Fest-noz
Gŵyl draddodiadol Lydewig yw'r Fest-Noz (Llydaweg: 'gŵyl nos', sillefir weithiau fel Fest Noz), gyda dawnsio mewn grwpiau a cherddorion byw yn chwarae offerynnau acwstig, fel rheol, ond nid yn unig, offerynnau traddodiadal Llydaw. Lluosog Fest Noz yw 'festoù noz', er bod y "Ar C'hoarezed Goadeg" (Y Chwiorydd Goadeg' - teulu o gantorion traddodiadol o Trefrin) yn arfer dweud "festnozoù".
Er ei bod yn rhy hawdd i ddileu'r fest nozou a fêtes folkloriques fel dyfeisiadau modern, mae'r rhan fwyaf o ddawnsiau traddodiadol y Fest Noz yn hen, rhai yn dyddio'n ôl i'r Oesoedd Canol, gan ddarparu ffordd i'r gymuned ddeall ei yn y gorffennol ac yn ymhyfrydu mewn ymdeimlad dwfn o fod gyda hynafiaid a lle.[1]
Ar 5 Rhagfyr 2012, ychwanegwyd y fest-noz gan UNESCO at Restr Cynrychiolwyr Treftadaeth Ddiwylliannol Anniriaethol y Ddynoliaeth.[2]
Hanes
golygu
Ceisir dweud mai ffenomenon gyfoes yw'r Fest-nos, a thra bod elfen gref o adfywiad ac addasu i'r traddodiad dawnsio (fel ymhob digwyddiad diwylliannol a chymdeithasol) nid yw'r Fest-noz yn ddiwylliant ddi-sail. Mae'r Llydawyr wedi eu hadnabod fel pobl sy'n dawnsio ag angerdd am amser hir. Sonia nifer o awduron am gariad y Llydawyr o ddawnsio yn yr 17g a'r 18g.[3] ·[4] Yn ei lyfr "Breiz Izel", mae Bouet yn ysgrifennu, "nid oes unrhyw un wedi cario'r angerdd am ddawns [fel y Llydawyr".[5]
Yn y gorffennol, cynhaliwyd dawnsfeydd fel ffordd o wasgu'r pridd i greu llawr wrth adeiladu tŷ, neu i falu gwenith a hefyd, gydag hynny, cyfle i gymdogion a ffrindiau i gyflymu'r gwaith a chwrdd. Ceisiodd yr Eglwys Gatholig wahardd dawnsio "kof-a-kof" ("bol wrth fol") hynny yw, dawnsio mewn parau. Roedd y dathliadau yn gyfle i bobl ifanc wybod a gwerthuso'n gymdeithasol, diolch i'r arferion a'r ymwrthedd i flinder, yr un ddawns am amser hir gyda ymdrech a thechneg fwy cymhleth a chyflym arall. Roedd y Fest Noz yn rhan annatod o fywyd, hamdden a llafur y bywyd gwledig ond gyda newidiadau cymdeithasol, newidiadau ffasiwn a mecaneiddio roedd wedi colli bri erbyn yr 1930 ac yn ysgod yr Ail Ryfel Byd fe waharddodd y Natsiaid cymdeithasu torfol a cherddoriaeth offerynnol yn anos rhoddwyd ergyd arall i'r arfer o ddawnsfeydd cymunedol er, ysgogwyd yr arfer o ganu acapella, "kan ha diskan".
Dadeni
golygu
Gellir priodoli dadeni festoù-noz i Loeiz Ropars.[6]
I annog cantorion ("kaneriaid") i adael eu pentrefi, cafwyd y syniad o drefnu cystadlaethau canu yn agored i bawb, gyda gwobrau i'w hennill.[7] Trefnodd Loeiz Ropars y gystadleuaeth "kan ha diskan" gyntaf ym 1954 yn Poullaouen, roedd ei llwyddiant yn fwy na disgwyliadau 9. Ar 30 Hydref 1955, trefnodd ei fest gyntaf mewn neuadd ddawns yn Poullaouen, ar ôl yr ail gystadleuaeth ganu 12. Mae'r noson hanesyddol hon, a fynychwyd gan 3,000 o bobl, yn nodi dychwelyd i draddodiad ac addasu i amodau newydd bywyd cymdeithasol ac economaidd (ymadawiad gwledig, datblygu cyfathrebiadau): cantorion yn perfformio yn y neuadd, ar lwyfan wedi'i wahanu oddi wrth y dawnswyr, o flaen meicroffon. Mae'r rhain yn darparu ar yr un pryd y recordiadau cyntaf o kan ha diskan, a wnaed gan y label record Llydaweg cyntaf, "Mouez Breiz". Cynhaliwyd y Fest-nos 'drefol' gyntaf yn nhref Kemper yn 1958, gan ei alw'r bal breton (dawns 'ball' Llydewig).[8]
Yn ystod y 1970au, diolch i'r mudiad gwerin, yn enwedig effaith Alan Stivell o 1972, nid yw festoù-noz bellach yn gyfyngedig i ganol Llydaw. Mae llawer o bobl ifanc yn darganfod cerddoriaeth a dawns Llydaweg ac yn ei feddiannu: daw'r fest-noz yn ddigwyddiad trefol. Weithiau mae llawer o gymdeithasau yn eu trefnu at ddibenion milwriaethus neu hyd yn oed yn broffidiol. Yr effaith ffasiwn gyntaf hon, daeth y cynulliadau hyn yn brin ar ddiwedd y 1970au, ond yn ystod yr 1980au a'r 1990au, roedd cerddorion a dawnswyr yn addas i'w diwylliant, yn dyfnhau ac yn atgyfnerthu. Dyma pam y cafodd yr fest-noz boblogrwydd mawr ym 1998-2000 gydag adfywiad cerddoriaeth Llydaweg a Cheltaidd.[9] Mae hefyd wedi chwarae rhan ganolog yn y mudiad dros hawliau ieithyddol a chenedlaethol Llydaw fel modd o gryfhau'r mudiad iaith a chodi arian ar fentrau ieithyddol megis ysgolion Diwan.
Erbyn hyn, mae'r dawnswyr yn edrych am y pleser o ddawnsio mewn grŵp i rannu foment freintiedig gyda'i gilydd. Mae llawer yn siarad am osmosis penodol ac, weithiau, ystâd o ewfforia drwy'r gerddoriaeth a'r ymdrech gorfforol. Bydd y Fest Noz ers yn ogystal â bod yn ddigwyddiad gymdeithasol a charwriaethol bwysig, yn ffordd o godi arian at fentrau lleol megis clwb pêl-droed neu menter gydweithredol.
Y Dawnsfeydd
golyguMae cannoedd o ddawnsiau traddodiadol, a'r rhai mwyaf adnabyddus yw'r gavottes, "an dro", "plinn" a'r Scottish. Mewn fest-noz, caiff dawnsiau eu perfformio mewn cadwyn neu mewn cylch (gall pawb ddal eu llaw), dawnsio mewn parau, a "choreograffu" dawnsfeydd, hynny yw, dawnsio gydag elfennau artistig (cadwyni ffigurau, ac ati).
Cerddoriaeth
golygu
Ceir dri math o gerddoriaeth mewn Fest Noz:
- Kan ha diskan sef canu a cappella
- Cerddoriaeth offerynnol yn unig. Cyn dyfeisio meicroffonau, y rhai a ddefnyddiwyd fwyaf oedd y pibgorn Llydewig, y bombard a'r pibgod Llydewig bychan, y biniou kozh, oherwydd ei burdeb cadarn. Roedd hefyd yr acordion diatonig, y clarinet, ac yn llai mynych, y ffidil. Wedi'r Ail Ryfel Byd, daeth bagbibau'r Alban (a elwir yn biniou braz hynny yw, "pibau bras/mawr" yn y Llydaweg) yn gyffredin iawn diolch i dŵf grwpiau pibau a elwir yn bagad ("bagadoù" mewn llusog) ac yn aml fe gymerodd le y biniou-kozh. Roedd y clarinet syml (treujenn-gaol - yn llythrennol, "canol bresychen" mewn Llydaweg) wedi diflannu bron, ond wedi elwa o ddiddordeb o'r newydd yn y blynyddoedd diwethaf.
- Y tu hwnt i offerynnau traddodiadol, mae grwpiau gyda thueddiadau gwahanol iawn, o roc, jazz (Diwall, Skeduz, Roll ma Yar ...) i botsio trwy gymysgedd o bob gwlad. Mae offerynnau ar gyfer llinyn (ffidil, bas dwbl, gitâr acwstig, gitâr drydan, bas) ac offerynnau taro wedi'u mabwysiadu ers amser maith. Mewn sawl gradd, mae rhai grwpiau Fest-noz yn defnyddio allweddellau electronig a syntheseisyddion (Strobinell, Sonerien Du, Les Baragouineurs, Plantec ...). Mae llysoedd yn dod i'r amlwg fwyfwy, sy'n aml yn cynnwys cryfder tebyg i gerddoriaeth Dwyrain Ewrop.
Datblygiad
golyguNid oes norm, wrth gwrs, ond gall un nodi bodolaeth "llwyfan agored" yn rheolaidd cyn i grŵp enwog gyrraedd, mae'r llwyfan ar gael i unrhyw gerddor, canwr neu grŵp o wirfoddolwyr ac, yn aml, y rhai sy'n dawnsio ar ddiwedd y parti yw'r rhai mwyaf poblogaidd. Mae yna seibiannau byr rhwng y grŵp a'r grŵp er mwyn i'r dawnswyr allu bwyta, fel arfer yn seiliedig ar grempogau a bisgedi, Kaletez gant silzig (neu Kaletez hag silzig, crempog gwenith yr hydd gyda selsig), kouign-amann (sef "cacen menyn") a diod megis seidr, cwrw neu chouchen.
Cyfeiriadau
golygu- ↑ Cunliffe, Barry W. (2003). The Celts: a very short introduction. Oxford UP. t. 135. ISBN 978-0-19-280418-1.
- ↑ UNESCO - Intangible Heritage Section. "UNESCO Culture Sector - Intangible Heritage - 2003 Convention :". unesco.org. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2013-08-26. Unknown parameter
|deadurl=ignored (help) - ↑ Mme de Sévigné, lettre du 5 août 1671
- ↑ Jacques Cambry, Voyage dans le Finistère
- ↑ Perrin Olivier & Bouet Alexandre, Breiz Izel, ou la vie des Bretons d'Armorique, 1838
- ↑ Jefig Roparz, Loeiz Roparz, paotr ar festou-noz - Le rénovateur du fest-noz, Emgleo Breiz, 2011, 190 p
- ↑ « Les cercles celtiques et la culture bretonne », Ar Soner, n°236, juillet 1977, p.14
- ↑ Loeiz Ropars, « Fest-Noz », Festival de Cornouaille, Ed. Vivre ici, 1993 ISSN 1163-4669
- ↑ Olivier Goré, La dimension sociale d’une exception culturelle régionale. Le fest-noz en Bretagne, Rennes.[1] Archifwyd 2011-09-26 yn y Peiriant Wayback
.svg){kind=small}