Wganda

(Ailgyfeiriad o Uganda)

Gwlad yn nwyrain Affrica yw Gweriniaeth Wganda, neu Wganda yn syml (hefyd Iwganda). Mae De Swdan i'r gogledd ohoni, Gweriniaeth Ddemocrataidd Congo (Kinshasa) i'r gorllewin, Rwanda a Tansanïa i'r de, a Cenia i'r dwyrain. Nid oes iddi arfordir, a hi yw'r ail wlad o'r fath ar ôl Ethiopia. Mae Wganda wedi ei lleoli yn Ardal y Llynnoedd Mawrion ac mae rhan deheuol y wlad yn cynnwys talp enfawr o Lyn Victoria. Mae hefyd ym masn a tharddle'r Afon Nîl ac mae ei hinsawdd yn amrywiol, ond gan mwyaf yn gyhydeddol.

Wganda
ArwyddairFor God and My Country Edit this on Wikidata
Mathgwladwriaeth sofran, gweriniaeth, gwlad dirgaeedig, gwlad Edit this on Wikidata
Lb-Uganda.ogg, LL-Q7913 (ron)-KlaudiuMihaila-Uganda.wav, LL-Q33810 (ori)-Psubhashish-ଉଗାଣ୍ଡା.wav, LL-Q9610 (ben)-Tahmid-উগান্ডা.wav, LL-Q22809485 (apc)-Hassan Hassoon-أوغندا.wav, LL-Q9027 (swe)-Moonhouse-Uganda.wav Edit this on Wikidata
PrifddinasKampala Edit this on Wikidata
Poblogaeth47,123,531 Edit this on Wikidata
Sefydlwyd
  • 1962 Edit this on Wikidata
AnthemOh Uganda, Land of Beauty Edit this on Wikidata
Pennaeth llywodraethRobinah Nabbanja Edit this on Wikidata
Cylchfa amserUTC+03:00, Africa/Kampala Edit this on Wikidata
Iaith/Ieithoedd
  swyddogol
Saesneg, Swahili Edit this on Wikidata
Daearyddiaeth
Rhan o'r canlynolDwyrain Affrica Edit this on Wikidata
GwladBaner Wganda Wganda
Arwynebedd241,038 ±1 km² Edit this on Wikidata
Yn ffinio gydaCenia, De Swdan, Gweriniaeth Ddemocrataidd y Congo, Rwanda, Tansanïa, Swdan, Llyn Victoria Edit this on Wikidata
Cyfesurynnau1.3°N 32.4°E Edit this on Wikidata
Gwleidyddiaeth
Corff gweithredolGovernment of Uganda Edit this on Wikidata
Corff deddfwriaetholParliament of Uganda Edit this on Wikidata
Swydd pennaeth
  y wladwriaeth
Arlywydd Wganda Edit this on Wikidata
Pennaeth y wladwriaethYoweri Museveni Edit this on Wikidata
Swydd pennaeth
  y Llywodraeth
Prif Weinidog Wganda Edit this on Wikidata
Pennaeth y LlywodraethRobinah Nabbanja Edit this on Wikidata
Map
Ariannol
Cyfanswm CMC (GDP)$40,510 million, $45,559 million Edit this on Wikidata
ArianUgandan shilling Edit this on Wikidata
Canran y diwaith4 ±1 % Edit this on Wikidata
Cyfartaledd plant5.775 Edit this on Wikidata
Mynegai Datblygiad Dynol0.525 Edit this on Wikidata

Mae hi'n wlad annibynnol ers 1962 pan dorrodd yn rhydd o'r Deyrnas Unedig. Prifddinas a dinas fwyaf Wganda heddiw yw Kampala. Tarddiad ei henw yw Brenhiniaeth Bwganda, hen frenhiniaeth yn ne'r wlad sydd hefyd yn cynnwys Kampala. Hyd at 1,700-2,300 blynedd yn ôl, helwyr oedd pobl yr ardal; daethant a'r iaith Bantw gyda nhw gan gartrefu yn rhannau deheuol y wlad yn gyntaf.

Bu Ymerodraeth Prydain yn rheoli'r ardal o 1894 ymlaen, fel protectoriaeth (protectorate) a ddaeth a'i deddfau gyda hi er mwyn rheoli'r wlad yn ei dull hi. Daeth annibyniaeth ar 9 Hydref 1962 a lladdwyd llawer ym mrwydr y wlad dros annibyniaeth a chlwyfwyd degau o filoedd o'r brodorion.

Mae rhai pethau wedi goroesi o'r dyddiau Prydeinig hynny gan gynnwys y Saesneg, sy'n brif iaith swyddogol y wlad.[1] Ymhlith yr ieithoedd eraill y mae Lwganda, a siaredir gan lawer, yn enwedig yng nghanol y wlad; ceir hefyd y Runyoro, Runyankole, Rukiga a'r Lango. Arlywydd y wlad (2020) yw Yoweri Museveni, a ddaeth i rym yn Ionawr 1986.

cyfeiriadau golygu

  Eginyn erthygl sydd uchod am Wganda. Gallwch helpu Wicipedia drwy ychwanegu ato.