Emlyn Hooson

Gwleidydd, bargyfreithiwr a Chwnsler y Frenhines oedd Hugh Emlyn Hooson, y Barwn Hooson neu Yr Arglwydd Emlyn Hooson (26 Mawrth 1925 - 21 Mawrth 2012). Bu'n Aelod Seneddol Rhyddfrydol dros Faldwyn rhwng 1962 ac 1979.

Emlyn Hooson
Ganwyd	26 Mawrth 1925  Dinbych
Bu farw	21 Chwefror 2012
Dinasyddiaeth	Cymru
Alma mater	Prifysgol Aberystwyth
Galwedigaeth	barnwr, gwleidydd, cyfreithiwr, bargyfreithiwr
Swydd	aelod o Dŷ'r Arglwyddi, Aelod o 47fed Llywodraeth y DU, Aelod o 46ed Llywodraeth y DU, Aelod o 45ed Llywodraeth y DU, Aelod o 44ydd Llywodraeth y DU, Aelod o 43ydd Llywodraeth y DU, Aelod o 42fed Llywodraeth y DU
Plaid Wleidyddol	Y Democratiaid Rhyddfrydol, Plaid Ryddfrydol
Tad	Hugh Hooson
Priod	Shirley Margaret Wynne Hamer
Plant	Sioned Hooson, Lowri Hooson

Bywyd Cynnar & Addysg

Ganwyd Hooson yng Ngholomendy, Sir Ddinbych, ar y 26 Mawrth, 1925. Mynychodd Ysgol Ramadeg Dinbych rhwng 1936-42, gan fynd ymlaen i ddechrau astudio'r gyfraith yng Ngholeg Prifysgol Cymru, Aberystwyth. Yn 1943, yn ystod yr Ail Ryfel Byd, ymunodd gyda'r Llynges Frenhinol, gan ddychwelyd i Aberystwyth a graddio gyda Ll.B yn 1948.

Priododd Shirley Margaret Wynne Hamer yn 1950- merch Syr George a'r Foneddiges Hamer o Lanidloes, Powys.

Gyrfa Gyfreithiol

Yn 1949 cafodd ei alw i'r bar yng Gray's Inn. 11 mlynedd yn ddiweddarach, yn 1960, gwnaed yn Gwnsler y Frenhines, gan fynd ymlaen i ddod yn Ddirprwy Gadeirydd ar Sesiynau Chwarter Sir Fflint a Meirionydd (1960-71). Ef fu'n amddiffyn y llofrudd plant Ian Brady a garcharwyd yn 1966.

Daeth yn Gofnodwr ym Merthyr Tudful ac Abertawe yn 1971, gan hefyd gael ei ethol yn Gadeirydd Cylchdaith Cymru a Chaer rhwng 1971 a 1974.

Gyrfa Wleidyddol

Safodd Hooson fel ymgeisydd Rhyddfrydol yn etholaeth Conwy yn Etholiad Cyffredinol 1950 a 1951.

Yn dilyn marwolaeth Aelod Seneddol Rhyddfrydol Maldwyn, Clement Davies yn 1962, dewiswyd Hooson fel yr ymgeisydd Rhyddfrydol i ymladd yr is-etholiad. Gan ennill 13,181 o bleidleisiau, llwyddodd gadw'r sedd yn nwylo'r Blaid Ryddfrydol yn gyfforddus. Bu iddo ennill yn yr etholaeth eto yn 1964, 1966, 1970 a dau etholiad 1974, ond collodd yn 1979 i'r ymgeisydd Ceidwadol, Delwyn Williams- y tro cyntaf am gwta ganrif i'r etholaeth syrthio allan o ddwylo'r Blaid Ryddfrydol.

Tra'n Aelod Seneddol dros Faldwyn, bu'n arweinydd y Blaid Ryddfrydol Gymreig rhwng 1966 a 1979. Bu iddo gystadlu am arweinydd Prydeinig y Blaid Ryddfrydol yn 1967, gan dynnu'n ôl mewn bri i Jeremy Thorpe.

Yn dilyn ei drechiad yn 1979, apwyntiwyd Hooson i'r Ty'r Arglwyddi fel Arglwydd am Oes, dan y teitl y Barwn Hooson o Drefaldwyn ym Mhowys, a Cholomendy yn Ninbych.

Bu'n Lywydd ar y Blaid Ryddfrydol Gymreig rhwng 1983 ac 1986.

Gyrfa Fusnes

Yn ystod yr 1980au, daeth Hooson yn Gadeirydd Hafren/Severn Television mewn ymgyrch aflwyddiannus am freintiau darlledu ITV am Gymru a'r Gorllewin rhwng 1982-90.

Rhwng 1985 a 1995, daeth yn Gyfarwyddwr ar fusnes Laura Ashley, gan ddod yn Gadeirydd ar y busnes rhwng 1995 ac 1996. Rhwng 1991 ac 1999 roedd yn Gadeirydd ar Severn River Crossing plc.

Anrhydeddu & Marwolaeth

Daeth Hooson yn Gymar Anrhydeddus i Brifysgol Cymru, Aberystwyth yn 1987. Yn yr un flwyddyn, daeth yn Lywydd Eisteddfod Ryngwladol Llangollen- safle bu ddal tan 1993. Rhwng 1995 a 1998 daeth yn Lywydd Wales International. Yn 2001 bu'n Lywydd y Dydd yn Eisteddfod Genedlaethol Dinbych.

Bu farw ar 21 Chwefror 2012. Bu farw ei wraig yr Arglwyddes Hooson ar 22 Ebrill 2018.

Senedd y Deyrnas Unedig
Rhagflaenydd: Clement Davies	Aelod Seneddol dros Faldwyn 1962 – 1979	Olynydd: Delwyn Williams

Darllen Pellach

• Morgan, Derec Llwyd. Emlyn Hooson: Essays and Reminiscences. (Llandysul: Gomer: 2014)

Cyfeiriadau

• Davies, Glyn (Ebrill 2012). Yr Arglwydd Hooson (1925-2012), Rhifyn 591. Barn