalwyd 30 January 2012.

• van Vuuren, D. P.; Faber, A. (2009), Growing within Limits – A Report to the Global Assembly 2009 of the Club of Rome, Netherlands Environmental Assessment Agency, ISBN 978-90-6960-234-9, http://www.pbl.nl/bibliotheek/rapporten/500201001.pdf
• Zalasiewicz, J.; Williams, M.; Steffen, W.; Crutzen, P. (2010), "The New World of the Anthropocene", Environmental Science & Technology 44 (7): 2228–2231, Bibcode 2010EnST...44.2228Z, doi:10.1021/es903118j, PMID 20184359, http://ts-si.org/files/doi101021es903118j.pdf, adalwyd 11 July 2011

Dolenni allanol

• Gellir dod o hyd i ffigurau a data ar gyfer y Ffiniau Planedau wedi'u diweddaru ar wefan Canolfan Gydnerth Stockholm .
• Ffiniau Planedau: Natur Arbennig , 24 Medi 2009.
• Johan Rockstrom: Gadewch i'r amgylchedd arwain ein fideo datblygu TED, Gorffennaf 2010. Trawsgrifiad html
• The Planetary Boundaries and what they mean for the Future of Humanity