Coel Hen
Brenin neu bennaeth grymus yn yr Hen Ogledd oedd Coel Hen neu Coel (Hen) Godebog (fl. dechrau'r 5g efallai). Ei fab oedd Cenau fab Coel (neu Ceneu).
| Coel Hen | |
|---|---|
 | |
| Ganwyd | 360  |
| Bu farw | 420 |
| Dinasyddiaeth |  Cymru |
| Galwedigaeth | teyrn |
| Priod | gwraig Coel Hen |
| Plant | Garbanion ap Coel Hen, Ceneu ap Coel Hen, Cwyllog, Gwenafwy, Peithien, Gwawl ferch Coel Hen, Helena o Gaergystennin |
Mae ei enw yn ffurf Frythoneg ar yr enw personol Lladin Coelius (neu Coelestius) a thybir ar sail hynny ei fod yn dux (sef arweinydd milwrol brodorol) y fyddin Rufeinig yng ngogledd Prydain wrth i rym Rhufain ymddatod ac i'r ymerodraeth adael Prydain.
Llwyddodd Coel i warchod ac amddiffyn y Brythoniaid oedd yn byw yn yr ardaloedd o gwmpas Mur Hadrian rhag yr ymosodiadau newydd gan yr Eingl-Sacsoniaid. Cymaint oedd ei fri fel y daeth pob brenhinllin Frythonaidd yn yr Hen Ogledd i honni eu bod yn tarddu o linach Coel. Dyma'r "Coeling" neu "Coelwys" traddodiadol, disgynyddion Coel Hen. Roeddent yn cynnwys Urien Rheged, Peredur fab Efrog a Gwallog. Mae rhai achau yn gwneud Cunedda yn fab i Edern a Gwawl ferch Coel. Yng Nghymru roedd y Coeling yn cynnwys Llywarch Hen a saint fel Cynllo.
Mae Syr John Morris-Jones yn cynnig uniaethu teyrnas Coel ag ardaloedd Aeron a Kyle yn ne'r Alban.
Yn yr Oesoedd Canol daeth yn adnabyddus yn Lloegr fel Old King Cole, gwrthrych yr hwiangerdd Saesneg.
Cyfeiriadau
golygu- Meic Stephens (gol.), Cydymaith i Lenyddiaeth Cymru (Caerdydd, 1986)
- Syr John Morris-Jones, 'Taliesin', Y Cymmrodor (cyf. XXVIII), 1918