Goleuadau afreolaidd oedd Goleuadau Egryn a welwyd gan y bregethwraig Mary Jones ac eraill yn Egryn ar arfordir Meirionnydd yn ystod Diwygiad 1904–1905.

Goleuadau Egryn
Mathdigwyddiad Edit this on Wikidata
Daearyddiaeth
LleoliadLlanegryn Edit this on Wikidata
SirGwynedd Edit this on Wikidata
GwladBaner Cymru Cymru
Cyfesurynnau52.628°N 4.068°W Edit this on Wikidata
Map
Cyfnod1904 Edit this on Wikidata
Capel Egryn yn 2007.

Cefndir

golygu

Pentrefan gwasgaredig oedd Egryn ar arfordir Sir Feirionnydd (heddiw: Gwynedd) rhwng Abermaw a Harlech.[1] Adeiladwyd Capel Egryn ym 1836.[2]

Y goleuadau a welwyd yng ngaeaf 1904–5 yw'r enwocaf, ond mae cofnodion o oleuadau anhysbys ym Meirionnydd ers canrifoedd. Er enghraifft, gwelwyd peli tân yn croesi'r môr yn y 17g.[3]

Mary Jones

golygu
  Delweddau allanol
  Ffotograff o Mary Jones.

Pregethwraig oedd Mary Elizabeth Jones (ganwyd Mary Elizabeth Powell yn Nhyddyn Du, Bont Ddu; 30 Mawrth 1868 – 1936). Roedd Mary yn yr ieuengaf o saith o blant i Morus ac Anne (Owen) Powell, ac yn byw yn Sarfaen, Talybont, o dair oed nes iddi briodi Richard Jones ar 16 Tachwedd 1887 yn 19 oed. Ymgartrefodd y ddau yn Islawrffordd a chafodd dau o blant, Robert (Medi 1889 – marw'n ifanc) ac Annie (26 Ebrill 1893 – ?), cyn symud i'r Hafod. Bu farw Richard ym 1909 yn 50 oed. Priododd Annie ym 1916 ag Evan Davies o Drawfynydd ac ymsefydlasant yn Nhyddyn Simne Talybont; ganwyd iddynt fab Richard Ieuan ond bu'n farw yn 10 mis oed. Nid oedd gan Mary Jones ddisgynyddion uniongyrchol felly.[4]

Enillodd Mary Jones yr enwau Mari'r Golau a Gweledydd Meirionnydd, ac yn ogystal â gweld goleuadau cafodd hefyd weledigaethau o Iesu Grist, angylion, a Satan ar ffurf ci du. Daeth miloedd o bobl i Gapel Egryn i weld ac i rannu profiadau Mary. Aeth Mary ar draws Cymru i ddisgrifio ei gweledigaethau ac i broffwydo i gapeli llawn.[2] Pan ddaeth Mary gartref o'i thaith ar draws Cymru defnyddiodd yr arian a gasglwyd i adeiladu Capel Beulah.[4]

Yn hwyrach yn ei bywyd bu parchusion Abermaw yn edrych i lawr ar Mary a dywed iddi droi ei chefn ar ei chrefydd.[2] Cafodd Mary angladd anferth ym mynwent Capel Horeb[4] oedd yn un o'r angladdau mwyaf erioed yng Ngogledd Cymru.[2] Cyfansoddwyd penillion am Mary gan ei nai, Evan Morris Powell (mab i Hywel a Jane (chwarae hynaf Mary) Powell), o Milwaukee, UDA.[4]

Disgrifiadau cyfoes

golygu

Yn ystod Diwygiad 1904–1905 gwelwyd goleuadau gan Mary Jones. Cafodd y goleuadau eu gweld hefyd gan ddwsinau o dystion yn ystod pregethau Mary Jones, y tu mewn i adeiladau ac yn yr awyr agored.

Honnodd gohebyddion o'r Daily Mirror, y Daily Mail, a The Daily Telegraph iddynt weld goleuadau rhyfedd, ond ni welodd eraill, gan gynnwys eu ffotograffwyr, unrhyw beth.[2]

Disgrifiodd un tyst "llestr mawr" yn yr awyr, dros ddeugain mlynedd cyn i'r term Saesneg flying saucer gael ei fathu yn sgil disgrifiad yr Americanwr Kenneth Arnold o wrthrychau hedegog anhysbys yn 1947.[5]

Diddordeb modern

golygu

Mae Goleuadau Egryn wedi tynnu sylw iwffolegwyr yn y degawdau diwethaf sy'n ystyried Goleuadau Egryn yn wrthrychau hedegog anhysbys. Cyhoeddwyd ymchwiliad gan Flying Saucer Review ym 1971.[3] Mae gwyddonwyr hefyd wedi ceisio esbonio'r goleuadau. Yn ôl un theori, roeddent yn ffenomen anghyffredin a elwir yn "olau daeargryn", o ganlyniad i ddaeargryn y Bala ym 1905.[2] Mae theorïau eraill yn awgrymu nwy cors, pryfed goleuol, tân rigin, gwawl y Gogledd, y Fata Morgana, ac ymddangosiad y blaned Gwener. Mae eraill yn ystyried y ffenomen yn enghraifft o hysteria torfol crefyddol, neu fod hysteria torfol wedi gor-ddweud yr hyn a ddigwyddodd.

Mewn erthygl a gyhoeddwyd yng nghylchgrawn New Scientist ym 1983, awgrymir i Oleuadau Egryn gael eu hachosi gan olau o ffawtiau daearegol, o bosib enghraifft o dribo-oleuedd. Mae Ffawt Mochras, sydd â chwymp o 610 m, yn rhedeg o Harlech i Abermaw. Yn ôl awduron yr erthygl mae "cydberthynas hynod" rhwng lleoliadau'r goleuadau a Ffawt Mochras. Dangosodd y mwyafrif o'r goleuadau ger Capeli Egryn a Llanfair, ar naill ben Ffawt Mochras, ac roedd pob un o'r ymddangosiadau yn yr ardal a ellir eu lleoli'n sicr o fewn 500 m i ffawt, nifer ohonynt yn agos i Ffawt Mochras. Saif Capel Egryn o fewn 100 m i Ffawt Mochras, a saif Capel Llanfair yn union ar y ffawt hwn. Yn ôl tystion, daeth nifer o'r goleuadau o'r ddaear neu ymddangosodd yn agos at y ddaear. Gwelwyd goleuadau eraill yn dod o'r ddaear tua'r un cyfnod, ar Ffawt y Bala.[6]

Ysgrifennwyd sioe gerdd gan Aled Lewis Evans yn seiliedig ar hanes Mary o'r enw Mari'r Golau, gyda cherddoriaeth gan Arwel Tanat. Cafodd ei llwyfannu gan Gwmni Theatr y Stiwt yn Rhosllannerchrugog ar 22 a 23 Ebrill 2005.[7]

Gweler hefyd

golygu

Cyfeiriadau

golygu
  1. (Saesneg) Kevin McClure (2 Ionawr 1980). Stars and Rumours of Stars: The Egryn Lights. Adalwyd ar 20 Rhagfyr 2010.
  2. 2.0 2.1 2.2 2.3 2.4 2.5 (Saesneg) Capel Egryn - the scene of strange apparitions. Geograph (2007). Adalwyd ar 20 Rhagfyr 2011.
  3. 3.0 3.1 (Saesneg) Alex Hickey (5 Chwefror 2011). Step back in time at Egryn. Daily Post. Adalwyd ar 20 Rhagfyr 2011.
  4. 4.0 4.1 4.2 4.3  Jean Powell Jones, Sarnfaen, a Heulwen Jones, Hen Golwyn. Mari'r Golau. BBC.
  5.  Mihangel Morgan. Adolygiad o Yr Ymwelwyr gan Richard Foxhall. gwales.com. Adalwyd ar 20 Rhagfyr 2011.
  6. Devereux, P., McCartney, P., a Robins, D. "Bringing UFOs down to Earth", New Scientist (1 Medi 1983), tt. 629–30.
  7.  Mari'r Golau: Sioe am oleuni rhyfedd Diwygiad '04-'05. BBC. Adalwyd ar 20 Rhagfyr 2011.

Dolen allanol

golygu