Rose Davies
Gwleidydd ymarferol sosialaidd a ffeminist oedd Florence Rose Davies (16 Medi 1882 - 13 Rhagfyr 1958), a oedd yn aelod o'r Blaid Lafur Annibynnol.[1]
| Rose Davies | |
|---|---|
 Rose Davies yn cyflwyno gwobr i un o ddisgyblion Ysgol y Bechgyn, Aberdâr. | |
| Ganwyd | 16 Medi 1882  Aberdâr |
| Bu farw | 13 Rhagfyr 1958 Ysbyty Brenhinol Caerdydd |
| Dinasyddiaeth | y Deyrnas Unedig, Cymru, Teyrnas Unedig Prydain Fawr ac Iwerddon |
| Galwedigaeth | athro |
| Swydd | cynghorydd |
| Plaid Wleidyddol | y Blaid Lafur |
Fe'i ganed yn 43 Heol Caerdydd, Aberdâr, Cwm Cynon ar 16 Medi 1882. Roedd ei thad, William Henry Rees, yn gweithio yn y diwydiant alcam lleol; Fanny (gynt Berry) oedd ei mam. Roedd yn un o saith o blant, a bu'r chwech ohonynt yn athrawon. Yn 1896 fe'i gwnaed yn 'fonitor' yn Ysgol Genedlaethol Tref Aberdâr sef yr ysgol gynradd, ac yna bu'n ddisgybl-athrawes yno, gan ddod yn ysgolfeistres gynorthwyol wedi hynny. Yno, enillodd gyflog o £40 y flwyddyn. Treuliodd Rose Davies rai blynyddoedd yn awyrgylch gwleidyddol streic hir a chwerw'r diwydiant glo yn 1898, ac yna gan etholiad Keir Hardie fel AS y Blaid Lafur Annibynnol dros Ferthyr Tudful yn etholiad cyffredinol 1900.[1]
Roedd y ffotograffydd J. Lendon Berry yn daid iddi.[1]
Priodi a gwleidyddiaeth cynnar golygu
Yn 1906 ymunodd gyda'r Blaid Lafur Annibynnol, wedi iddi gael ei hysbrydoli gan Keir Hardy. Ddwy flynedd yn ddiweddarach priododd priododd Edward (neu "Ted") Davies, a oedd hefyd yn athro ac yn weithgar o fewn mudiad cydweithredol lleol. Tua'r un adeg dewiswyd Rose Davies yn ysgrifennydd cyntaf Gild Cydweithredol y Merched yn Aberdâr, gan barhau yn y swydd hyd nes i bwysau gwaith ei gorfodi i ymddiswyddo ym 1920. Ymddiswyddodd hefyd fel athrawes adeg ei phriodas, yn unol â threfn orfodol yr oes, ond yn fuan iawn cafodd ei chyfethol fel aelod o Bwyllgor Addysg Cyngor Tref Aberdâr. Ychydig wedyn daeth yn aelod o fwrdd llywodraethol y ddwy ysgol ramadeg, yn y dref. Erbyn 1915 Rose Davies oedd cadeirydd y pwyllgor addysg leol, a datblygodd ddiddordeb arbennig mewn darparu cyfleusterau addysg ar gyfer disgyblion dall, plant mud a byddar ac yna plant gydag anabledd meddyliol. Ganed y cyntaf o'i phum plentyn hithau ym 1910.[2]
Wedi'r Ail Ryfel Byd golygu
Daeth yn gyfeillgar iawn gyda Keir Hardie AS,yn wleidyddol ac yn bersonol, a bu'r ddau ohonynt yn cynorthwyo ei ymgyrchoedd lleol yn y ddau etholiad cyffredinol a gynhaliwyd ym 1910. Bu helbulon blynyddoedd y Rhyfel Byd Cyntaf yn gyfrifol am ei gwthio i dderbyn cyfrifoldebau cyhoeddus pellach, gan gynnwys aelodaeth o'r Tribiwnlys Milwrol. Erbyn 1918 etholwyd hi'n gadeirydd Cyngor Masnach a Llafur Aberdâr, y wraig gyntaf i esgyn i'r safle hwn, ac yn 1920 dewiswyd hi yn Ynad Heddwch. Ym 1919 safodd Davies yn aflwyddiannus fel yr ymgeisydd Llafur ar gyfer ward tref Aberdâr o Gyngor Dinesig Aberdâr, ond cafodd ei hethol i gynrychioli ward y Gadlys, ardal fwy dosbarth gweithiol ei natur, y flwyddyn wedyn. Yn ystod ei hymgyrchoedd etholiadol lleol bu'n pwysleisio'r angen am well gwasanaethau genedigaeth a dulliau o atal cenhedlu. Ym 1925 etholwyd Davies yn gynghorydd Llafur ar gyfer ward Aberaman (Aberdâr) o Gyngor Sir Forgannwg - y ferch gyntaf erioed i ddal sedd ar y cyngor. Yn fuan etholwyd hi yn henadur y cyngor. Rhwng 1919 a 1926 bu hefyd yn aelod o Gyngor Ymgynghorol Gymreig y Bwrdd Iechyd, corff a ddiddymwyd gan Neville Chamberlain pan ddaeth yn Weinidog Iechyd ym 1926.[1]
Yn ystod y 1920au cynnar bu Davies yn flaenllaw yn yr ymgais i sefydlu trefniadaeth y Blaid Lafur Annibynnol o fewn etholaeth seneddol newydd Aberdâr, a hi a etholwyd yn ysgrifenyddes gyntaf Cyngor Ymgynghorol Merched Llafur Dwyrain Morgannwg. Roedd yn frwd ei chefnogaeth i ehangu addysg wleidyddol merched. Daeth hefyd yn weithgar o fewn Urdd Gydweithredol y Merched, rhychwant eang o fudiadau heddwch y 1920au, a nifer o fudiadau merched ledled Cymru. Bu hi hefyd yn cymryd rhan flaenllaw yn paratoi'r gofeb heddwch uchelgeisiol oddi wrth ferched Cymru i ferched yr Unol Daleithiau. Daeth Davies yn edmygydd mawr o safiad a gweithgarwch George M. Ll. Davies.[1]
Yn etholiad cyffredinol 30 Mai 1929, safodd Rose Davies fel yr ymgeisydd Llafur cyntaf erioed ar gyfer etholaeth Honiton, Dyfnaint, ond 915 o bleidleisiau'n unig a enillodd yno, 2.6 y cant o'r cyfanswm, felly collodd ei hernes. Pleidleisio'n dactegol i'r ymgeisydd Rhyddfrydol wnaeth y rhan fwyaf yn yr etholiad sef i: J. G. H. Halse. Eto i gyd ymfalchïai ei bod wedi "hau'r hadau" mewn tiriogaeth mor anaddawol i'r Blaid Lafur.[1]
Ym 1925 dewiswyd hi yn llywodraethwr Coleg Prifysgol Cymru, Aberystwyth, a Choleg Prifysgol De Cymru a Mynwy, Caerdydd. Roedd hefyd yn amlwg yng ngweithgareddau'r Gymdeithas Goffa Genedlaethol Gymreig. Bu'n gadeirydd yn ei thro ar bob pwyllgor Cyngor Sir Morgannwg, ac yn ddiweddarach etholwyd hi'n gadeirydd ar y cyngor. Wedi marwolaeth ei gŵr ym 1951 daeth yn fwy gweithgar fyth ym mywyd cyhoeddus yr ardal, yn enwedig yn yr ymgyrch i sefydlu ysgol arbennig ar gyfer plant mud a byddar ym Mhenarth yn y 1950au. Roedd yn mynychu nifer aruthrol o gyfarfodydd cyhoeddus yn Aberdâr a Chaerdydd, gan ddefnyddio trafnidiaeth gyhoeddus leol yn ddi-ffael, a bu hefyd yn teithio ar y trên i fynychu cyfarfodydd gwleidyddol a chyhoeddus mewn dinasoedd llai cyfleus fel Birmingham a Manceinion.[1]
Dyfarnwyd iddi'r MBE ym 1934 a'r CBE ym 1954.[1]
Marwolaeth golygu
Bu farw yn yr ysbyty yng Nghaerdydd, yn 76 mlwydd oed; cafwyd angladd cyhoeddus yn eglwys St Elvan, Aberdâr ar 17 Rhagfyr, gydag amlosgi'n dilyn yng Nglyn Taf, Pontypridd.[1]