Tomen y Rhodwydd

castell mwnt a beili rhwng Rhuthun a Wrecsam

Castell mwnt a beili a godwyd gan Owain Gwynedd i amddiffyn gororau Gwynedd Is Conwy yw Tomen y Rhodwydd. Saif mewn ardal o gaeau a bryniau isel i'r de o Landegla yn Iâl (de-ddwyrain Sir Ddinbych heddiw).

Tomen y Rhodwydd
Mathcastell mwnt a beili Edit this on Wikidata
Sefydlwyd
  • 1149 Edit this on Wikidata
Daearyddiaeth
SirSir Ddinbych
GwladBaner Cymru Cymru
Cyfesurynnau53.0554°N 3.2295°W Edit this on Wikidata
Cod OSSJ1769651606 Edit this on Wikidata
Map
Statws treftadaethheneb gofrestredig Edit this on Wikidata
Manylion
Dynodwr CadwDE018 Edit this on Wikidata

Hwn, mae'n ymddangos, oedd y 'Castell yn Iâl' a godwyd gan Owain Gwynedd yn 1149, yn ôl Brut y Tywysogion, pan gipiodd gantref Iâl oddi ar frenhinoedd Powys. Safodd y castell cyntaf hwnnw hyd 1157 pan gafodd ei losgi'n ulw gan Iorwerth Goch ap Maredudd (Iorwerth Goch) o Bowys yn sgîl cyrch gan Harri II o Loegr ar Wynedd. Ceir cofnod arall mewn dogfen Seisnig o 1212 sy'n cyfeirio at drwsio 'castell Iâl', ond mae'n debyg mai castell arall yn yr un ardal a olygir, sef Tomen y Faerdre, 3 milltir i lawr y dyffryn ger Llanarmon-yn-Iâl.

Awyrlun o'r enghraifft orau o gastell mwnt a beili drwy Gymru: Castell y Rhodwydd

Mae'r castell yn sefyll ar dir preifat ond gellir ei weld o'r ffordd A525 rhwng Wrecsam a Rhiwabon, tua milltir a hanner i'r de-orllewin o Landegla.

Llyfryddiaeth golygu

  • Richard Avent, Cestyll Tywysogion Cymru (Caerdydd, 1983)
  • Paul R. Davies, Castles of the Welsh Princes (Abertawe, 1988)