Pensaernïaeth Cymru

Mae Pesnaernïaeth Cymru yn amrywiol ac yn cynnwys ystod eang o adeiladau o steiliau a chyfnodau gwahanol.

Oes Efydd

Bryn Celli Ddu, Ynys Môn, tua 3000 CC

Beddrod Neolithig Cynnar (Oes Newydd y Cerrig) yw Bryn Celli Ddu. Darganfuwyd esgyrn dynol, pennau saethau a cherrig cerfiedig yno hefyd.

Celtaid yr Oes Haearn

Roedd cytiau crwn Oes yr Haearn yn cynnwys enghraifft Bryn Eryr yn nwyrain Ynys Môn, ger Llansadwrn. Dyma oedd y math o dŷ mwyaf cyffredin yn y cyfnod.

Cwt Celtaidd gyda tho gwellt.

Adfeilion cwt Celtaidd, Gwarchodfa Natur Genedlaethol Coedydd Aber, Gwynedd

Adfeilion cwt Celtaidd o'r Oes Haearn, Ynys Môn

Rhufeinig

Baracs Rhufeinig Caerleon

Yr adeiladau Rhufeinig pwysicaf yng Nghymru yw tref Caerwent a'r gaer lleng yng Nghaerllion. Mae'r gaer yn cynnwys amffitheatr a baddondy.

Mae enghraifft o sylfeini barics milwyr Rhufeinig yng Nghaerllion ac yn cynnwys poptai bara a thai bach. Mae'r safle ar agor i'r cyhoedd.

Oesoedd Canol

Cestyll

Castell Dolbadarn, Gwynedd

Castell Beaumaris, Ynys Môn

Enghraifft o gastell a adeiladwyd gan dywsog Cymreig yw Castell Dolbadarn, ger Llyn Padarn. Mae'n debygol mai Llywelyn ap Iorwerth (Llywelyn Fawr) adeiladodd y castell tua diwedd y 12g neu dechrau'r 13g gan ddarparu gwarchodfa defnyddiol ar lwybrau Caernarfon-Ddyffryn Conwy.

Tai tŵr

Adeiladwyd tai tŵr rhwng dechrau'r 14eg ganrif a'r 15fed ganrif. Mae'r rhan fwyaf o'r rhain i'w cael yn Sir Benfro, yn enwedig ger yr arfordir, fel y Tŵr Peles yn Angle. Mae llawer hefyd ar ffiniau Cymru a Lloegr.

Eglwysi

Eglwys Sant Rhychwyn, Llanrhychwyn ger Llanrwst

Yn ôl y traddodiad, sefydlwyd Eglwys Sant Rhychwyn yn y 6g gan Rhychwyn, mab i Helig ap Glannog (tywysog Cymreig), a reolodd dir hyd at Ynys Seiriol. Er hyn, mae'r Eglwys sydd wedi goroesi hyd heddiw yn cynnwys rhannau dim hynach na'r 12g. Adnabyddir yr eglwys fel Eglwys Llywelyn ar ôl Llywelyn Fawr a breswyliodd dros lys yn Nhrefriw.

Oes fordern cynnar

Ffermdai

Yr Ysgwrn, Trawsfynydd

Ffermdy Abernodwydd, Llangadfan, 1678 (Sain Ffagan)

Adeiladwyd Yr Ysgwrn yn 1830 ac mae'n nodweddiadol o ffermdai'r 19g. Mae ganddi waliau cerrig trwchus ac yn cynnwys tair ystafell wely, cegin, parlwr, bwtri, stabl, certws a llofft wair. Symudodd teulu Hedd Wyn i mewn i’r Ysgwrn yn ystod gwanwyn 1887 o Drawsfynydd.

Oes fodern

Canolfan Mileniwm Cymru, Bae Caerdydd

Adeilad Senedd Cymru, Bae Caerdydd

Cafodd adeilad Senedd Cymru ei ddylunio gan Richard Rogers ac Ivan Harbour ac agorwyd yn swyddogol ar Ddydd Gŵyl Dewi yn 2006. Cydnabuwyd fel adeilad nodedig.

Mae waliau gwydr y Senedd i gynrychioli natur dryloyw y gwaith tu fewn iddo. Defnyddir llechi Gymreig ar gyfer y grisiau a dylwuniwyd y Senedd fel ei fod yn para 100 mlynedd.