Perchentyaeth

Yn ôl Geiriadur Prifysgol Cymru, mae perchentyaeth yn esbonio cyflwr o fod yn berchen tŷ, statws (dyletswyddau, &c.) perchen tŷ (yn enw. o ran y gyfundrefn nawdd gan uchelwyr Cymru yn ystod yr Oesoedd Canol diweddar a’r canrifoedd dilynol), lletywriaeth, lletygarwch ayyb.

Perchentyaeth

Enghraifft o'r canlynol	athroniaeth wleidyddol, cenedlaetholdeb Cymreig

Saunders Lewis athronydd Perchentyaeth (llun o 1916 pan oedd yn filwr yn y Rhyfel Mawr)

Term Canoloesol a Chyfoes

Er mai hen derm yw "perchentyaeth" caiff ei ddefnyddio hyd heddiw mewn cyd-destun niwtral o berchen tŷ a'r materion sy'n ymwneud ag hynny. Ceir y cyfeiriad cofnodedig cynharaf i'r gair yn y cyd-destun gwreiddiol yma o'r 14g, "Beirdd a welais, bwrdd wely, / Ar faeth perchentyaeth tŷ" [Llywarch Bentwrch i Ddafydd Fychan ap Dafydd Llwyd].

Gall hefyd gael ei adnabod a'i ddefnyddio ffurf mwy gwleidyddol i esbonio cysyniad athronyddol a fathwyd ac a hyrwyddwyd gan Saunders Lewis yn negawdau cynnar Plaid Cymru.

Syniadaeth wleidyddol Perthyntyaeth Saunders Lewis

Yn ystod yr 1920au a 30au roedd syniadaeth Dosraniaeth (Distributionism) a Sosialaeth Urdd ('Guild Socialism') yn boblogaidd o fewn rhengoedd Plaid Cymru ac Saunders Lewis ei hun. Roedd hefyd yn boblogaidd gan feddylwyr Catholig fel G.K. Chesterton and Hilaire Belloc. Er gwaethaf bod o dan ddylanwad meddwl cymdeithasol Catholig, nid yw gweledigaeth gymdeithasol Saunders Lewis yn gyfan gwbl yn gymwys i gymdeithas Gatholig, ac nid yw ychwaith yn nodi ei bod felly yn rhagofyniad cyflawni delfryd cymdeithasol o'r fath.

Roedd syniadaeth G. K. Chesterton ar Saunders Lewis a'i athroniaeth Perchentyaeth yn fawr

Yn ôl Emyr Williams, "yn hytrach nag enwi ei weledigaeth gymdeithasol fel ‘Dosraniaeth’, neu ‘Sosialaeth Urdd’, enwa Saunders Lewis ei athroniaeth yn Perchentyaeth. Wedi’i gyfieithu’n llythrennol, mae’n golygu ‘houseownership-ism’, ond eto’n ymddangos braidd feichus yn Saesneg, ac fe’i disgrifir yn well fel system o gwmnïau cydweithredol perchenogaeth fach, neu system ‘rhanddeilydd’. Disgrifiodd Saunders Lewis ei hun Perchentyaeth fel ‘cenedlaetholdeb cydweithredol’.

Syniadaeth

A Williams yn ei flaen i esbonio, "yn sail i'r ddelfryd gymdeithasol ddosbarthiadol hon oedd y gred bod rhyddid dynol â chysylltiad agos â meddiant eiddo, felly mae'r berchnogaeth sydd wedi'i ddosbarthu'n ehangach o eiddo yw, po fwyaf rhydd y gall cymdeithas fod, felly dylai pawb fod yn ‘berchennog tŷ’. Mae hyn yn deillio o gysyniadau dosbarthwyr ehangach o ryddid ac eiddo a echdynnwyd Sosialaeth wladwriaethol Farcsaidd a osododd eiddo yn nwylo'r wladwriaeth, ac felly'n gwadu rhyddid yr unigolyn. Roedd hefyd yn osgoi cyfalafiaeth marchnad rydd y 19g yr hwn a grynhodd eiddo yn nwylaw yr ychydig, ac a esgorodd ar y camfanteisio a gwadu rhyddid yr unigolyn. Roedd dosbarthiad, fel ideoleg, yn feddiannol ar gellir lleoli mwy o naws Gatholig eto yn yr un fframwaith â Sosialaeth Urdd."

Roedd Dosraniaeth/Sosialaeth Urdd yn rhoi sail resymegol dros ddosbarthu'n deg eiddo ac adfer rheolaeth gweithwyr mewn masnach, amaethyddiaeth a diwydiant. Mae'n seiliedig ei hun ar agwedd ôl-syllol o hanes Ewrop a, chan ddefnyddio'r Oesoedd Canol fel delfryd, a mynegu pryder am y presennol a'r dyfodol cymdeithas ddiwydiannol dorfol. Wrth alw am ddychwelyd at y gydwybod gymdeithasol Gristnogol, roedd Dosraniaeth a Sosialaeth Urdd, yn erbyn y duedd tuag at ddad-ddyneiddio cymdeithas drwy rheolaeth ganolog y wladwriaeth. Mae Lewis yn dadlau dros effeithiolrwydd y gymuned organig hunangynhwysol. Dyma yn ei hanfod yr oedd Saunders Lewis yn ei eiriol yn ei "Berchentyaeth", sefl efelychiad Cymreig o Sosialaeth yr Urdd/Dosraniaeth.

Roedd adferiad cymdeithas i raddfa ddynol, organig i'w gyflawni trwy a dychwelyd i system gymdeithasol nid annhebyg i urddau canoloesol, h.y. unedau bach wedi’u trefnu yn ôl dosbarthiadau economaidd naturiol a swyddogaethau cynhyrchiol. Roedd Urddau ('Guilds') hefyd cael eu hystyried yn eu hanfod yn gymdeithasau cydweithredol o gyfalafwyr bach. Byddent gweithredu fel cyrbau anllywodraethol ar gystadleuaeth er mwyn gwirio twf un busnes ar draul un arall fel sy'n arferol o dan gyfalafiaeth laissez-faire. Hefyd byddai'r urdd yn galluogi ei haelodau cyswllt i gronni eu hadnoddau er mwyn gwneud hynny i brynu defnyddiau, nwyddau, offer neu beirianwaith a fyddai y tu hwnt i fodd y unigol, er mwyn atal unrhyw un busnes rhag cyflawni monopoli. Y syniad oedd i creu economi gytbwys neu gymysg o ffermwyr annibynnol a diwydiannau bach yn eiddo i'r gweithwyr eu hunain ac yn cael eu gweithredu ganddynt. Defnyddiodd Saunders Lewis y term ‘cenedlaetholdeb cydweithredol’. Ffermio bach annibynnol oedd i fod yn asgwrn cefn y gymdeithas yn seiliedig ar reolaeth ddatganoledig, hunangynhaliaeth, ac ailadeiladu gwledig. Y tu hwnt i hyn, fe'i lluniwyd gan Saunders Lewis fel cyfrwng ar gyfer adnewyddiad cenedlaethol a diwylliannol a pharhad Cymru [fel cenedl].

Rôl y Wladwriaeth

Mae rôl llywodraeth o dan Sosialaeth Urddol/Dosraniaeth yn amwys, ac mae hyn yn wir hefyd Perchentyaeth Saunders Lewis. Tra mae drwgdybiaeth ddofn o allu'r wladwriaeth a'i botensial ar gyfer defnyddio grym gorfodol, ceir cydnabyddiaeth bod rhaid i lywodraeth fodoli. Ond rhagwelwyd bod angen i'r berthynas rhwng yr unigolyn a'r gweithle a'r gymuned a'r wladwriaeth for ar ffurf hynod gyfranogol-ddemocrataidd er mwyn sicrhau ailddosbarthu teg o eiddo.

Dolenni allannol

• What's Wrong with the World? copi ar-lein o lyfr o'r flwyddyn 1910 gan G.K. Chesterton
• Archifau Saunders Lewis yn y Llyfrgell Genedlaethol

Cyfeiriadau

Eginyn erthygl sydd uchod am wleidyddiaeth Cymru. Gallwch helpu Wicipedia drwy ychwanegu ato.

Eginyn erthygl sydd uchod am wleidyddiaeth. Gallwch helpu Wicipedia drwy ychwanegu ato.