Cymru a Lloegr
Awdurdodaeth gyfreithiol o fewn y Deyrnas Unedig yw Cymru a Lloegr (Saesneg: England and Wales) sydd yn cyfateb i diriogaeth Cymru a Lloegr, dwy o wledydd y Deyrnas Unedig sydd yn atebol i gyfraith Lloegr. Hon yw un o dair awdurdodaeth y Deyrnas Unedig; y ddwy arall yw'r Alban, sydd yn atebol i gyfraith yr Alban, a Gogledd Iwerddon, sydd yn atebol i gyfraith Gogledd Iwerddon. Cymru a Lloegr ydy'r unig awdurdodaeth gyfreithiol yn y byd sydd yn cynnwys dwy ar wahân, sef Senedd Cymru a Senedd y Deyrnas Unedig (San Steffan); a Chymru ydy'r unig wlad yn y byd sydd yn meddu ar ddeddfwrfa ond sydd heb awdurdodaeth ei hun.
Cyflwynwyd y gyfraith gyffredin o Loegr i Gymru yn sgil Deddf y Cyfreithiau yng Nghymru 1536 a gyfeddiannai Cymru yn rhan o Deyrnas Lloegr. Diddymwyd y gyfraith sifil Gymreig, yr agwedd olaf o gyfraith Hywel a oedd mewn grym, a daeth Cymru dan diriogaeth farnwrol Cylchdro Cymru a Chaer. Dyna oedd y drefn am bum can mlynedd bron, nes i Ddeddf Llywodraeth Cymru 2006 ddarparu modd i San Steffan drosglwyddo pwerau i Gynulliad Cenedlaethol Cymru drwy Orchmynion Cymhwysedd Deddfwriaethol, gan alluogi felly i'r Cynulliad creu a phasio deddfwriaeth mewn meysydd penodol ar ffurf Mesurau'r Cynulliad. Daeth y ddeddf i rym ar 1 Ebrill 2007, gan sefydlu Cylchdro Cymru, a bathwyd y termau "Cyfraith Gyfoes Cymru" a "Chymru'r Gyfraith" i ddisgrifio'r drefn newydd hon. Estynnwyd y meysydd a ddatganolwyd yn ddeddfwriaethol i Gymru yn sgil refferendwm yn 2011. Er gwaethaf, ni ddatganolwyd pwerau'r gyfundrefn gyfiawnder i Gymru, ac felly mae Cymru a Lloegr yn parhau yn un awdurdodaeth gyfreithiol.
Y ddadl dros awdurdodaeth ar wahân i GymruGolygu
O ganlyniad i'r sefyllfa gyfreithiol a grëwyd drwy estyn pwerau deddfwriaethol, ond nid cyfiawnder, i Gymru, mae nifer o wleidyddion ac ysgolheigion wedi galw ar greu awdurdodaeth ar wahân i Gymru. Cychwynnodd yr Ymchwiliad i Sefydlu Awdurdodaeth ar wahân i Gymru yn 2012 i archwilio i'r mater.[1] Cefnogwyd y syniad gan Blaid Cymru, y grŵp Cyfiawnder i Gymru,[2] ac ysgrifenwyr i'r felin drafod Sefydliad Materion Cymreig.[3][4] Datganoli pwerau cyfiawnder oedd un o argymhellion y Comisiwn Cyfiawnder yng Nghymru yn 2019. Dadleuai'r Athro Thomas Glyn Watkin a Daniel Greenberg yn eu cyfrol Legislating for Wales (2018) hefyd bod angen trefniadaeth annibynnol ar Gymru.
Gweler hefydGolygu
CyfeiriadauGolygu
- ↑ "Ymchwiliad i sefydlu awdurdodaeth ar wahân i Gymru", Senedd Cymru (3 Gorffennaf 2013). Adalwyd ar 22 Hydref 2021.
- ↑ "Angen 'Cyfiawnder i Gymru,' medd cyfreithwyr", BBC (23 Medi 2015). Adalwyd ar 22 Hydref 2021.
- ↑ (Saesneg) Alan Trench, "A legal jurisdiction for Wales?", Sefydliad Materion Cymreig (5 Hydref 2015). Adalwyd ar 22 Hydref 2021.
- ↑ (Saesneg) Theodore Huckle, "Why Wales needs its own legal jurisdiction", Sefydliad Materion Cymreig (7 Ebrill 2016). Adalwyd ar 22 Hydref 2021.