Gramadeg Einion Offeiriad

Gramadeg Einion Offeiriad yw'r ymgais Gymraeg gyntaf y gwyddys amdani gyda sicrwydd i geisio cyfundrefnu cerdd dafod. Fe'i tadogir ar Einion Offeiriad, sef clerigwr a bardd a flodeuai, fe dybir, yn ystod hanner cyntaf y 14g. Roedd hwn yn gyfnod pwysig yn hanes ein llenyddiaeth gan mai dyma'r cyfnod rhwng Beirdd y Tywysogion a Beirdd yr Uchelwyr. Cysylltir y gramadeg hefyd â Dafydd Ddu Athro o Hiraddug, a thybir iddo ef olygu gramadeg a fodolasai eisoes. Tybiai Syr John Morris-Jones mai Einion a'i lluniodd yn gyntaf, rywbryd ar ôl 1322, ac y bu i Ddafydd ei olygu a'i helaethu'n ddiweddarach.

Gramadeg Einion Offeiriad

Enghraifft o'r canlynol	gwaith llenyddol
Awdur	Einion Offeiriad
Iaith	Cymraeg Canol

Llenyddiaeth Gymraeg

Prif Erthygl Llenyddiaeth Gymraeg Llenorion 550-1600 · 1600-heddiw Cyfnodau Canu cynnar · Oesoedd Canol 16eg ganrif · 17eg ganrif · 18fed ganrif 19eg ganrif · 20fed ganrif Barddoniaeth a drama Yr Hengerdd · Canu'r Bwlch Beirdd y Tywysogion · Beirdd yr Uchelwyr Blodeugerddi · Mesurau Hen Benillion · Canu Rhydd Drama · Anterliwtiau Rhyddiaith Rhyddiaith Cymraeg Canol Mabinogi · Y Tair Rhamant Trioedd Ynys Prydain Nofelau · Straeon byrion Erthyglau eraill Llawysgrifau · Llên gwerin Llenyddiaeth plant Mynegai i erthyglau cysylltiedig

Y testun

Ceir pedair prif ffynhonnell ar gyfer y gramadeg yn y llawysgrifau. Fe'u dynodir gan A, B, C a D gan Syr John Morris-Jones yn ei ramadeg ef, Cerdd Dafod (1925), sef fel a ganlyn:

A: Llyfr Coch Hergest, c.1400, colofnau 1117-1142, sy'n cychwyn â'r geiriau:

Pedeir llythyren arhugeint kymraec yssydd. Nyt amgen.

B: Llsgr. Llanstephan 3, tua'r un cyfnod, dalennau 472-504, sy'n cychwyn â'r geiriau:

Kerddwryaeth kerdd dauawt yw hynn.

C: Llsgr. Peniarth 20, c.1440, tud. 305-350, anghyflawn.

D: Llsgr. Bangor 1, llawysgrif gynharach na 1440, anghyflawn ac amherffaith.

Noda Thomas Parry yn Hanes Llenyddiaeth Gymraeg hyd 1900 fod y copi cynharaf sydd ar gael heddiw yn waith a luniwyd rhwng 1350 a 1400. Mae'n debygol mai addasiad ydyw o ramadeg Lladin a fodolasai eisoes. Priodolir y gwaith hwn i Ddwned (Lladin: Donatus) a Phriscian.

Ni chyffyrddir â'r gynghanedd fel cyfundrefn yn y gramadeg. Cynhwysa'r gramadeg draethawd ar y llythrennau, sillafau, elfennau gramadeg, mydryddiaeth, y beiau gyda thrioedd cerdd.

Defnyddia Einion enghreifftiau o waith y Gogynfeirdd olaf a beirdd cynnar y 14g i gefnogi ei ddisgrifiadau o'r mesurau. Dyma rai beirdd y dyfynnir peth o'u gwaith o fewn y gramadeg:

• Bleddyn Llwyd
• Gruffudd ap Maredudd ap Dafydd
• Dafydd Ddu Athro o Hiraddug
• Gruffudd ab yr Ynad Coch
• Gwilym Ddu o Arfon

ac Einion ei hun.

Ceir cyfeiriad at Einion fel awdur y gramadeg mewn nodyn ar un o'r llawysgrifau gan Robert Vaughan o'r Hengwrt:

Llyfr Kerddwriaeth a wnaeth Einion Effeiriad o Wynnedd i Syr Rys ap Gruff.[udd] ap Howel ap Gruff. ap Ednyfed Vychan yr ynrydedd a moliant iddo ef.

Argraffwyd peth o'r gwaith dan olygiad Ab Ithel gan y Welsh Manuscripts Society yn 1856 o dan y teitl anghywir Dosparth Edeyrn Dafod Aur ond y mae'n ffynhonnell lwgr gan fod ffugiadau Iolo Morganwg andwyo'r llawysgrif y cymerwyd y testun ohoni.

Yn dilyn gwaith Einion a Dafydd, cafwyd nifer o ymgeisiadau i gyfundrefnu cerdd dafod.

Llyfryddiaeth

• Thomas Parry, Hanes Llenyddiaeth Gymraeg hyd 1900, Gwasg Prifysgol Cymru, 1945.
• John Morris-Jones, Cerdd Dafod, Rhydychen, 1925.

Gweler hefyd

• Y Pedwar mesur ar hugain (Yr Hen XXIV mesur)
• Cerdd Dafod
• Dafydd Ddu Athro o Hiraddug
• Gramadegau Cerdd Dafod
• Beiau Gwaharddedig Cerdd Dafod

Dolenni allanol

• Gramadeg Einion Offeiriad yn Llyfr Coch Hergest (colofnau 1117-1142)
• Peniarth MS.20, ffotograff 303 ymlaen