Rhuddlan (cwmwd)

Cwmwd canoloesol yn y Berfeddwlad, ger arfordir gogledd-ddwyrain Cymru, oedd cwmwd Rhuddlan. Gyda chymydau Prestatyn a Cwnsyllt, roedd yn un o dri chwmwd cantref Tegeingl.

Gorweddai'r cwmwd yng ngorllewin Tegeingl, rhwng afon Clwyd a Bryniau Clwyd. Ffiniai â chymydau Cwnsyllt (Coleshill) a Prestatyn, yn yr un cantref, ac â chymdau Is Dulas (cantref Rhos) ac Is Aled (cantref Rhufoniog) i'r de a'r gorllewin.

Rhuddlan oedd canolfan y cwmwd a phrif ganolfan cantref Tegeingl hefyd yn ddiweddarach. Roedd o bwys strategol am ei fod yn gorwedd ar y llwybr arfordirol i gyfeiriad Gwynedd o gyfeiriad Lloegr. Codwyd castell yno gan y brenin Llywelyn ap Seisyllt yn 1015 a ddaeth yn ganolfan brenhinol i'w fab, y brenin Gruffudd ap Llywelyn. Newidiodd ddwylo sawl gwaith yn y ddwy ganrif nesaf. Am gyfnod by ym meddiant yr arglwydd Normanaidd, Robert o Ruddlan. Yn nes ymlaen codwyd Castell Rhuddlan ar lan afon Clwyd gan Edward I o Loegr, a ddechreuwyd yn 1277.

Yn yr Oesoedd Canol Cynnar, bu'r rhan yma o'r wlad ym meddiant Mersia am gyfnod. Fe'i adenillwyd gan y Cymry dan Owain Gwynedd a daeth yn rhan o gantref Tegeingl. Am lawer o'r amser bu ym meddiant brenhinoedd a thywysogion Gwynedd, ond yn y 1270au fe'i meddianwyd gan goron Lloegr a daeth yn rhan o'r Sir y Fflint newydd yn 1282, gyda Statud Rhuddlan. Heddiw mae'r hen gwmwd yn gorwedd yn Sir Ddinbych.

Gweler hefyd

Llyfryddiaeth

A. J. Taylor, Rhuddlan Castle (1982)
C. R. Williams, The History of Flintshire (1961)