Colion

ardal a chwmwd canoloesol ym Mhowys

Ardal yng ngogledd-ddwyrain Cymru yw Colion a fu'n gwmwd canoloesol ac sy'n un o gymunedau Sir Ddinbych heddiw.

Colion
Mathardal, cwmwd Edit this on Wikidata
Daearyddiaeth
Rhan o'r canlynolDyffryn Clwyd (cantref) Edit this on Wikidata
SirSir Ddinbych Edit this on Wikidata
GwladBaner Cymru Cymru
Yn ffinio gydaDogfeiling, Edeirnion, Dinmael, Ceinmeirch, Llannerch (cwmwd) Edit this on Wikidata
Cyfesurynnau53.2°N 3.3°W Edit this on Wikidata
Map

Hanes golygu

Roedd cwmwd Colion yng nghantref cantref Dyffryn Clwyd. Gyda Dogfeiling a Llannerch, roedd yn un o dri chwmwd y cantref hwnnw.

Gorweddai yng ngorllewin Dyffryn Clwyd. Ffiniai â Dogfeiling a Llanerch i'r dwyrain, o fewn yr un cantref, darn o Edeirnion ac arglwyddiaeth Dinmael i'r de, a chwmwd Ceinmeirch yng nghantref Rhufoniog i'r gorllewin.

Amrywiai tir y cwmwd. Yn y de-orllewin, codai i fryniau canolig eu huchder Fforest Clocaenog, ar ymyl Mynydd Hiraethog, gan ddisgyn oddi yno i lawr Dyffryn Clwyd ei hun, lle ceid y tir amaethyddol gorau.

Ar ôl goresgyniad Tywysogaeth Cymru yn 1282-83, aeth Colion, fel gweddill y cantref, yn rhan o arglwyddiaeth Rhuthun. Mae 'stent' (arolwg ar gyfer y Goron) o'r arglwyddiaeth yn 1324 yn cynnig deunydd gwerthfawr i'r hanesydd am fywyd pobl gyffredin yn y cyfnod hwnnw. Yn "nhref" (math o amlwd) Llanynys, er enghraifft, roedd yna 48 tenant rhydd gyda thir yn y dref ei hun ac mewn trefi cyfagos hefyd. Roedd 'trefi' eraill yn cynnwys Cyffylliog, Clocaenog, a Bryn Saith Marchog.[1]

Aeth y cwmwd yn rhan o'r Sir Ddinbych wreiddiol yn 1536. Aeth yn rhan o sir Clwyd o 1974 hyd 1996 ac heddiw mae'n rhan o'r Sir Ddinbych newydd.

Gweler hefyd golygu

Cyfeiriadau golygu

  1. Glanville Jones, 'Medieval Settlement', yn The Archaeology of Clwyd (Cyngor Sir Clwyd, 1991).