Lili'r Wyddfa

Lili'r Wyddfa
	Brwynddail y mynydd yng Nghwm Du'r Arddu, 2016
Dosbarthiad gwyddonol
Teyrnas:	Plantae
Ddim wedi'i restru:	Angiosbermau
Ddim wedi'i restru:	Monocotau
Urdd:	Liliales
Teulu:	Liliaceae
Genws:	Gagea
Rhywogaeth:	L. serotina
Enw deuenwol
	Lloydia serotina; (L.) Rchb.
Cyfystyron
	Lloydia serotina (L.) Reichenb., conserved name; Lloydia alpina Salisb.; Bulbocodium serotinum L.; Anthericum serotinum (L.) L.; Phalangium serotinum (L.) Poir.; Rhabdocrinum serotinum (L.) Rchb.; Ornithogalum serotinum (L.) Rchb.; Cronyxium serotinum (L.) Raf.; Bulbocodium autumnale L.; Bulbocodium alpinum Mill.; Ornithogalum altaicum Laxm.; Ornithogalum striatum Willd.; Gagea striata (Willd.) Sweet; Ornithogalum bracteatum Torr. [1827], illegitimate homonym not Thunb. [1794]; Gagea bracteata Schult. & Schult.f.; Lloydia striata (Willd.) Sweet; Nectarobothrium striatum (Willd.) Ledeb.; Nectarobothrium redowskianum Cham.; Lloydia sicula A.Huet;

Planhigyn blodeuol lluosflwydd Arctig-Alpaidd a monocotyledon yw Lili'r Wyddfa neu Brwynddail y Mynydd (Cyfenw: Lloydia serotina), sy'n aelod o deulu'r Liliaceae. Lili'r Wyddfa yw'r unig aelod o'r genws Gagea sy'n byw tu allan i ganolbarth Asia. Mae Lili'r Wyddfa yn nodweddiadol o diroedd mynyddig. Yng Ngogledd America fe'i ceir o Alaska hyd New Mexico, ac yn Ewrop yn yr Alpau a Mynyddoedd Carpathia yn ogystal â Chymru. Yr unig le y mae'n tyfu yng ngwledydd Prydain yw ychydig o safleoedd yng ngogledd Eryri; er enghraifft Cwm Idwal. Fe'i ceir hefyd yng nghanol Asia, Siberia, Tsieina, Nepal, Mongolia, Corea a Japan.^[1]^[2] Yng Ngogledd America fe'i gelwir yn common alplily.

Mae ganddo flodau cymharol fawr wedi'u gosod yn sypiau o dri: chwe tepal mewn dau swp, chwe brigeryn ac ofari uwchraddol. Ceir dail hirfain, unigol wedi'u gosod bob yn ail. Esblygodd y rhywogaeth hwn oddeutu 68 miliwn o flynydoedd CP yn ystod yr era Cretasaidd hwyr - Paleogen cynnar. Fel y rhan fwyaf o'r teulu, mae i'w gael mewn amgylchedd cynnes (neu dymherus), yn enwedig yn Hemisffer y Gogledd.

Ystyrir y gallai cynhesu byd-eang beryglu'r rhywogaeth yn Eryri a cheir cynlluniau i geisio'u traws-blannu i safleoedd yn yr Alban. Daw'r enw Lloydia o enw Edward Lhuyd. Amcangyfrifir fod llai na 100 o fylbiau yng Nghymru. O ran eu genynnau, mae'r math hwn yng Nghymru'n dra gwahanol i weddill y rhywogaeth hwn.^[3]

Dros filoedd o flynyddoedd, mae eu lleoliad diarffordd ac anhygyrch wedi eu gwarchod, i raddau helaeth, gan ei wneud hi'n anodd i ddyn neu ddafad eu sathru a'u torri.^[4]

Disgrifiad

O'r ochr; blodyn Gagea serotina gan ddangos y gwythienau piws.

Mae'n blanhigyn anodd ei adnabod pan nad yw'n blodeuo, gan fod y dail yn debyg iawn i laswellt neu frwyn. Daw'n llawer mwy amlwg pan ymddengys y blodau gwynion, o fis Mehefin ymlaen. Mae ganddynt wythienau piws neu goch. Ystyr serotina yw 'blodeuo'n hwyr'.^[5]^[6]^[7]

Llyfrau Plant

Gwelir statws eiconig Lili'r Wyddfa mewn o leiaf un llyfr i blant sef Wendi Wlanog a Lili'r Wyddfa.^[8]

Tacsonomeg

Arferid credu fod y genws Lloydia gwbwl ar wahân i Gagea, ac fe'i dynodwyd yn rhywogaeth a elwid yn Lloydia serotina.^[9] Erbyn hyn, fodd bynnag, (2015) mae'r rhywogaeth Lloydia yn cael eu cynnwys oddi fewn i Gagea.^[10]^[11]

Dolenni allanol

Cyfryngau perthnasol Gagea serotina ar Gomin Wicimedia
Parc Cenedlaethol Eryri: Lili'r Wyddfa^{[dolen farw]}
Llên Natur

Cyfeiriadau

↑ ^1.0 ^1.1 Kew World Checklist of Selected Plant Families, Gagea serotina'^{[dolen farw]}
↑ Biota of North America Program 2014 county distribution map
↑ B. Jones, C. Gliddon & J. E. G. Good (2001). "The conservation of variation in geographically peripheral populations: Lloydia serotina (Liliaceae) in Britain". Biological Conservation 101 (2): 147–156. doi:10.1016/S0006-3207(01)00055-6. https://archive.org/details/sim_biological-conservation_2001-10_101_2/page/147.
↑ Paul Brown (27 Mawrth 2003). "Global warming threatens Snowdonian plant". Guardian Unlimited.
↑ John Bellenden Ker Gawler. 1816. Quarterly Journal of Science and the Arts. Llundain. 1: 180, Gagea serotina
↑ Linnaeus, Carl von. 1753. Species Plantarum 1: 294, as Bulbocodium serotinum .
↑ Heinrich Gottlieb Ludwig Reichenbach. 1830. Flora Germanica Excursoria 102, as Lloydia serotina
↑ (Saesneg) ^[dolen farw] Wendi Wlanog a Lili'r Wyddfa
↑ T. G. Tutin, V. H. Heywood, N. A. Burges, D. M. Moore, D. H. Valentine, S. M. Walters & D. A. Webb, gol. (1980). Flora Europaea. 5. Gwasg Prifysgol Caergrawnt. t. 25. ISBN 978-0-521-20108-7.CS1 maint: uses editors parameter (link)
↑ "Lloydia". World Checklist of Selected Plant Families. Royal Botanic Gardens, Kew. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2020-07-26. Cyrchwyd 2014-01-09. Italic or bold markup not allowed in: |work= (help)
↑ Flora of China Cyfrol 24, Tudalen 122 洼瓣花 wa ban hua Lloydia serotina (Linnaeus) Reichenbach, Fl. Germ. Excurs. 102. 1830.

[hansgretel-1] 1.0 ^1.1 Kew World Checklist of Selected Plant Families, Gagea serotina'^{[dolen farw]}

[2] Biota of North America Program 2014 county distribution map

[3] B. Jones, C. Gliddon & J. E. G. Good (2001). "The conservation of variation in geographically peripheral populations: Lloydia serotina (Liliaceae) in Britain". Biological Conservation 101 (2): 147–156. doi:10.1016/S0006-3207(01)00055-6. https://archive.org/details/sim_biological-conservation_2001-10_101_2/page/147.

[4] Paul Brown (27 Mawrth 2003). "Global warming threatens Snowdonian plant". Guardian Unlimited.

[5] John Bellenden Ker Gawler. 1816. Quarterly Journal of Science and the Arts. Llundain. 1: 180, Gagea serotina

[6] Linnaeus, Carl von. 1753. Species Plantarum 1: 294, as Bulbocodium serotinum .

[7] Heinrich Gottlieb Ludwig Reichenbach. 1830. Flora Germanica Excursoria 102, as Lloydia serotina

[8] (Saesneg) ^[dolen farw] Wendi Wlanog a Lili'r Wyddfa

[FE5-9] T. G. Tutin, V. H. Heywood, N. A. Burges, D. M. Moore, D. H. Valentine, S. M. Walters & D. A. Webb, gol. (1980). Flora Europaea. 5. Gwasg Prifysgol Caergrawnt. t. 25. ISBN 978-0-521-20108-7.CS1 maint: uses editors parameter (link)

[WCSP_280365-10] "Lloydia". World Checklist of Selected Plant Families. Royal Botanic Gardens, Kew. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2020-07-26. Cyrchwyd 2014-01-09. Italic or bold markup not allowed in: |work= (help)

[11] Flora of China Cyfrol 24, Tudalen 122 洼瓣花 wa ban hua Lloydia serotina (Linnaeus) Reichenbach, Fl. Germ. Excurs. 102. 1830.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]