Berlin

Berlin
Math	sedd y llywodraeth, metropolis, prifddinas ffederal, taleithiau ffederal yr Almaen, dinas, Einheitsgemeinde yr Almaen, dinas Hanseatig, prifddinas, bwrdeistref trefol yr Almaen, town divided by border, dinas â miliynau o drigolion, urban district of Berlin
	De-Berlin.ogg
Cysylltir gyda	Llwybr Ewropeaidd E55
Poblogaeth	3,644,826
Sefydlwyd	1237 ;
Pennaeth llywodraeth	Michael Müller
Cylchfa amser	UTC+01:00, CET, UTC+2
Gefeilldref/i	Los Angeles, Paris, Madrid, Istanbul, Warsaw, Moscfa, Dinas Brwsel, Budapest, Tashkent, Dinas Mecsico, Beijing, Jakarta, Tokyo, Buenos Aires, Prag, Windhoek, Llundain, Sofia, Tehran, Sevilla, Copenhagen, Kiev
Iaith/Ieithoedd; swyddogol	Almaeneg
Daearyddiaeth
Rhan o'r canlynol	Ardal Fetropolitan Berlin/Brandenburg, crynhoad Berlin
Sir	Yr Almaen
Gwlad	Yr Almaen
Arwynebedd	891.12 km²
Uwch y môr	34 ±1 metr
Gerllaw	Spree, Großer Wannsee, Llyn Tegel, Havel, Dahme, Müggelsee, Aalemannkanal, Camlas Neukölln Ship, Camlas Luisenstadt, Camlas Teltow, Camlas Landwehr, Camlas Westhafen, Camlas Gosen, Tegeler Fließ, Berlin-Spandau Ship Canal
Yn ffinio gyda	Brandenburg, Ardal Barnim, Ardal Märkisch-Oderland, Ardal Oder-Spree, Ardal Dahme-Spreewald, Ardal Teltow-Fläming, Ardal Potsdam-Mittelmark, Potsdam, Ardal Havelland, Ardal Oberhavel, Kleinmachnow, Stahnsdorf
Cyfesurynnau	52.52°N 13.38°E
Cod post	10115–14199
	DE-BE
Gwleidyddiaeth
Corff deddfwriaethol	Abgeordnetenhaus of Berlin
Swydd pennaeth; y Llywodraeth	Governing Mayor of Berlin
Pennaeth y Llywodraeth	Michael Müller
	Ffeiliau perthnasol ar Comin
	[golygwch ar Wicidata]

Prifddinas yr Almaen a dinas fwyaf y wlad gyda 3,520,031 o drigolion (ar 31.12.2015) yw Berlin.^[1] Mae'n sefyll ar lannau afonydd Spree ac Havel yng ngogledd-ddwyrain y wlad. Clofan dalaith Brandenburg, mae Berlin yn nalaith ffederal (Bundesland) yn ei rhinwedd ei hun yn ogystal â dinas.

GwleidyddiaethGolygu

Ar ôl bod yn rhan o'r Mark Brandenburg, daeth Berlin yn dalaith ei hun ym 1920. Michael Müller yw'r Regierender Bürgermeister ("maer llywodraethol") ar hyn o bryd. (Gweler Meiri Berlin).

Hyd 1 Ionawr 2001 roedd 23 bwrdeistref yn y dref ond nawr does ond 12.

HanesGolygu

Brandenburger Tor

Nenlinell y ddinas

Sefydlwyd y dref tua 1200, ond roedd hi'n dwy dref ar y bryd: Berlin a Cölln. Daethon nhw yn un dref ym 1307. Beth bynnag, er fod Berlin yn dref eithaf hen, mae'n bennaf olion y deunawfed ganrif i'w weld.

Roedd llys brenhinoedd Prwsia yn Berlin, ond dechreuodd y dref dyfu'n gyflym yn y pedwaredd ganrif ar bymtheg ar ôl dod yn brif ddinas yr Ymerodraeth Almaenig ym 1871. Roedd hi'n brif ddinas yn ystod Gweriniaeth Weimar a rheolaeth y Natsiaid a chafodd ei dinistrio yn ystod yr Ail Ryfel Byd.

Ar ôl y Rhyfel, rhannwyd y ddinas yn ddwy. Roedd y rhan ddwyreiniol yn brif ddinas Gweriniaeth Ddemocrataidd yr Almaen (Dwyrain yr Almaen), ond Bonn oedd prif ddinas Gweriniaeth Ffederal yr Almaen (Gorllewin yr Almaen).

Roedd Gorllewin Berlin yn rhan o Orllewin yr Almaen, ac felly yn glofan yn nhiriogaeth Dwyrain yr Almaen. O ganlyniad, roedd hi'n bwysig yn ystod y Rhyfel Oer. Ar 26 Mehefin 1948 dechreuodd blocâd Berlin ac ar ôl hynny awyrgludiad Berlin. Ar 13 Awst 1961 dechreuwyd ar y gwaith o godi Mur Berlin.

Syrthiodd y mur ar 9 Tachwedd, 1989. Erbyn uniad yr Almaen y flwyddyn ddilynol doedd dim ond o olion y mur i'w weld.

DaearyddiaethGolygu

Adeiladau a chofadeiladauGolygu

Gweler hefyd: Amgueddfeydd Berlin.

EnwogionGolygu

Alexander von Humboldt (1769-1859), fforiwr
Albert Lortzing (1801-1851), cyfansoddwr
Walter Gropius (1883-1969), pensaer
Nelly Sachs (1891-1970), bardd a dramodydd
Karl Dönitz (1891-1980), morwr ac Arlywydd yr Almaen
Max Ehrlich (1892-1944), actor, awdur a chyfarwyddwr
Marlene Dietrich (1901-1992), actores a chantores
Nikolaus Harnoncourt (g. 1929), cerddor

CyfeiriadauGolygu

↑ "Ergebnisse Zensus 2011". Statistische Ämter des Bundes und der Länder (yn German). 31 May 2013. Cyrchwyd 31May 2013.CS1 maint: Unrecognized language (link)

Dolenni allanolGolygu

gw • sg • go

Dinasoedd yr Almaen

[Population11-1] "Ergebnisse Zensus 2011". Statistische Ämter des Bundes und der Länder (yn German). 31 May 2013. Cyrchwyd 31May 2013.CS1 maint: Unrecognized language (link)

[1]