Plas Glyn-y-weddw

plasty yn Llanbedrog, Gwynedd; oriel gelf bellach

Adeiladwyd Plas Glyn-y-weddw yn 1857 ar gyfer Elizabeth Jones Parry, gweddw Syr Love Jones Parry, o blasty Madryn. Serch hynny, meddir na fuodd hi erioed wedi cysgu noson yno, ac wedi ei marwolaeth hi yn 1883 a’i mab Thomas Love Duncombe Jones Parry ym 1891,[1] prynwyd y Plas gan Solomon Andrews, gŵr busnes o Gaerdydd a oedd yn edrych i ddatblygu pen gorllewinol tref Pwllheli fel man a fyddai'n denu ymwelwyr.

Plas Glyn-y-weddw
Enghraifft o'r canlynoladeilad Edit this on Wikidata
LleoliadLlanbedrog Edit this on Wikidata
Map
Gwladwriaethy Deyrnas Unedig Edit this on Wikidata
RhanbarthLlanbedrog Edit this on Wikidata
Tudalen Comin Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia

Er mwyn ychwnaegu at gyfleusterau, prynodd Andrews y Plas er mwyn ei droi'n oriel gelf, a hynny tua 1896. Roedd gerddi deniadol a sylweddol gyda rhodfeydd coediog hefyd yn atyniad i ymwelwyr. Roedd lluniau gan rai o brif fesitri celf dros y canrifoedd yno, wedi eu prynu gan Andrews, ond wrth edrych ar y gyfoeth honedig a restrwyd yng nghatalog yr oriel, rhaid amau dilysrwydd enwau'r artistiaid; dichon mai copïau oeddynt ar y cyfan.

I gludo ymwelwyr yno, datblygodd Andrews dramffordd a ddefnyddid gynt i gludo cerrig a'i hail agor fel tramffordd ar gyfer tramiau a dynnid gan geffylau, hynny yn 1897. Fe alwyd y dramffordd yn Tramffordd Pwllheli a Llanbedrog a bu'n rhedeg nes i orlanw'r môr ei difetha ym 1927.[2]

Cӓewyd yr oriel ar ddechrau yr Ail Ryfel Byd a bu merched Byddin Tir y Merched yn aros yn y Plas. Wedi i'r rhyfel orffen, gwerthodd y teulu Andrews y tŷ a’r gerddi a bu mewn perchnogaeth breifat am dros 30 mlynedd.

Yn ystod y cyfnod yma cafodd yr adeilad ei droi yn fflatiau preswyl ond erbyn diwedd yr 1970'au roedd yn prysur ddadfeilio. Prynodd yr artist Gwyneth ap Tomos a’i gŵr Dafydd y Plas yn 1979 a diolch i’w gwaith caled achubwyd yr adeilad rhag mynd yn adfail. Ail agorwyd oriel gelf yma ganddynt yn 1984.[3] Erbyn hyn, mae'r Plas a'r tiroedd o'i amgylch yn eiddo i ymddiriedolaeth, ac yn agored yn rhad ac am ddim i'r cyhoedd.

Cyfeiriadau

golygu
  1. J.E. Griffith, Pedigrees of Anglesey and Caernarvonshire Families (Horncastle, 1914), t.224
  2. Archifdy Caernarfon, Casgliad Solomon Andrews, passim
  3. Gwefan Oriel Plas Glyn-y-weddw [1], adalwyd 13.2.2024