Cylchdaith llys Tywysogion Gwynedd
Fel nifer eraill o frenhinoedd a thywysogion yn yr Oesoedd Canol, arferai llys Tywysogion Gwynedd fynd ar gylchdaith gyda'r tywysog ei hun o gwmpas teyrnas Gwynedd o bryd i'w gilydd. Er fod gan y tywysogion llysoedd parhaol - yn Aberffraw ac Abergwyngregin (Garth Celyn) er enghraifft - yr oedd yn bwysig fod y tywysog yn ymweld â rhannau eraill o'r deyrnas er mwyn dangos ei awdurdod a gweinyddu'r wlad. Byddai swyddogion llys y tywysog a'u gweision yn teithio yn ei gwmni, ynghyd â gosgordd o filwyr. Darperid llety i'r tywysog a'i wŷr ym maerdref pob cwmwd neu gantref. Yn ddiweddarach daeth y mynachlogydd Sistersiaidd a'u tiroedd yn rhan o'r cylch hefyd.
| Enghraifft o'r canlynol | cylchdaith llys  |
|---|---|
| Gwladwriaeth | Cymru |
Cylchdaith llys 1273-77
golyguTenau iawn yw ein gwybodaeth am hanes y gylchdaith yn y cyfnodau cynnar. Ond cawn cipolwg ar ei symudiadau yn y cyfnod 1273-77 gan fod y cofnodau'n llawnach. Serch hynny eithriad braidd i'r drefn arferol oedd cylchdaith llys Gwynedd yn y cyfnod hwnnw oherwydd yr amgylchiadau gwleidyddol a milwrol (argyfwng 1274 a Rhyfel Annibyniaeth Cyntaf Cymru yn torri allan yn 1277). Mae'r dystiolaeth yn fylchog hefyd. Gwyddys i Lywelyn ap Gruffudd fod yn nghyffiniau Trefaldwyn gyda'i fyddin yng ngwanwyn 1276, gan ddefnyddio Castell Dolforwyn fel pencadlys efallai, ond does dim manylion am ei symudiadau.
Dyma'r gylchdaith:
- 11 Gorffennaf, 1272 - Dinorben
- 22 Gorffennaf, 1273 - Yr Wyddgrug
- 3 Medi, 1273 - Llanfair Rhyd Castell (graens yn perthyn i Abaty Aberconwy)
- 26 Chwefror, 1274 - Castell Cricieth
- 26 Mawrth, 1274 - Abergwyngregin
- 17/18 Ebrill, 1274 - Bach yr Anneleu, Cydewain
- 9 Gorffennaf, 1274 - Penrhos, Môn
- 20 Rhagfyr, 1274 - Llanfair Rhyd Castell
- diwedd Rhagfyr, 1274 - Pŵl
- 22-26 Mai, 1275 - Aberyddon (graens yn perthyn i Abaty Cymer)
- 9 Awst, 1275 - Castell Dolwyddelan
- 27 Awst, 1275 - Sychdyn, ger Ewlô
- 11 Medi, 1275 - Trefchyn
- 6 Hydref, 1275 - Talybont
- 14/17 Mai, 1276 - Dinasteleri, Ardudwy (graens yn perthyn i Abaty Cymer)
- 15 Gorffennaf, 1276 - Llanfair Rhyd Castell
- 16 Rhagfyr - Abergwyngregin
- dechrau Ionawr, 1277 - Llan-faes
- 22 Ionawr, 1277 - Aberalwen
Ffynhonnell
golygu- David Stephenson, The Governance of Gwynedd (Caerdydd, 1984). Atodiad V.