Brwydr Pwll Melyn

Brwydr a ymladdwyd ar neu o gwmpas 5 Mai 1405 yn ystod gwrthryfel Owain Glyn Dŵr oedd Brwydr Pwll Melyn.

Brwydr Pwll Melyn

Enghraifft o'r canlynol	brwydr
Dyddiad	5 Mai 1405
Rhan o	gwrthryfel Owain Glyn Dŵr
Lleoliad	Brynbuga
Gwladwriaeth	Teyrnas Lloegr

Ymladdwyd y frwydr ger bryn Pwll Melyn, gerllaw Brynbuga yn Sir Fynwy. Arweiniwyd y fyddin Gymreig gan un o 11 o feibion Owain, Gruffudd ab Owain Glyn Dŵr, a byddin Seisnig dan yr Arglwydd Grey o Codnor. Gorchfygwyd y Cymry, a chymerwyd Gruffudd yn garcharor i Monkswood ac oddi yno i Dŵr Llundain ble y bu farw 6 mlynedd yn ddiweddarach. Lladdwyd hefyd brawd Owain, Tudur ap Gruffudd, John ap Hywel, abad Llantarnam a mil a hanner o filwyr Cymreig; bu hyn yn gnoc enfawr i ymgyrch y Cymru dros eu hannibyniaeth. Ildiodd 300 o ddynion i Grey, ond dienyddiwyd y rhan fwyaf ohonynt am eu trafferth, o flaen y castell.

Brwydrau'r Normaniaid a'r Saeson yng Nghymru

X Twtil, 1401 X Aberconwy, 1194 Bron yr Erw, 1075 X Bryn Derwin, 1255 X Bryn Glas, 1402 X X Crogen, 1165 Hyddgen, 1165 X y Grysmwnt, 1405 X X Coed Llathen, 1257 Crug Mawr, 1136 X Mynydd Carn, 1081 X Pwll Melyn, 1405 X

Castell Brynbuga, ble dienyddiwyd nifer o'r 300 o Gymru a ildiodd wedi'r frwydr

Ymladdwyd y frwydr, yn ôl yr hanesydd J. E. Lloyd a sgwennai yn 1933, ar y tir i'r gogledd o Gastell Brynbuga: ar dir "Fferm y Castell" a Castle Oak Pond sef y 'Pwll Melyn" a roddodd ei enw i'r frwydr. Nododd Lloyd, hefyd, y darganfuwyd nifer o ysgerbydau yn y pwll pan gafodd ei lanhau. Roedd dŵr y llyn yn frown-budur am flynyddoedd, efallai oherwydd y cyrff, a hyn a roddodd iddo'r enw "Melyn", gair yr oes i ddisgrifio'r lliw. Bellach mae'r pwll wedi lleihau oherwydd gwaith draenio. I'r gorllewin o'r pwll y safodd y fyddin Gymreig gan ymosod ar ochr ogleddol y castell.

Llyfryddiaeth

• J. E. Lloyd, Owen Glendower (Rhydychen, Clarendon Press, 1931)