William Ewart Gladstone
Gwleidydd Rhyddfrydol a Phrif Weinidog Teyrnas Unedig Prydain Fawr ac Iwerddon bedair gwaith (1868-1874, 1880-1885, 1886, a 1892-1894) oedd William Ewart Gladstone (29 Rhagfyr 1809 - 19 Mai 1898). Parhaodd ei yrfa fel gwleidydd am gyfnod o dros 60 mlynedd. Caiff ei gyfri'n un o Brif Weinidogion y Deyrnas Unedig a chopiwyd rhai o'i ddulliau economaidd cynnil gan Thatcher.
| Y Gwir Anrhydeddus William Ewart Gladstone FRS | |
|---|---|
 | |
| Prif Weinidog y Deyrnas Unedig | |
| Mewn swydd 15 Awst 1892 – 2 Mawrth 1894 | |
| Teyrn | Victoria |
| Rhagflaenwyd gan | Robert Cecil (Marcwis Salisbury) |
| Dilynwyd gan | Archibald Primrose (Iarll Rosebery) |
| Mewn swydd 1 Chwefror 1886 – 20 Gorffennaf 1886 | |
| Teyrn | Victoria |
| Rhagflaenwyd gan | Marcwis Salisbury |
| Dilynwyd gan | Marcwis Salisbury |
| Mewn swydd 23 Ebrill 1880 – 9 Mehefin 1885 | |
| Teyrn | Victoria |
| Rhagflaenwyd gan | Benjamin Disraeli |
| Dilynwyd gan | Marcwis Salisbury |
| Mewn swydd 3 Rhagfyr 1868 – 17 Chwefror 1874 | |
| Teyrn | Victoria |
| Rhagflaenwyd gan | Benjamin Disraeli |
| Dilynwyd gan | Benjamin Disraeli |
| Manylion personol | |
| Ganed | 29 Rhagfyr 1809 62 Rodney Street, Lerpwl, Lloegr |
| Bu farw | 19 Mai 1898 (88 oed) Penarlâg, Sir y Fflint |
| Dinesydd | Prydeiniwr |
| Plaid gwleidyddol |
|
| Priod | Catherine Glynne (25 Gorffennaf 1839) |
| Plant | William, Agnes, Stephen, Catherine, Mary, Helen, Henry, Herbert |
| Alma mater | Eglwys Crist, Rhydychen |
| Llofnod |  |
William Gladstone oedd pedwerydd mab Syr John Gladstone, masnachwr o Lerpwl, a siaradodd ef gydag acen Lerpwl trwy gydol ei oes. Aeth William i Goleg Eton ac wedyn i Goleg Eglwys Grist, Rhydychen i astudio'r Clasuron a Mathemateg. Roedd e am fod yn offeiriad, ond yng Nghymdeithas Trafod Undeb Rhydychen (Oxford Union debating society) gwnaeth ei enw fel areithiwr arbennig.
Barn eraill amdano
golygu
Roedd ef a'r Frenhines Victoria'n anghytun a'i gilydd drwy gydol ei oes; unwaith fe ddywedodd hi amdano, "He always addresses me as if I were a public meeting". Roedd yn cael ei alw'n "Grand Old Man", fodd bynnag. Dywedodd David Lloyd George amdano: "What a man he was! Head and shoulders above anyone else I have ever seen in the House of Commons. I did not like him much. He hated Nonconformists and Welsh Nonconformists in particular, and he had no real sympathy with the working-classes. But he was far and away the best Parliamentary speaker I have ever heard. He was not so good in exposition."[1] Galwyd ef gan Disraeli yn "God's Only Mistake".[2]
Nododd Margaret Thatcher yn 1983: "We have a duty to make sure that every penny piece we raise in taxation is spent wisely and well. For it is our party which is dedicated to good housekeeping—indeed, I would not mind betting that if Mr Gladstone were alive today he would apply to join the Conservative Party".[3] Yn 1996, dywedodd: "The kind of Conservatism which he and I...favoured would be best described as 'liberal', in the old-fashioned sense. And I mean the liberalism of Mr Gladstone, not of the latter-day collectivists".[4] Mynnodd y cyn-Ganghellor Nigel Lawson, mai Gladstone oedd "y Canghellor gorau a fu erioed".[5]
Gyrfa
golyguCafodd Gladstone ei ethol i San Steffan am y tro cyntaf yn 1832, fel Aelod Seneddol Ceidwadol Newark, Swydd Nottingham. Roedd yn erbyn y ddeddf i ddileu caethwasanaeth yn 1833, a'r deddfau ffatrioedd i wellha bywyd y gweithwyr.
Dadleuodd dro ar ôl tro dros Iwerddon Rydd, a llwyddodd i fynd a Mesur Home Rule for Ireland drwy'r Tȳ Cyffredin yn 1886; pan daflwyd ei gynnig dros hunan lywodraeth ymddiswyddodd fel Prif Weinidog.[6]
Ei gastell ym Mhenarlâg
golyguYn 1839 priododd Catherine Glynne (6 Ionawr 1812 – 14 Mehefin 1900) merch Stephen Glynne (8ed Barwn Castell Penarlâg) yn y castell yn Sir y Fflint. Drwy ei brawd Syr Stephen Glynne (a oedd yn Aelod Seneddol Ceidwadol) y gwnaeth hi gyfarfod â William Gladstone. Cawsant wyth o blant: William, Agnes, Helen, Henry, Herbert, Mary, Catherine Jessie a John.
Roedd teulu'r Glynne-iaid o Benarlâg yn olrhain eu llinach yn ôl at deulu'r Glyniaid o Lynllifon (i Syr William Glynne o a chynt).[7]
Gladstone oedd sefydlydd Llyfrgell Gladstone (a alwyd yn 'Llyfrgell Deiniol Sant' tan y 2010au), ym Mhenarlâg sy'n dal i fod ar agor i'r cyhoedd.
Gweler hefyd
golyguCyfeiriadau
golygu- ↑ Wrigley, t. 247.
- ↑ Gardham, Duncan (12 Mehefin 2008). "David Davis's Victorian inspiration: William Gladstone". The Daily Telegraph. London.
- ↑ Margaret Thatcher, 'Speech to the Conservative Party Conference', 14 Hydref 1983.
- ↑ Margaret Thatcher, ‘Keith Joseph Memorial Lecture', 11 Ionawr 1996.
- ↑ Nigel Lawson, The View From No. 11: Memoirs of a Tory Radical (Bantam, 1992), t. 279.
- ↑ Gwefan Saesneg y BBC
- ↑ Gwefan y Llyfgrgell Genedlaethol
Llyfryddiaeth
golyguOherwydd ei gysylltiadau â Chymru ar adeg pan fu Rhyddfrydiaeth yn cael cefnogaeth y mwyafrif o'r Cymry, ceir sawl llyfr am Gladstone yn y Gymraeg. Er enghraifft:
- Griffith Ellis, William Ewart Gladstone: Ei fywyd a'i waith (Hughes a'i Fab, Wrecsam, 1898). Cofiant swmpus darlunedig.