Aberffraw
Mae Aberffraw yn bentref ar arfordir gorllewinol Ynys Môn, rhwng Rhosneigr a Llangadwaladr, yng ngogledd Cymru. Mae'n cymryd ei enw o Afon Ffraw. Yn Oes y Tywysogion Aberffraw oedd maenor cwmwd Malltraeth, cantref Aberffraw. Ers cyfnod cynnar iawn roedd yn gartref i brif lys teyrnas Gwynedd, cartref traddodiadol brenhinoedd a thywysogion Gwynedd.
 | |
| Math |
pentref, cymuned  |
|---|---|
|
| |
| Ardal weinyddol | Cymuned Aberffraw |
| Daearyddiaeth | |
| Sir | Ynys Môn |
| Gwlad |
.svg){kind=small} Cymru |
| Gerllaw |
Afon Ffraw |
| Cyfesurynnau |
53.195447°N 4.463519°W |
| Cod SYG |
W04000001 |
| Cod OS |
SH3568 |
| Gwleidyddiaeth | |
| AC/au | Rhun ap Iorwerth (Plaid Cymru) |
| AS/au | Virginia Crosbie (Ceidwadwyr) |
DaearyddiaethGolygu
Tarddiad Afon Ffraw yw Llyn Coron, tua milltir a hanner i'r gogledd-ddwyrain, ac sy'n rhedeg heibio'r pentref lle ceir pont bwaog a godwyd yn 1731 yn ei chroesi. Bellach mae pont ddiweddarach yn cludo'r A4080 dros yr afon. Mae'r pentref wedi'i leoli ar dir gwastad, tywodlyd braidd, ar lan ogleddol Afon Ffraw. I'r de o'r afon ceir Tywyn Aberffraw. Yr unig adeilad o ddiddordeb heddiw, ar wahân i'r hen bont, yw Eglwys Beuno.
Hanes a thraddodiadGolygu
Yn Ail Gainc y Mabinogi, Branwen ferch Llŷr, cynhelir priodas Branwen â Matholwch, brenin Iwerddon, yn Aberffraw.
Aberffraw oedd prif dref cantref Aberffraw a chwmwd Malltraeth. Er mai pentref cymharol fychan yw Aberffraw heddiw, roedd yn bwysig yn yr Oesoedd Canol fel safle prif lys teyrnas Gwynedd. Defnyddiai teyrn Gwynedd yr ystîl (teitl) Tywysog Aberffraw neu Arglwydd Aberffraw. Roedd Aberffraw (a Gwynedd) yn un o Dair Talaith Cymru, ynghyd â Mathrafal a Dinefwr.
Nid oes olion o'r llys i'w gweld heddiw. Cafodd ei dinistrio gan y Saeson yn 1283 a defnyddiwyd rhai o'r trawstiau mawr a'r cerrig i godi castell Caernarfon.
Eglwys BeunoGolygu
Mae tŵr yr eglwys hynafol hon yn dominyddu'r pentref. Fe'i cysegrir i Beuno Sant. Mae ei chynllun corff dwbl yn fwy cyffredin yn Nyffryn Clwyd nag ar yr ynys. Mae'r rhan ddeheuol yn Normanaidd ei phensaernïaeth ac yn dyddio o'r 12g. Mae'r porth deheuol yn dyddio o'r 14g. Ailadeiladwyd y corff gogleddol yn y 19g ar seiliau o'r 16g.
Y pentref heddiwGolygu
Heddiw, mae'n un o'r pentrefi ar Lwybr Arfordirol Ynys Mon. Yn ôl Cyfrifiad 2001, poblogaeth y pentref oedd 599 gyda 79.8% yn siarad Cymraeg. Mae Traeth Aberffraw, neu Draeth Aberffraw, gerllaw, yn draeth llydan, tywodlyd a deniadol gyda golygfa dda dros Eryri.
Yng nghyfrifiad 2011 roedd y sefyllfa fel a ganlyn:[1][2][3]
EnwogionGolygu
Am y tywysogion a gysylltir ag Aberffraw, gweler Teyrnas Gwynedd.
- William John Griffith (1875 - 1931), awdur straeon byrion am ardal y Berffro.
Atyniadau eraillGolygu
Nepell o Aberffraw mae Barclodiad y Gawres, carnedd gellog (neu garnedd siambr) gyn-hanesyddol hynod bwysig, ac Eglwys Sant Cwyfan ar Ynys Cribinau sydd wedi'i leoli mewn llecyn anghyffredin iawn.
CyfeiriadauGolygu
- ↑ "Ystadegau Allweddol ar gyfer Cymru". Swyddfa Ystadegau Gwladol. Cyrchwyd 2012-12-12.. Poblogaeth: ks101ew. Iaith: ks207wa - noder mae'r canran hwn yn seiliedig ar y nier sy'n siarad Cymraeg allan o'r niferoedd sydd dros 3 oed. Ganwyd yng Nghymru: ks204ew. Diweithdra: ks106ew; adalwyd 16 Mai 2013.
- ↑ Canran y diwaith drwy Gymru; Golwg 360; 11 Rhagfyr 2012; adalwyd 16 Mai 2013
- ↑ Gwefan Swyddfa Ystadegau Gwladol; Niferoedd Di-waith rhwng 16 a 74 oed; adalwyd 16 Mai 2013.
Gweler hefydGolygu
Aberffraw · Amlwch · Benllech · Bethel · Biwmares · Bodedern · Bodewryd · Bodffordd · Bryngwran · Brynrefail · Brynsiencyn · Brynteg · Caergeiliog · Caergybi · Capel Coch · Capel Gwyn · Carmel · Carreglefn · Cemaes · Cerrigceinwen · Dwyran · Y Fali · Gaerwen · Glyn Garth · Gwalchmai · Heneglwys · Hermon · Llanallgo · Llanbabo · Llanbedrgoch · Llandegfan · Llandyfrydog · Llanddaniel Fab · Llanddeusant · Llanddona · Llanddyfnan · Llanedwen · Llaneilian · Llanfachraeth · Llanfaelog · Llanfaethlu · Llanfair Pwllgwyngyll · Llanfair-yn-Neubwll · Llanfair-yng-Nghornwy · Llan-faes · Llanfechell · Llanfihangel-yn-Nhywyn · Llanfwrog · Llangadwaladr · Llangaffo · Llangefni · Llangeinwen · Llangoed · Llangristiolus · Llangwyllog · Llaniestyn · Llannerch-y-medd · Llanrhuddlad · Llansadwrn · Llantrisant · Llanynghenedl · Maenaddwyn · Malltraeth · Marianglas · Moelfre · Nebo · Niwbwrch · Pencarnisiog · Pengorffwysfa · Penmynydd · Pentraeth · Pentre Berw · Pentrefelin · Penysarn · Pontrhydybont · Porthaethwy · Porth Llechog · Rhoscolyn · Rhosmeirch · Rhosneigr · Rhostrehwfa · Rhosybol · Rhydwyn · Talwrn · Trearddur · Trefor · Tregele