Pictiaid

(Ailgyfeiriad o Fficht)

Pobloedd hynafol a drigai yng ngogledd yr Alban oedd y Pictiaid. Mae tarddiad yr enw arnynt yn ansicr. Mae'r gair Lladin Picti (yn llythrennol ‘pobl paentiedig’) yn cyfeirio at eu harfer o liwio a thatwio eu cyrff. Cyffelyb eu hystyr yw'r enwau ar eu gwlad yn Gymraeg - Prydyn - a Gwyddeleg, Cruithin. Mae'n bosibl hefyd fod cysylltiad ag enw Galeg llwyth Galaidd y Pictavi (neu'r Pictones). Picteg oedd iaith y Pictiaid ac mae ei pherthynas â'r ieithoedd Indo-Ewropeaidd a Cheltaidd yn ansicr. Un hen enw ar eu gwlad oedd Pictavia. Ymddengys mai pobl gyn-Geltaidd oeddyn nhw yn wreiddiol. Yr enw Cymraeg Canol arnyn nhw oedd Brithwyr (13g) neu Ffichti(aid) (14g), yn arbennig yn y Brutiau a'r Canu Darogan. Mewn un o Drioedd Ynys Prydain mae'r Pictiaid yn un o ‘Dair Gormes a ddaeth i'r ynys hon ac nid aeth yr un drachefn’, ynghyd â'r Coraniaid a'r Saeson (Rachel Bromwich, gol., Trioedd Ynys Prydein, triawd 36).

Pictiaid
Enghraifft o'r canlynolllwyth Edit this on Wikidata
MathY Celtiaid Edit this on Wikidata
Gwladwriaethy Deyrnas Unedig Edit this on Wikidata
Tudalen Comin Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia

Hanes cynnar

golygu
 
Telynor ar faen cerfiedig Dupplin, tua OC 800

Ceir y cyfeiriadau hanesyddol cynharaf at y Pictiaid gyda'r Scotti yn y 3g pan ymosodasant ar diriogaeth Rufeinig yn ardal Mur Hadrian. Creuwyd teyrnas ganddyn nhw i'r gogledd o Foryd Forth. Ar adegau roedden nhw'n brwydro yn erbyn Manaw Gododdin ac Ystrad Clud, y ddwy deyrnas mwyaf gogleddol yn yr Hen Ogledd, ond ar adegau eraill roedd perthynas da rhyngddyn nhw a Gwŷr y Gogledd. Yn y 6g aeth Sant Columba i genhadu iddyn nhw, gyda chaniatad eu brenin. Unwyd teyrnasoedd y Pictiaid a'r Scotti gan Kenneth mac Alpin tua 850 i greu teyrnas yr Alban.


Teyrnasoedd cynnar

golygu
 
Atgynhyrchiad o grannog Pictaidd (amddiffynfa ar ynys artiffisial) yn Loch Tay, yr Alban

Mae hanes cynnar gwlad y Picitiaid yn aneglur, fel y gwelir. Yn ddiweddarach ceir tystiolaeth fod sawl brenin yn rheoli teyrnasoedd annibynnol a bod un neu ragor ohonyn nhw wedi llwyddo ar adegau i fod yn fath o uchel-frenhinoedd ar y lleill. Mae'n bosibl dadlau dros fodolaeth saith teyrnas ymhlith y Pictiaid, gan ddilyn tystiolaeth archaeolegol a'r cyfeiriadau yn y testun De Situ Albanie, y "Cronicl Pictaidd" Duan Albanach, a chwedlau Gwyddeleg. Dyma nhw:

Llyfryddiaeth ddethol

golygu
  • A. Small, The Picts (Dundee, 1987)
  • Elizbaeth Sutherland, In Search of the Picts (Llundain, 1994)
  • F.T. Wainwright (gol.), The Problem of the Picts (1956)