Sfaneg
Mae Sfaneg (ლუშნუ ნინ, lušnu nin; Siorsieg: სვანური ენა, svanuri ena, gwelir hefyd Sfan a Svan) yn iaith sy'n perthyn i deulu iaith Cartfeleg a siaredir yn y bobl Sfan yn rhanbarth Sfaneti, gorllewin gweriniaeth Georgia yn bennaf.[1][2] Gydag amcangyfrif amrywiol o'i siaradwyr rhwng 30,000 ac 80,000, mae UNESCO yn dynodi Svan yn "iaith sydd mewn perygl yn bendant".[3] Mae o ddiddordeb arbennig oherwydd ei fod wedi cadw llawer o nodweddion a gollwyd yn yr ieithoedd Certfeleg eraill.
| Enghraifft o'r canlynol | iaith, iaith fyw  |
|---|---|
| Math | Ieithoedd Cartfeleg |
| Nifer y siaradwyr | |
| cod ISO 639-3 | sva |
| System ysgrifennu | yr wyddor Sioraidd, Yr wyddor Gyrilig, yr wyddor Ladin |
Mae ei seineg yn gyfoethog, gyda digonedd o lafariaid (gan y gall pob un fod yn hir neu'n fyr) a chytseiniaid rhaganadlol. Defnyddir yr wyddor Sioraidd i'w hysgrifennu. Mae'n cyflwyno rhediadau (declensions) gyda chwe achos a llawer o afreoleidd-dra.
Tafodieithoedd
golygu
Rhennir yr iaith Svan yn bedair tafodiaith:
- Bal Uchaf: (tua 15,000 o siaradwyr): Uixguli , Kala , Ipar, Mulakh, Mestia , Lenzer, Latal.
- Bal Isaf: (tua 12,000 o siaradwyr): Betxo, Tskhumar, Etser, Par, Txubekh, Lakham.
- Lashhiaidd: Lashkh.
- Lentekhi: Lentekhi, Kheled, Khopur, Rtskhmelur, Txolur.
Tiriogaeth
golygu
Mae Sfaneg yn iaith frodorol llai na 30,000 o Sfaniaid (15,000 ohonynt yn siaradwyr tafodiaith Sfaneg Uchaf a 12,000 yn Sfaneg Isaf), yn byw ym mynyddoedd Svaneti, h.y. yn ardaloedd Mestia a Lentekhi yn Georgia, ar hyd yr afonnydd Enguri, Tskhenistsqali a Kodori. Mae rhai siaradwyr Sfaneg yn byw yn Nyffryn Kodori, sydd yng ngweriniaeth annibynnol de facto Abchazia. Er bod yr amodau yno yn ei gwneud yn anodd sefydlu eu niferoedd yn ddibynadwy, amcangyfrifir mai dim ond 2,500 o unigolion Svan sy'n byw yno.[4]
Defnyddir yr iaith mewn cyfathrebu cymdeithasol cyfarwydd ac achlysurol. Nid oes ganddo unrhyw safon ysgrifenedig na statws swyddogol.[5] Mae'r rhan fwyaf o'r siaradwyr hefyd yn siarad Georgeg. Ystyrir yr iaith mewn perygl, gan mai cyfyngedig yw hyfedredd ynddi ymhlith pobl ifanc.
Hanes
golyguSfaneg yw'r aelod mwyaf gwahanol o bedair iaith Cartfelaidd De'r Cawcasws, ac nid oes cyd-ddealltwriaeth â'r tair arall, sef Siorsieg, Lazeg a Mingreleg. Dim ond 360 lecsem (neu unedau geiriadurol) y mae Sfaneg yn eu rhannu â Siorsieg. Tybir i Sfaneg hollti yn yr 2il mileniwm CC[6] neu ynghynt, tua mil o flynyddoedd cyn i Siorsieg wahanu oddi wrth y ddau arall.
Mae ymchwil toponymig wedi dangos ers tro bod Sfaneg yn dal i gael ei siarad yn yr hen amser ymhellach i'r gorllewin, ger yr arfordir o amgylch Sukhumi (prifddinas Abchasia bellach), mae enw'r ddinas hon hefyd o darddiad Sfaneg. Mae hyn yn cyfateb i'r wybodaeth a ddarparwyd gan Strabo a Claudius Ptolemy, a nododd ardal anheddiad fwy i'r Sfaniaid bryd hynny. O'r pedair cymdeithas lwythol hynafol yn ardal Abkhazia heddiw: yr Abasgen , Apsilen/Apscilen, Missimians, a Sanigen, mae'n debyg bod y ddau olaf yn dal i siarad Sfaneg bryd hynny. Mae enw (Lladinaidd) y "Missimians" yn gysylltiedig â hunan-ddynodi presennol y Svans mušwān.[7][8]
Dogfennodd yr ethnolegydd Sofietaidd, Evdokia Kozhevnikova, yr iaith Sfaneg yn helaeth yn ystod ei gwaith maes yn Svaneti yn y 1920au a'r 1930au.[9]
Nodweddion gwahaniaethol
golyguMae Sfaneg yn cadw'r chwythellen hirgul dyhead di-lais (voiceless aspirated uvular plosive), /qʰ/, a'r llithriadau (glides) /w/ a /j/. Mae ganddo restr llafariaid mwy na Siorsieg; tafodiaith Bal Uchaf Sfaneg sydd â'r nifer fwyaf o lafariaid o unrhyw iaith De-Cawcasiaidd, gyda fersiynau hir a byr o /a ɛ i ɔ u æ ø / ynghyd â /ə eː/, cyfanswm o 18 llafariad (Siorsieg, mewn cyferbyniad, dim ond pump).
Mae ei morffoleg yn llai rheolaidd na morffoleg y tair chwaer iaith arall, ac mae gwahaniaethau nodedig yn y cydgysylltiad.
Dolenni allannol
golygu- Svan (ლუშნუ ნინ) ar wefan Omniglot
- Canolfan Astudiaethau'r ieithoedd Cartfeleg a Cawcasws Prifysgol Leeds
- Cân Sfaneg ar Youtube
Cyfeiriadau
golygu- ↑ Levinson, David. Ethnic Groups Worldwide: A Ready Reference Handbook. Phoenix: Oryx Press, 1998. p 34
- ↑ Tuite, Kevin (1991–1996). "Svans". In Friedrich, Paul; Diamond, Norma (gol.). Encyclopedia of World Cultures. VI. Boston, Mass.: G.K. Hall. t. 343. ISBN 0-8168-8840-X. OCLC 22492614.
- ↑ UNESCO Interactive Atlas of the World’s Languages in Danger
- ↑ DoBeS (Dokumentation Bedrohter Sprachen, Documentation of Endangered Languages)
- ↑ Tuite, Kevin (2017). "Language and emergent literacy in Svaneti". In Korkmaz, Ramazan; Doğan, Gürkan (gol.). Endangered Languages of the Caucasus and Beyond. Montréal: Brill. tt. 226–243. ISBN 978-90-04-32564-7.
- ↑ Klimov, S. 91.
- ↑ Klimov, S. 90 und 93 unter Erwähnung der Forschungen.
- ↑ Klimov, Georgij A. (1994). Einführung in die kaukasische Sprachwissenschaft (o'r Rwsieg gan Jost Gippert). Hamburg: Buske. tt. 90 a 93 yn crybwyll yr ymchwil. ISBN 3-87548-060-0.
- ↑ Margiani, Ketevan (2023). "Texts in the Svan Language by Dina Kozhevnikova (Linguistic Analysis)". In Kvantidze, Gulnara; Khizanashvili, Manana (gol.). Dina Kozhevnikova: Ethnographical Records (yn Georgeg). Tbilisi: Georgian National Museum. t. 82. ISBN 978-9941-9822-1-7.
