Mynegai ansawdd aer
Defnyddir mynegai ansawdd aer (AQI) gan asiantaethau llywodraethau'r byd[1] i gyfathrebu i'r cyhoedd pa mor llygredig yw'r aer.[2][3] Ceir gwybodaeth am y mynegai trwy gyfrifo cyfartaledd darlleniadau o synwyryddion ansawdd aer, a all gynyddu dros amser oherwydd traffig cerbydau, tanau coedwig ac ati. Ymhlith y llygryddion a brofir amdanynt mae gronynnau, osôn, nitrogen deuocsid, carbon monocsid, a sylffwr deuocsid.
 | |
| Math | mesuriad, index  |
|---|---|
 Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia | |
Mae'r risg i iechyd y cyhoedd yn cynyddu wrth i'r mynegai godi, yn enwedig pan effeithir ar blant, yr henoed, ac unigolion â phroblemau anadlol neu gardiofasgwlaidd. Yn ystod y cyfnod Covid, roedd llywodraethau'r byd, yn gyffredinol, yn annog pobl i leihau gweithgaredd corfforol yn yr awyr agored, neu hyd yn oed osgoi mynd allan yn gyfan gwbl. Roedd llawer yn argymell defnyddio masgiau wyneb hefyd.
Mae gan gwahanol wledydd eu mynegeion ansawdd aer eu hunain, sy'n cyfateb i wahanol safonau ansawdd aer cenedlaethol.
Trosolwg
golygu
Er mwyn cyfrifo mynegai ansawdd yr aer, mae angen mesur crynodiad llygrydd aer dros gyfnod cyfartalog penodol, a gwneir hyn drwy fonitor aer neu fodelu. Gyda'i gilydd, mae crynodiad ac amser yn cynrychioli dos y llygrydd aer. Mae effeithiau iechyd sy'n cyfateb i ddos penodol yn cael eu sefydlu gan ymchwil epidemiolegol.[4] Mae llygryddion aer yn amrywio o ran cryfder, ac mae'r swyddogaeth a ddefnyddir i drawsnewid o grynodiad llygrydd aer i'r mynegai yn amrywio yn ôl y llygrydd.
Gall y mynegai gynyddu oherwydd cynnydd mewn allyriadau i'r aer. Er enghraifft, yn ystod traffig oriau brig neu pan fydd tân coedwig neu oherwydd diffyg gwanhau llygryddion aer. Mae aer llonydd, a achosir yn aml gan antiseiclon, gwrthdroad tymheredd, neu gyflymder gwynt isel yn gadael i lygredd aer aros mewn un ardal leol, gan arwain at grynodiadau uchel o lygryddion, adweithiau cemegol rhwng halogion aer ac amodau niwlog neu fwrllwch.[5]
Yn ystod cyfnod o ansawdd aer gwael iawn, megis digwyddiad o lygredd aer, pan fo’r mynegai'n awgrymu y gallai amlygiad acíwt achosi niwed sylweddol i iechyd y cyhoedd, gall asiantaethau ddefnyddio cynlluniau brys sy’n caniatáu iddynt archebu allyrwyr mawr (fel diwydiannau llosgi glo) cwtogi ar allyriadau nes bydd yr amodau peryglus yn lleihau.
Nid oes gan y rhan fwyaf o halogion aer fynegai cysylltiedig. Mae llawer o wledydd yn monitro crynodiad osôn ar lefel y ddaear, gronynnau, sylffwr deuocsid, carbon monocsid a nitrogen deuocsid, ac yn cyfrifo mynegeion ansawdd aer ar gyfer y llygryddion hyn.[6]
Ewrop
golyguMae'r Mynegai Ansawdd Aer Cyffredin (CAQI) yn fynegai ansawdd aer a ddefnyddiwyd yn Ewrop ers 2006. Yn Nhachwedd 2017, cyhoeddodd Asiantaeth yr Amgylchedd Ewropeaidd Fynegai Ansawdd Aer Ewrop (EAQI) a dechreuodd annog ei ddefnyddio ar wefannau ac ar gyfer ffyrdd eraill o hysbysu'r cyhoedd am ansawdd aer.
Gwledydd Prydain
golyguY mynegai ansawdd aer a ddefnyddir amlaf yn y Deyrnas Unedig yw'r Mynegai Ansawdd Aer Dyddiol a argymhellir gan y Pwyllgor ar Effeithiau Meddygol Llygryddion Aer (COMEAP).[7] Mae gan y mynegai hwn ddeg pwynt, sy'n cael eu grwpio ymhellach yn bedwar band: isel, cymedrol, uchel ac uchel iawn. Mae pob un o’r bandiau’n dod â chyngor ar gyfer grwpiau sydd mewn perygl a’r boblogaeth yn gyffredinol.[8]
Cymru
golyguGellir canfod ansawdd aer yng Nghymru drwy ddefnyddio map ar wefan Llywodraeth yn fama a cheir adroddiad gan bob sir hefyd ar eu gwefan.
Gweler hefyd
golyguCyfeiriadau
golygu- ↑ "International Air Quality". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 12 June 2018. Cyrchwyd 20 August 2015.
- ↑ "NOAA's National Weather Service/Environmental Protection Agency - United States Air Quality Forecast Guidance". airquality.weather.gov. Cyrchwyd 2021-04-28.
- ↑ "MACC Project - European Air Quality Monitoring and Forecasting". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2014-10-18. Cyrchwyd 2014-10-12.
- ↑ "Step 2 - Dose-Response Assessment". 26 September 2013. Cyrchwyd 20 August 2015.
- ↑ Myanmar government (2007). "Haze". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 27 January 2007. Cyrchwyd 2007-02-11.
- ↑ "Air Quality Index (AQI) - A Guide to Air Quality and Your Health". US EPA. 9 December 2011. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 18 June 2018. Cyrchwyd 8 August 2012.
- ↑ COMEAP. "Review of the UK Air Quality Index". COMEAP website. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2011-11-15.
- ↑ "Daily Air Quality Index". Air UK Website. Defra.