Friedrich Engels
Athronydd Almaenig a sosialydd oedd Friedrich Engels (28 Tachwedd 1820 – 5 Awst 1895). Cyd-ysgrifennodd Y Maniffesto Comiwnyddol (1848) gyda Karl Marx.
| Friedrich Engels | |
|---|---|
 | |
| Ganwyd | 28 Tachwedd 1820  Barmen |
| Bu farw | 5 Awst 1895 o canser Llundain |
| Dinasyddiaeth | Deyrnas Prwsia |
| Alma mater |
|
| Galwedigaeth | economegydd, gwyddonydd cymdeithasol, damcaniaethwr gwleidyddol, athronydd, ysgrifennwr, chwyldroadwr, cymdeithasegydd, ymgyrchydd dros hawliau merched, newyddiadurwr |
| Adnabyddus am | Y Maniffesto Comiwnyddol, The German Ideology, Socialism: Utopian and Scientific |
| Prif ddylanwad | Heraclitos, Ludwig Feuerbach, The Essence of Christianity, Karl Marx, Georg Hegel, Adam Smith, Max Stirner, David Ricardo |
| Plaid Wleidyddol | Communist League |
| Tad | Friedrich Engels |
| Mam | Elisabeth Franziska Mauritia van Haar |
| Partner | Mary Burns |
Ganwyd yn Barmen, talaith y Rhein, ym Mhrwsia. Cychwynnodd ar yrfa fusnes yn Bremen, ac yn ei amser hamdden fe fagodd ddiddordeb yng ngweithiau'r "Almaenwyr Ifainc" (gan gynnwys Ludwig Börne, Karl Gutzkow, a Heinrich Heine) ac, yn ddiweddarach, yr "Hegeliaid Ifainc" (megis Bruno Bauer a Max Stirner). Trodd Engels yn anffyddiwr ac yn chwyldroadwr yn athroniaeth y dilechdid Hegelaidd, a chyhoeddodd erthyglau dan yr enw Friedrich Oswald. Gwasanaethodd am un flwyddyn mewn catrawd fagnelau ym Merlin, ac yno fe fynychodd ddarlithoedd yn y brifysgol.
Gadawodd y fyddin ym 1842. Bu'n cwrdd â Moses Hess, a chafodd Engels ei berswadio ganddo i droi'n gomiwnydd a symud i Loegr. Treuliodd ei ddyddiau ym Manceinion yn y swyddfa fusnes, a'i nosweithiau yn y llyfrgell yn ymchwilio i'r amodau economaidd a gwleidyddol yn Lloegr. Cyfranodd erthyglau i gylchgronau yn Lloegr ac ar y cyfandir, gan gynnwys y Deutsch-Französische Jahrbücher dan olygyddiaeth Karl Marx ym Mharis. Cafodd berthynas glos â'r Wyddeles Mary Burns, er na phriodasant. Yn sgil ei marwolaeth ym 1863, cafodd berthynas â'i chwaer Lizzy Burns, a phriodasant ym 1878 ychydig oriau cyn ei marwolaeth hi.
Dychwelodd Engels i Bremen a chyhoeddodd ei lyfr Die Lage der arbeitenden Klasse in England (1845). Cafodd gyfarfodydd â Marx ym Mharis, Brwsel, ac yn Lloegr. Roedd Engels yn un o sefydlwyr y Gynghrair Gomiwnyddol yn Llundain ym 1847.
Wedi marwolaeth Marx ym 1883, Engels a gyflawnodd y gwaith o olygu a chyhoeddi'r ail gyfrol a'r drydedd gyfrol o Das Kapital (1885, 1894). Bu farw Engels o ganser yn 74 oed.
Athroniaeth ddadleuol Golygu
Ymysg un o ddaliadau mwyaf dadleuol Engels oedd Völkerabfälle sef cyfeirio at rai pobloedd fel "gwaddod-bobl" neu "sbwriel-bobl" gan ddibynu ar y cyfieithiad. Dadleuoedd Engels yn 1848 bod rhaid pobloedd megis y Llydawyr, Gaeliaid yr Alban a'r Serbiaid yn eu hanfod yn annatblygiedig ac adweithiol a bod angen eu difa neu traflyncu o fewn cenhedloedd neu ddiwylliannau mwy datblygedig megis yr Almaenwyr neu'r Hwngariaid er mwyn gallu cymryd rhan gweithredol yn y chwyldro dros hawliau unigolion a gweithwyr.]]