Beirdd y Tywysogion

Arferid cyfeirio at y beirdd llys a ganai yn Oes y Tywysogion fel y Gogynfeirdd, ond erbyn heddiw defnyddir y term Beirdd y Tywysogion. Mae'r term Gogynfeirdd yn cynnwys rhai o'r beirdd a flodeuai ar ddechrau'r 14g ac a ganai yn null traddodiadol Beirdd y Tywysogion; ond serch hynny maen nhw'n perthyn i gyfnod Beirdd yr Uchelwyr pan gollasid nawdd y llysoedd brenhinol mawr.

Fe'u gelwir yn Feirdd y Tywysogion am eu bod, bron yn ddieithriad, yn feirdd uchel eu parch a statws a ganai i dywysogion Cymru yn ystod y cyfnod rhwng dyfodiad y Normaniaid i'r wlad a chwymp Llywelyn ap Gruffudd a'i frawd Dafydd yn ei frwydr dros annibyniaeth Cymru yn erbyn coron Lloegr.

Y cynharaf o'r beirdd hyn oedd Meilyr Brydydd, bardd llys Gruffudd ap Cynan. Ymhlith y beirdd mwyaf yn eu mysg yw Cynddelw Brydydd Mawr, Llywarch ap Llywelyn, Dafydd Benfras, Bleddyn Fardd a Gruffudd ab Yr Ynad Coch a ganodd farwnad rymus i Lywelyn Ein Llyw Olaf. Eithriad i'r drefn oedd Hywel ab Owain Gwynedd, a oedd yn fardd ac yn dywysog ac felly'n rhydd i ddilyn ei drwydded ei hun, a Madog ap Gwallter a oedd yn frawd crefyddol.

Nodweddir gwaith y beirdd hyn oll gan ei fydryddiaeth gymhleth, ei gystrawen arbennig a'i eirfa hynafol.

Rhestr o'r beirdd

Sylwer mai beirdd adnabyddus sydd â'u gwaith ar gael heddiw yn unig a nodir yma.

Meilyr Brydydd (fl. 1100-1147)
Gwalchmai ap Meilyr (fl. 1130-1180)
Meilyr ap Gwalchmai (fl. ail hanner y 12g)
Llywelyn Fardd I
Hywel ab Owain Gwynedd (m. 1170)
Owain Cyfeiliog (Owain ap Gruffudd ap Maredudd, c.1130-1197)
Llywarch Llaety (fl. 1140-1160)
Llywarch y Nam (enw arall ar Llywarch Llaety, efallai)
Daniel ap Llosgwrn Mew (fl. 1170-1200)
Peryf ap Cedifor (neu Peryf ap Cedifor Wyddel, fl. 1170)
Seisyll Bryffwrch (fl. 1155-1175)
Gwynfardd Brycheiniog (fl. 1176)
Gwilym Rhyfel (fl. 1174)
Gruffudd ap Gwrgenau (fl. diwedd y 12g)
Cynddelw Brydydd Mawr (fl. 1155-1200)
Llywarch ap Llywelyn ("Prydydd y Moch") (fl. 1137-1220)
Elidir Sais (fl. 1195-1246)
Einion ap Gwalchmai (fl. 1203-1223)
Einion Wan (fl. 1230-1245)
Llywelyn Fardd II
Philyp Brydydd (fl. 1222)
Gwgon Brydydd (fl. tua 1200-1220)
Einion ap Gwgon (fl. 1215)
Gwernen ap Clyddno
Goronwy Foel (fl. tua chanol y 13g)
Einion ap Madog ap Rhahawd (fl. 1237)
Dafydd Benfras (fl. 1230-1260)
Y Prydydd Bychan (c.1220-1270)
Hywel Foel ap Griffri ap Pwyll Wyddel (c.1240-1300)
Llygad Gŵr (fl. 1268)
Iorwerth Fychan
Madog ap Gwallter (fl. ail hanner y 13g)
Gruffudd ab yr Ynad Coch (fl. 1280)
Bleddyn Fardd (fl. 1268-1283)

Llyfryddiaeth

Cyfres Beirdd y Tywysogion: Golygiadau safonol o waith y beirdd llys i gyd, mewn saith cyfrol (Caerdydd, 1991-1996).
B. F. Roberts a Morfydd E. Owen (gol.), Beirdd a Thywysogion (Caerdydd, 1996). Arolwg cynhwysfawr ond arbennigol ar farddoniaeth llys Cymru, Iwerddon a'r Alban, gyda sylw arbennig ar waith Beirdd y Tywysogion.
J. E. Caerwyn Williams, The Poets of the Welsh Princes (Caerdydd, 1978). Cyfres The Writers of Wales.
D. Myrddin Lloyd, Rhai Agweddau ar Ddysg y Gogynfeirdd (Caerdydd, 1976)
Gwyn Thomas, Y Traddodiad Barddol (Caerdydd, 1976). Pennod 3: "Y Gogynfeirdd".

Gweler hefyd

Beirdd y Tywysogion