Lauburu

Mae'r Lauburu neu Croes y Basgiaid yn cynnwys pedair braich sydd wedi'u siapio fel collnod ac sy'n debyg i'r tomoe Siapaneaidd. Mae'r siâp croesffurf hwn yn gymharol gyffredin y dyddiau hyn ac yn symbol o genedligrwydd Basgeg mewn ffordd debyg i'r ddraig goch yn symbol o Gymreictod, yr ermine yn symbol o Lydaw a'r delyn yn symbol o'r Iwerddon. Caiff ei ddefnydio mewn pob gwahanol gyswllt gan gynnwys gwleidyddol, masnachol, twristaidd a diwylliannol. Mae'n debyg i drisgell pedair braich.

Dylunio

Dyluniad Lauburu

A lauburu carved into a stone.

Gellir cynhyrchu A Lauburu yn gymharol hawdd gyda chymorth cwmpawd a phren mesur. Rydych chi'n dechrau gyda sgwâr. O ganol yr ochrau i ganol y sgwâr tynnir hanner cylch. Mae'r hanner cylch arall, wedi'i ostwng o hanner yn y radiws, hefyd yn dechrau o ganol y sgwâr. Fel cam olaf, caiff y ddau ben hanner-bwa eu cysylltu â hanner cylch arall.

Hanes

Daw o'r gair cyfansawdd Basgeg "lau" a "buru" yn golygu "pedwar (lau) "pen" (buru).

Honnir hefyd bod y gair yn dod o etymoleg werin ac wedi bod yn gysylltiedig â'r labarum Lladin. Gallai'r gair Lladin wedyn gael ei ddeillio o symbol Celtaidd arall, sef y 'barbar' a elwir yn wreiddiol. Fodd bynnag, roedd yr hanesydd Sbaeneg Fidel Fita yn credu i'r gwrthwyneb fod y labarum Lladin, a ddaeth i'r amlwg yn amser Augustus, wedi'i addasu o'r Basgeg.^[1]

Mae haneswyr ac ymchwilwyr eraill yn dadlau am ystyr alegorïaidd y symbol hynafol Lauburu. Mewn rhai achosion, honnir ar gyfer "Laurak Bat", hynnyw yw "pedwar pen" neu "bedwar rhanbarth" Gwlad y Basg (Álava, Vizcaya, Guipúzcoa, Navarre). Ond nid yw'n ymddangos yn unrhyw un o saith arfbais y rhanbarthau sy'n rhan o Wlad y Basg, fel Navarra, Guipúzcoa, Vizcaya, Álava, Llafur, Soule a Niedernavarra. Mae'r Iddew deallusol, Imanol Mújica, wedi honni bod y penaethiaid yn symbol o'r ysbryd, bywyd, ymwybyddiaeth a ffurf.

Roedd y deallusyn ac un o sylfaenwyr cenedlaetholdeb gyfoes Basgeg, Sabino Arana, yn dehongli'r Lauburu fel symbol o'r Haul i gefnogi ei ddamcaniaeth o gwlt solar Basgeg (a gyhoeddwyd yn Euzkadi). Ond mae'n debyg bod y ddamcaniaeth hon yn seiliedig ar darddiad ffug o'r term.

Mae'r symbol yn ei ffurf gadarnhaol (wedi'i droi i'r dde) yn symbol o fywyd, ac yn ei ffurf negyddol (wedi'i droi i'r chwith) marwolaeth. Dyna pam mae cerrig bedd Basgeg yn aml yn cynnwys y lauburu sy'n wynebu'r chwith. Fodd bynnag, mae llawer o drafod heddiw ynglŷn â chyfeiriad y greadigaeth. h. am fywyd a ffyniant, ac i'w dinistrio, d. h. Marwolaeth a anffawd.

Dehongliad arall o'r Lauburu yw bod y pennau crwn yn cael eu creu gan gylchdroi'r groes, gan gynrychioli'r elfennau egnïol a'r bydysawd egnïol.

Yn gyffredinol, defnyddir y Lauburu fel symbol o ffyniant.

Lledaenu a hanes

Dangosa 'lyra' y Marquesa de Santa Cruz (darlun gan Francisco de Goya, 1805) motiff y Lauburu arno

Darganfuwyd y symbol ar 'stele' (gair Lladin am golofn neu biler garreg neu bren a ddefnyddiwyd yn aml i farcio tiriogaeth) hynafol. Yn y cyfnod dilynol, hynny yw, ar ôl cyfnod yr Antonines hyd at yr oes fodern, gellid ei ganfod gan M. Camille Julián ^[2] dim math o groes, naill ai mewn crwn neu hyd yn oed yng Ngwlad y Basg. Ni ddefnyddiwyd swastikas â llinellau syth yno tan y 19g.

Yn yr hyn a briodolir i Paracelsus mae Archidoxis magica yn ymddangos yn symbol,^[3] sy'n debyg iawn i'r Lauburu, a gafodd ei beintio fwy na thebyg at ddibenion gwella anifeiliaid. M. Colas yn ystyried perthynas rhwng y swastika a'r lauburu yn annhebygol. Mae'n gweld tarddiad Paracelsus ac yn credu bod y symbol yn graddio beddrodau iachawyr anifeiliaid ac enaid (offeiriaid).

Yn ôl y wybodaeth gyfredol, dechreuodd y croesau Basgeg cyntaf ar y cynharaf yn y 15g, h.y. ar ddiwedd y cyfnod pensaernïaeth Gothig.

Ar ddiwedd yr 16g, mae'r groes crwn yng ngwlad y Basg yn aml yn ymddangos fel elfen addurnol. Er enghraifft, gellir dod o hyd i'r symbol ar gistiau neu feddau pren, efallai fel ffurf arall ar groes beddrod.^[3] Heddiw, ceir y Lauburu hefyd mewn ysgrifau coffa cenedlaetholwyr Basgeg yn hytrach na'r groes Gristnogol. Mae llawer o dai Basgeg yn cario'r Lauburu dros y fynedfa; maent yn ei weld fel swyn lwc dda neu sêr.

Cafodd y defnydd o'r Lauburu fel symbol o ddiwylliant y Basgiaid ei atal fel ardaloedd diwylliannol eraill o dan Francisco Franco. Sefydlwyd y Blaid Genedlaethol Gwladgarwr y Basg ANV (Acción Nacionalista Vasca, EAE Basgeg, Eusko Abertzale Ekintza) yn 1930 ac mae'n defnyddio'r Lauburu yn ei symbol plaid.

Oriel

Swastica neu croes gam lauburu mewn ffynon fedydd yn yr Almaen.
Lauburu yn addurno ffon gerdded neu ffon seremonïol Basgeg, y makila.
"Cuatrefuellas" yn Casa Casalera, El Pueyo de Jaca, Huesca, Aragón.
Ffenestr yn Ayherre, Nafarroa Beherea.
Lintel cerfiedig, Armendarits, Nafarroa Beherea.
Ffenestr efo'r Lauburu yn Hasparren, Lapurdi.
Arwyddlun plaid Acción Nacionalista Vasca, (ANV).

Cyfeiriadau

↑ Brief von Fita an Fernández Guerra, reproduziert in seinem Werk Cantabria, Fussnote 8, S. 126, reproduziert in Historia crítica de Vizcaya y de sus Fueros, herausgegeben von Gregorio Balparda, nach der Webseite Auñamendi Entziklopedia
↑ M. Camille Julián in seinem Vorwort zu La tombe basque, nach der Webseite Lauburu: La swástika rectilínea (Auñamendi Entziklopedia).
↑ ^3.0 ^3.1 Lauburu: Conclusiones in Auñamendi Entziklopedia.

[Fita-1] Brief von Fita an Fernández Guerra, reproduziert in seinem Werk Cantabria, Fussnote 8, S. 126, reproduziert in Historia crítica de Vizcaya y de sus Fueros, herausgegeben von Gregorio Balparda, nach der Webseite Auñamendi Entziklopedia

[Camille-2] M. Camille Julián in seinem Vorwort zu La tombe basque, nach der Webseite Lauburu: La swástika rectilínea (Auñamendi Entziklopedia).

[Conclusiones-3] 3.0 ^3.1 Lauburu: Conclusiones in Auñamendi Entziklopedia.

[1]

[2]

[3]