Berlin

Berlin
Math	sedd y llywodraeth, metropolis, prifddinas ffederal, taleithiau ffederal yr Almaen, Einheitsgemeinde yr Almaen, prifddinas, bwrdeistref trefol yr Almaen, dinas â miliynau o drigolion, Dinas-wladwriaeth
	De-Berlin.ogg
Cysylltir gyda	Llwybr Ewropeaidd E55
Poblogaeth	3,644,826
Sefydlwyd	1237 ;
Pennaeth llywodraeth	Michael Müller
Cylchfa amser	Europe/Berlin
Gefeilldref/i	Los Angeles, Paris, Madrid, Istanbul, Warsaw, Moscfa, Dinas Brwsel, Budapest, Tashkent, Dinas Mecsico, Beijing, Jakarta, Tokyo, Buenos Aires, Prag, Windhoek, Llundain, Sofia, Tehran, Sevilla, Copenhagen, Kiev, Brasília, Santo Domingo, Alger
Iaith/Ieithoedd; swyddogol	Almaeneg
Daearyddiaeth
Rhan o'r canlynol	Ardal Fetropolitan Berlin/Brandenburg, crynhoad Berlin
Sir	Yr Almaen
Gwlad	Yr Almaen
Arwynebedd	891.12 km²
Uwch y môr	34 ±1 metr
Gerllaw	Spree, Großer Wannsee, Llyn Tegel, Havel, Dahme, Müggelsee, Aalemannkanal, Camlas Neukölln Ship, Camlas Luisenstadt, Camlas Teltow, Camlas Landwehr, Camlas Westhafen, Camlas Gosen, Tegeler Fließ, Berlin-Spandau Ship Canal
Yn ffinio gyda	Brandenburg, Ardal Barnim, Ardal Märkisch-Oderland, Ardal Oder-Spree, Ardal Dahme-Spreewald, Ardal Teltow-Fläming, Ardal Potsdam-Mittelmark, Potsdam, Ardal Havelland, Ardal Oberhavel, Kleinmachnow, Stahnsdorf
Cyfesurynnau	52.52°N 13.38°E
Cod post	10115–14199
	DE-BE
Gwleidyddiaeth
Corff deddfwriaethol	Abgeordnetenhaus of Berlin
Swydd pennaeth; y Llywodraeth	Governing Mayor of Berlin
Pennaeth y Llywodraeth	Michael Müller
	Ffeiliau perthnasol ar Comin
	[golygwch ar Wicidata]

Prifddinas yr Almaen a dinas fwyaf y wlad gyda 3,520,031 o drigolion (ar 31.12.2015) yw Berlin.^[1] Mae'n sefyll ar lannau afonydd Spree ac Havel yng ngogledd-ddwyrain y wlad. Clofan dalaith Brandenburg, mae Berlin yn nalaith ffederal (Bundesland) yn ei rhinwedd ei hun yn ogystal â dinas.

GwleidyddiaethGolygu

Ar ôl bod yn rhan o'r Mark Brandenburg, daeth Berlin yn dalaith ei hun ym 1920. Michael Müller yw'r Regierender Bürgermeister ("maer llywodraethol") ar hyn o bryd. (Gweler Meiri Berlin).

Hyd 1 Ionawr 2001 roedd 23 bwrdeistref yn y dref ond nawr does ond 12.

HanesGolygu

Brandenburger Tor

Nenlinell y ddinas

Sefydlwyd y dref tua 1200, ond roedd hi'n dwy dref ar y bryd: Berlin a Cölln. Daethon nhw yn un dref ym 1307. Beth bynnag, er fod Berlin yn dref eithaf hen, mae'n bennaf olion y deunawfed ganrif i'w weld.

Roedd llys brenhinoedd Prwsia yn Berlin, ond dechreuodd y dref dyfu'n gyflym yn y pedwaredd ganrif ar bymtheg ar ôl dod yn brif ddinas yr Ymerodraeth Almaenig ym 1871. Roedd hi'n brif ddinas yn ystod Gweriniaeth Weimar a rheolaeth y Natsiaid a chafodd ei dinistrio yn ystod yr Ail Ryfel Byd.

Ar ôl y Rhyfel, rhannwyd y ddinas yn ddwy. Roedd y rhan ddwyreiniol yn brif ddinas Gweriniaeth Ddemocrataidd yr Almaen (Dwyrain yr Almaen), ond Bonn oedd prif ddinas Gweriniaeth Ffederal yr Almaen (Gorllewin yr Almaen).

Roedd Gorllewin Berlin yn rhan o Orllewin yr Almaen, ac felly yn glofan yn nhiriogaeth Dwyrain yr Almaen. O ganlyniad, roedd hi'n bwysig yn ystod y Rhyfel Oer. Ar 26 Mehefin 1948 dechreuodd blocâd Berlin ac ar ôl hynny awyrgludiad Berlin. Ar 13 Awst 1961 dechreuwyd ar y gwaith o godi Mur Berlin.

Syrthiodd y mur ar 9 Tachwedd, 1989. Erbyn uniad yr Almaen y flwyddyn ddilynol doedd dim ond o olion y mur i'w weld.

DaearyddiaethGolygu

Adeiladau a chofadeiladauGolygu

Gweler hefyd: Amgueddfeydd Berlin.

EnwogionGolygu

Alexander von Humboldt (1769-1859), fforiwr
Albert Lortzing (1801-1851), cyfansoddwr
Walter Gropius (1883-1969), pensaer
Nelly Sachs (1891-1970), bardd a dramodydd
Karl Dönitz (1891-1980), morwr ac Arlywydd yr Almaen
Max Ehrlich (1892-1944), actor, awdur a chyfarwyddwr
Marlene Dietrich (1901-1992), actores a chantores
Nikolaus Harnoncourt (g. 1929), cerddor

CyfeiriadauGolygu

↑ "Ergebnisse Zensus 2011". Statistische Ämter des Bundes und der Länder (yn German). 31 May 2013. Cyrchwyd 31May 2013.CS1 maint: unrecognized language (link)

Dolenni allanolGolygu

gw • sg • go

Dinasoedd yr Almaen

[Population11-1] "Ergebnisse Zensus 2011". Statistische Ämter des Bundes und der Länder (yn German). 31 May 2013. Cyrchwyd 31May 2013.CS1 maint: unrecognized language (link)

[1]