Ail Intifada'r Palesteiniaid

Ail Intifada y Palesteiniaid, neu fel arfer, Yr Ail Intifada (a alwyd ar y pryd gan lywodraeth Palestina Intifada al-Aqṣā, mewn Arabeg: انتفاضة الأقصى; Hebraeg אינתיפאדת אל-אקצה) ) oedd gwrthryfel Arabiaid Palestina yn Jerwsalem ar 28 Medi 2000, a ymledodd yn ddiweddarach i diroedd Palesteina a feddianwyd gan Israel yn 1967 wedi'r Rhyfel Chwe Diwrnod lle meddianwyd tir Gwlad yr Iorddonen i'r gorllewin o'r afon Iorddonen a Gaza oddi ar yr Aifft. Yn ôl y fersiwn Balestinaidd, y bennod gychwynnol oedd yr ymateb i ymweliad, gan arweinydd plaid Israelaidd, Likud, Ariel Sharon (yng nghwmni dirprwyaeth o’i blaid a channoedd o heddlu Israel mewn dillad terfysg) i Fryn y Deml (Temple Mount), lle cysegredig i Islamiaid ac Iddewon sydd wedi'u lleoli yn yr Hen Ddinas. Roedd yr Intiffada yn olyniaeth o ddigwyddiadau treisgar a gynyddodd yn gyflym mewn dwyster ac a barhaodd am flynyddoedd, gan ymgymryd â nodweddion rhyfel athreuliad.

Ail Intifada'r Palesteiniaid

Enghraifft o'r canlynol	Intifada
Gwlad	Palesteina
Rhan o	Gwrthdaro Israelaidd-Palesteinaidd
Dechreuwyd	28 Medi 2000
Daeth i ben	8 Chwefror 2005
Rhagflaenwyd gan	Intifada Cyntaf Palesteina
Lleoliad	Palesteina
Gwladwriaeth	y Lan Orllewinol, Israeli-occupied territories
Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia

Sensitifrwydd Crefyddol a Chenedlaethol

Digwyddiad ar Fryn y Deml oedd y fatchen a daniodd fflam yr Ail Intiffada.

Mae Bryn y Deml (Hebraeg: Har HaBáyit; "Bryn y Tŷ [Duw, h.y. y Deml yn Jerwsalem]"; Arabeg Haram esh-Sharif ("y Noddfa Gysygredig) a hefyd al-Aqsa - ("y pellaf"), man Mosg Al-Aqsa) yn lle sydd wedi cael ei hawlio gan yr Iddewon erioed, oherwydd ei fod yn mynnu’r man lle safai Teml Solomon, a chan y Mwslimiaid, sef y pwynt y byddai Muhammad yn esgyn i'r Nefoedd ar geffyl asgellog â phen dynol. Bwriad gweithred Ariel Sharon oedd hawlio sofraniaeth Israel neu Iddewig dros y lle; digwyddodd hyn ar adeg o densiwn uchel iawn ymhlith y poblogaethau oherwydd methiant diweddar trafodaethau Camp David. Y bennod oedd y sbardun i ryfel "poeth" a adnebir bellach fel yr "Ail Intifada".

Achosion a datblygiad

Palesteines a'i chartref wedi'i ddinistrio, gwersyll ffoaduriaid Balatah

Cythrudd Ariel Sharon oedd y casus belli. Y rhesymau hanesyddol yn hytrach oedd y tensiynau'n cronni'n araf rhwng 1993 a 2000, oherwydd y sefyllfa yn y broses heddwch, a oedd yn awgrymu methiant y Cytundebau Oslo. Cyrhaeddodd y tensiwn ei anterth ym mis Gorffennaf 2000 gyda methiant uwchgynhadledd Camp David.

Cododd y problemau cyntaf yn fuan ar ôl i’r Oslo gytuno pan, yn ychwanegol at hinsawdd o wrthwynebiad gwleidyddol cryf i’r broses heddwch a fomiwyd gan grwpiau o hawl Israel, digwyddodd rhai gweithredoedd trais difrifol iawn. Y mwyaf difrifol oedd lladd Prif Weinidog Israel, Yitzhak Rabin, gan eithafwr crefyddol Iddewig. Y flwyddyn cyn i ymsefydlwr Iddewig, Baruch Goldstein, agor tân ar y dorf yn Beddrod Patriarchiaid Hebron, gyda bwriad hunanladdol, gan gyflawni cyflafan. Hwn oedd y cyntaf mewn olyniaeth hir o ymosodiadau. Ar farwolaeth y Prif Weinidog Rabin, pasiodd arweinyddiaeth y llywodraeth i ddwylo Shimon Peres. Fodd bynnag, gwnaeth yr un a oedd wedi bod yn brif bensaer Cytundebau Oslo rai camgymeriadau difrifol wrth reoli'r argyfwng: ym 1996 gorchmynnodd fomio dialgar yn Libanus yn erbyn milisia Hezbollah (cyrch "Grapes of Wrath") a arweiniodd, fodd bynnag, at a cyflafan ffoaduriaid Palesteinaidd a derbyn dedfryd y Cenhedloedd Unedig. Mewn hinsawdd o anfodlonrwydd a cholli hyder y cyhoedd yn Israel, enillwyd yr etholiadau gan yr hawl a daeth Benjamin Netanyahu yn brif weinidog, gwrthwynebydd pybyr i’r broses heddwch a oedd, yn anad dim, yn cael ei ystyried yn gydlynydd annibynadwy gan arweinwyr Arabaidd.

Ailddechreuodd adeiladu treflannau Iddewig yn y Lan Orllewinol yn aruthrol, fel y gwnaeth atafaelu tir a dymchwel cartrefi Palestina. Yn benodol, o amgylch Jerwsalem, pwynt gwrthdaro uchel iawn oedd ewyllys y llywodraeth i adeiladu'r ardal newydd o'r enw Har Homa, penderfyniad a gondemniwyd gan y gymuned ryngwladol. Ar ben hynny, bu gwrthdaro yn y trafodaethau rhwng y partïon. Cynrychiolwyd y rhwystr gan "na" clir ac eglur Netanyahu i dri galw sylfaenol ym Mhalestina: gwladwriaeth annibynnol, cydnabod hawl dychwelyd ffoaduriaid, datgymalu'r treflannau adeiledig a rhoi'r gorau i'r tiriogaethau dan feddiant, gyda dychweliad felly i ffiniau 1967. Yn hytrach, roedd polisi Netanyahu wedi'i ganoli i ymestyn y trafodaethau gymaint â phosibl trwy fanteisio ar safle cryfder Israel i gyflawni fait accompli. Ar yr un pryd, yn y sefyllfa hynod gosbol hon i Awdurdod Palestina, ond hefyd y Mudiad dros Jihad Islamaidd ym Mhalestina).

Tollborth gwirio Lluoedd Israel ger Abu Dis

Fe wnaeth methiant trafodaethau Camp David a chytundebau Sharm el-Shaykh ym 1999 arwain at ansefydlogrwydd gwleidyddol pellach yn y fframwaith hwn. Dechreuodd Awdurdod Palestina ei hun ofni'r perygl o ailddechrau'r gwrthdaro arfog, a adlewyrchwyd ym mhenderfyniad Arafat i bentyrru llawer o arfau.

Ar ddechrau'r Ail Intifada, ffaith nodweddiadol oedd y cyfranogiad cychwynnol yng ngwrthryfel poblogaeth Arabaidd Israel, na ddigwyddodd yn ystod yr Intifada Cyntaf (1987). Roedd lladd deunaw o Israeliaid Arabaidd gan heddlu Israel, pan oedd y gwrthdaro yn y Jerwsalem yn bennaf yn ystod y tridiau cyntaf, ymhlith y digwyddiadau gwaedlyd a ragflaenodd y gwrthryfel arfog go iawn yn y Tiroedd.

Gyda'r Ail intifada bu ailddechrau cryf o ffenomen ymosodiadau bomwyr hunanladdiad Palestina ym mhrif ddinasoedd Israel, yn enwedig yn erbyn llefydd lle byddai'r boblogaeth sifil yn ymgasglu, fel gorsafau bysiau a chlybiau nos. Roedd y gweithredoedd terfysgol hyn eisoes wedi bod yn bresennol mewn blynyddoedd blaenorol ond nid oeddent wedi sicrhau consensws gwleidyddol sylweddol gan farn gyhoeddus Palestina. Cyflawnodd yr Israeliaid, o'u rhan hwy, amryw weithrediadau yn erbyn y boblogaeth sifil megis dymchwel adeiladau a chymdogaethau yn Llain Gaza a'r Lan Orllewinol, polisi o "laddiadau wedi'u targedu" a brwydrau gwaedlyd fel gwarchae gwaedlyd fel gwarchae Jenin.

Canlyniad

Barn Wahanol

Mae'r Israeliaid yn gweld yr intifada fel "rhan o bolisi cyfrifiadol yr Awdurdod Palestina yn ei berthynas â Gwladwriaeth Israel," ac mae'r Palestiniaid, yn eu tro, yn ei ystyried yn fwy na "dim ond ymateb cyfreithlon i achos pryfoclyd." Yn ôl y Palestiniaid, dyma "yr arddangosiad cyhoeddus unfrydol o fethiant y trafodaethau gan bobl Palestina a chondemniad llwyr o weithredoedd Israel."

Cyfaddawd Oer

Yn gyffredinol, gellir amcangyfrif diwedd yr intifada yn 2005, er nid oes cytundeb ynghylch pryd y gellir ystyried bod yr ail intifada wedi dod i ben: gellir tanlinellu detente yn y berthynas rhwng Israel ac AP yn 2004, nes i farwolaeth Arafat, ac i Sharon syrthio i goma chwyldroi'r senario. Yna agorodd buddugoliaeth etholiadol eithafwyr eithaf Palestina, Hamas, wrthdaro mewnol heb ei ddatrys gyda chymedrolwyr Fatah, tra dechreuodd y berthynas rhwng llywodraeth newydd Israel ac AP fynd yn llawn tensiwn eto.

Mur Israelaidd y Lan Orllewinol

Dyluniwyd ac adeiladwyd ffens ddiogelwch yn y Lan Orllewinol ym mis Mai 2004. Mae'r gwahanfur, sy'n amrywio rhwng mur concrit neu'n ffens weiar, gan ddibynnu ar yr amgylchedd, wedi'i marcio â llinell las. Mae ffin 1967 wedi'i nodi mewn gwyrdd ar y map

O ganlyniad i'r Ail Intifada, adeiladodd Israel fur ddiogelwch ar y Lan Orllewinol. Noder bod adeiladwaith y gwahanfur yn amrywio yn ôl amgylchiadau a dwyster perygl o du Israel, mae'n amrywio rhwng mur concrit neu'n ffens weiar. Rheswm Israel dros ei godi oedd er mwyn atal terfysgwyr rhag sleifio fewn i ddinasoedd Israel i ladd trigolion y wladwriaeth. Mae Cynulliad Cyffredinol y Cenhedloedd Unedig a'r UE wedi beirniadu'r ffens am ddatgymalu tiriogaethau Palestina a chysylltu 6-8% o'r tiriogaethau y mae anghydfod yn eu cylch ag Israel am gyfnod amhenodol. Ym marn Israel, fodd bynnag, dim ond datrysiad dros dro yw'r ffens. Dyfarnodd y Llys Cyfiawnder Rhyngwladol yn yr Hâg yn 2004 fod y mur yn groes i gyfraith ryngwladol ac y dylid ei datgymalu ar unwaith. Yn ôl y penderfyniad, byddai rheidrwydd ar Israel hefyd i ddigolledu poblogaeth Palestina am y difrod a achoswyd gan y mur. Mae mwyafrif yr Israeliaid yn cefnogi'r prosiect fel modd di-drais i atal terfysgaeth. Mae ffens neu fur wedi bod yn Gaza er 1994. Yn ôl Lluoedd Amddiffyn Israel, gostyngodd y ffens nifer y bomiau hunanladdiad yn Samaria o 17 yn 2002 i bump yn 2002. Yn ogystal, gostyngodd cyfanswm yr ymosodiadau hunanladdiad 30% dros yr un cyfnod, a allai fod yn rhannol oherwydd y mur. Fodd bynnag, dim ond 4% o fomiau hunanladdiad sydd wedi digwydd ger ffin 1967 ac mae'n anodd amcangyfrif rôl y ffens wrth leihau bomio hunanladdiad o ystadegau

Canlyniadau gwleidyddol a chymdeithasol

I bob pwrpas, cyfyngwyd Yāser ʿArafāt o fis Rhagfyr 2001 gan fyddin Israel i bencadlys Awdurdod Cenedlaethol Palestina yn Rāmallāh, yn y Lan Orllewinol. Dim ond ar Tachwedd 4 2004 y bu iddo adael, a hynny farw ym Mharis.

Roedd y cythrudd ar Fryn y Deml yn symudiad gwleidyddol defnyddiol iawn i Sharon; mewn gwirionedd, mewn ychydig fisoedd cynhaliwyd etholiadau yn Israel ac enillodd ei blaid: yn ôl etholwyr Israel fe allai’r Likud roi atebion i’r angen am ddiogelwch y boblogaeth a anwyd o ddechrau trais yr Ail Intifada. Felly daeth Sharon yn bennaeth y llywodraeth ac arhosodd yn ei swydd tan Ebrill 2006, pan bu iddo ei ddiswyddo am resymau iechyd.

Mae ffigurau’r Ail Intifada, a ddiweddarwyd hyd at 15 Chwefror 2006, yn sôn am gyfanswm o 4,995 o farwolaethau, gyda 3,858 ohonynt ar ochr Palestina a 1022 ar ochr Israel. O 28 Medi 2006, union chwe blynedd i mewn i'r Ail Intifada, nododd llawer o allfeydd cyfryngau ffigur 4,312 o farwolaethau Palestina a 1,084 o farwolaethau Israel. Saith mlynedd yn ddiweddarach o'r dechrau, mae marwolaethau Palestina wedi codi i 5,000, yn ôl Canolfan Ystadegau Palestina.

Llinell Amser

Graff gyda chyfodau llywodraethu Prif Weindiogion Israel a chyfnodau'r ddau intiffada fel llinell lliw lelog Første Intifada (Intiffada Cyntaf), gwyrdd Andre Intifada (ail intiffada).

Dolenni

• Erthygl Intifada - Symudiad Milwriaethus Arabaidd. Beth Yw'r Intifada