Siarter y Fforest
Siarter o 1217 a ailsefydlodd hawliau pobl cyffredin i ddefnyddio'r fforestydd brenhinol yn Lloegr oedd Siarter y Fforest (Lladin: Carta Foresta). Roedd y hawliau hynny wedi cael eu herydu gan Wiliam I a'i blant. Fe'i cyhoeddi yn Lloegr gan y Brenin Harri III pan oedd yn ifanc, o dan raglywiaeth William Marshall, Iarll 1af Penfro. Cywirodd rhai camarferion o Gyfraith y Fforestydd a oedd wedi cael eu hymestyn gan Wiliam II (Wiliam Rufus). Mewn sawl ffordd roedd y siarter yn atodiad i'r Magna Carta (1215) a oedd wedi mynd i'r afael â gwahanol camddefnydd o rym brenhinol.
 | |
| Enghraifft o'r canlynol | siarter  |
|---|---|
| Dyddiad cyhoeddi | 6 Tachwedd 1217 |
| Statws hawlfraint | parth cyhoeddus, parth cyhoeddus |
| Olynydd | Wild Creatures and Forest Laws Act 1971 |
| Enw brodorol | Charter of the Forest |
| Gwladwriaeth | Teyrnas Lloegr |
Hanes golygu
Yn y Canol Oesoedd roedd y gair "fforest" (o Ladin, foris, "drws" neu "lidiart") yn golydu ardal gaeedig lle roedd gan y brenin (a rhai uchelwyr eraill) hawliau unigryw i hela anifeiliaid gwylltion ynddi ac i borfa ei wartheg ynddi. Yn y byd modern mae'r gair "fforest" yn gyfystyr â "choedwig", ond yn wreiddiol byddai "fforest" yn cynnwys nid coed yn unig, ond hefyd darnau mawr o rostir, glaswelltir a gwlypdiroedd, cynnyrch bwyd, pori ac adnoddau eraill.[1] Aeth tiroedd yn fwyfwy cyfyngedig wrth i'r Brenin Rhisiart I a'r Brenin John ddynodi mwy o ardaloedd fel fforestydd brenhinol. Ar ei fwyaf roedd fforestydd brenhinol yn gorchuddio tua thraean o dirwedd yn ne Lloegr. Felly roedd yn anodd i'r bobl gyffredin gynnal eu hunain ar y tir yr oeddent yn byw arno.
Cyhoeddwyd Siarter y Goedwig ar 6 Tachwedd 1217 yn Eglwys Gadeiriol Sant Paul Llundain fel siarter ategol i'r Magna Carta.[2] Cafodd ei ailgyhoeddi yn 1225[3] gyda nifer o fân newidiadau i'w eiriau, ac yna ymunodd â'r Magna Carta yng Nghadarnhad y Siarteri ym 1297.[4]
Roedd fforestydd brenhinol yn ffynhonnell bwysig o danwydd (pren a mawn) ar gyfer coginio a gwresogi ac ar gyfer diwydiannau fel llosgi siarcol, ac roeddynt yn cyflenwi pori ar gyfer moch ac anifeiliaid eraill.[5] Felly rhoddodd y siarter rywfaint o ddiogelwch economaidd i bobl gyffredin oedd yn defnyddio'r fforestydd i chwilota am fwyd ac i bori eu hanifeiliaid. Tra roedd y Magna Carta yn ymdrin â hawliau barwniaid, adferodd y siarter rai hawliau a breintiau i'r bobl gyffredin a'u amddiffynodd rhag cam-drin gan uchelwyr.
Copïau sydd wedi goroesi golygu
Dau gopi o Siarter y Fforest 1217 sydd wedi goroesi; mae un yn perthyn i Eglwys Gadeiriol Durham a'r llall i Eglwys Gadeiriol Lincoln. Arddangosir copi Lincoln fel arfer yng Nghastell Lincoln, ynghyd â chopi Lincoln o'r Magna Carta. Ceir copi o ailgyhoeddiad o 1225 yn y Llyfrgell Brydeinig (Add. Ch. 24712).[6]
Datblygiadau diweddarach golygu
Erbyn cyfnod y Tuduriaid, roedd y rhan fwyaf o'r deddfau yn amddiffyn y pren mewn fforestydd brenhinol. Fodd bynnag, parhaodd rhai cymalau yn Neddfau Fforestydd i weithredu tan y 1970au, ac mae llysoedd arbennig yn dal i fodoli yn y Fforest Newydd a Fforest y Ddena. Yn y modd hwn, y Siarter yw'r statud a pharhaodd i weithredu yn Lloegr am yr amser hiraf (rhwng 1217 a 1971). Fe'i disodlwyd yn y pen draw gan y Wild Creatures and Forest Laws Act 1971.
I nodi 800 mlwyddiant Siarter y Fforest, yn 2017 ymunodd Coed Cadw a mwy na 50 o sefydliadau traws-sector eraill i greu'r Siarter Coed i’r Werin, gan adlewyrchu'r berthynas fodern â choed a choedwigoedd a'r dirwedd i bobl yn y DU.[7]
Cyfeiriadau golygu
- ↑ fforest. Geiriadur Prifysgol Cymru. Adalwyd ar 29 Awst 2022.
- ↑ English Historical Documents, cyf.3: 1189–1327, gol. Harry Rothwell (Llundain, 1995), t.337
- ↑ English Historical Documents, cyf.3, t.347
- ↑ Rothwell, English Historical Documents, cyf.3, t.485
- ↑ George C. Homans, English Villagers of the Thirteenth Century (Efrog Newydd, 1941)
- ↑ Harrison, Julian (14 Mehefin 2015). "How The Forest Charter Was Saved From Destruction". Medieval manuscripts blog. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2022-08-29. Cyrchwyd 29 Aug 2022.
- ↑ "Gwefan Siarter Goed" Archifwyd 2022-12-18 yn y Peiriant Wayback., adalwyd 29 Awst 2022
Dolenni allanol golygu
- The Charter of the Forest of King Henry III, ffacsimili a chyfieithiad Saesneg