Jalalabad

Mae Jalālābād (Pashto/Perseg: جلال آباد) yn ddinas yn nwyrain Affganistan. Fe'i lleolir 1,814 troedfedd uwch lefel y môr ger cyflifiad afon Kabul ac afon Kunar, ac mae'n brifddinas talaith Nangarhar. Mae priffordd yn ei chysylltu â Kabul, prifddinas y wlad, 90 milltir i'r gorllewin, a gyda dinas Peshawar ym Mhacistan, tua'r un pellter i'r dwyrain dros Fwlch Khyber. Mae gan Jalalabad boblogaeth o tua 96,000 o bobl (amcangyfrifiad 2002).

Jalalabad

Math	dinas, dinas fawr
Poblogaeth	263,312
Gefeilldref/i	San Diego
Daearyddiaeth
Sir	Nangarhar
Gwlad	Affganistan
Arwynebedd	122 km²
Uwch y môr	533 metr
Gerllaw	Afon Kabul
Cyfesurynnau	34.4303°N 70.4528°E
Ffeiliau perthnasol ar Comin

Golygfa ger Jalalabad

Am y ddinas yn Cirgistan, gweler Jalal-Abad.

Am y ddinas yn Azerbaijan, gweler Jalilabad.

Hanes

Yn 630 OC, cyrhaeddodd Xuan Zang, mynach Bwdhaidd a theithiwr enwog o Tsieina, Jalalabad gan tybied ei fod wedi cyrraedd Hindwstan. Sefydlwyd y ddinas bresennol yn 1570 gan Jalal-uddin Mohammad Akbar, trydydd ymerawdwr yr Ymerodraeth Foghul. Roedd yn arosfa pwysig ar yr hen lwybr masnach rhwng Canolbarth Asia ac isgyfandir India.

Cipiwyd y ddinas a'i hanrheithio gan Dost Muhammad yn 1834. Cafodd ei feddiannu gan luoedd Prydeinig yn Rhyfel Cyntaf Affganistan (1839-1843), dan arweiniad y Cadfridog Robert Sale. Fe'i daliwyd gan Sale a garsiwn bychan yn erbyn ymosodiadau gan filwyr Muhammad Akbar Khan. Fe'i meddianwyd gan filwyr Prydeinig unwaith yn rhagor yn Ail Ryfel Affganistan (1879-1880) a chodwyd caer yno.

Cafodd Seraj-ul-Emarat, palas brenhinol Amir Habibullah Khan a'r Brenin Amanullah Khan, ei ddinistrio yn 1929. Gyferbyn ceir beddrod y ddau.

Ar hyn o bryd mae corfflu Americanaidd yn Jalalabad.

Dolenni allanol

• Historical Guide To Afghanistan - Jalalabad
• Lluniau o Jalalabad Archifwyd 2011-06-29 yn y Peiriant Wayback