Walter Sisulu
Roedd Walter Max Ulyate Sisulu (18 Mai 1912 - 5 Mai 2003) yn ymgyrchydd gwrth-apartheid yn Ne Affrica ac yn aelod o Gyngres Cenedlaethol Affricanaidd (ANC), yn gwasanaethu ar adegau fel Ysgrifennydd Cyffredinol a Dirprwy Lywydd y sefydliad. Carcharwyd ef yn Ynys Robben, am dros 25 mlynedd dros ei ddaliadau.[1]
| Walter Sisulu | |
|---|---|
.jpg) | |
| Ganwyd | Walter Max Ulyate Sisulu  18 Mai 1912 Transkei |
| Bu farw | 5 Mai 2003 Johannesburg |
| Dinasyddiaeth | De Affrica |
| Galwedigaeth | gwleidydd |
| Swydd | Aelod o Gynulliad Cenedlaethol De Affrica, cadeirydd, ysgrifennydd cyffredinol |
| Plaid Wleidyddol | African National Congress, South African Communist Party |
| Priod | Albertina Sisulu |
| Plant | Max Sisulu, Lindiwe Sisulu, Zwelakhe Sisulu |
| Gwobr/au | Padma Vibhushan |
Bywyd
golygu
Ganed Sisulu yn Ngcobo yn Undeb De Affrica. Roedd ei fam, Alice Mase Sisulu, yn weithiwr domestig Xhosa a'i dad, Albert Victor Dickinson, yn ddyn gwyn. Bu Dickinson yn gweithio yn Adran Rheilffordd y Cape Colony o 1903 i 1909 ac fe'i trosglwyddwyd i Swyddfa'r Prif Ynad yn Umtata ym 1910.[2][3] Roedd ei fam yn perthyn i Evelyn Mase, gwraig gyntaf Nelson Mandela. Ni chwaraeodd Dickinson rhan fawr ym magwraeth ei fab, a chodwyd y bachgen a'i chwaer, Rosabella, gan deulu ei fam, a oedd yn ddisgynyddion o dylwyth neu 'clan' y Thembu.[4] Yn ddiweddarach, aeth Dick Dickinson ymlaen i ddod yn Dwrnai Cyffredinol y Transvaal.
Wedi'i addysgu mewn ysgol genhadol leol, gadawodd ym 1926 i ddod o hyd i waith. Symudodd i Johannesburg ym 1928 a gwnaeth ystod eang o swyddi llaw.
Sefydlodd 'Sitha Investments' ym 1939. Fe'i lleolwyd yn Arcêd Barclay rhwng West Street a Commissioner Street yn ardal fusnes Johannesburg . Ei amcan oedd helpu pob dduon ac Indiaid i brynu tai yn Ne Affrica Apartheid. Yn ystod ei weithrediadau, Sitha oedd yr unig asiantaeth ystad berchnogion du yn Ne Affrica.
Priododd Albertina yn 1944; Nelson Mandela oedd y gwas priodas yn eu priodas.[5] Roedd gan y cwpl bump o blant, a mabwysiadwyd pedwar arall. Roedd gwraig a phlant Sisulu hefyd yn weithgar yn y frwydr yn erbyn apartheid.
Daeth ei fab Zwelakhe Sisulu i fod yn newyddiadurwr ac arweinydd yr undeb, aeth ymlaen i sefydlu'r New Nation (ar y pryd papur newydd mwyaf poblogaidd pobl ddu Affrica), a wasanaethodd fel ysgrifennydd y wasg i Nelson Mandela, yn Brif Swyddog Gweithredol Gorfforaeth Ddarlledu De Affrica, ac yn ddiweddarach yn berson busnes.[6][7] Fe wnaeth merch a fabwysiadwyd, Beryl Rose Sisulu, wasanaethu fel llysgennad o Weriniaeth De Affrica i Norwy.[8]
Ymgyrchu gyda'r ANC
golygu
Ymunodd â'r ANC yn 1941. Ym 1943, ynghyd â Nelson Mandela ac Oliver Tambo, ymunodd â Chynghrair Ieuenctid ANC, a sefydlwyd gan Anton Lembede, a bu Sisulu'n drysorydd i'r mudiad. Yn ddiweddarach, ymadawodd â'r mudiad wedi i Lembede sarhau ei rieni (gan fod tâd Sisulu'n reolwr gwyn). Bu farw Lembede yn 1947. Roedd Sisulu yn drefnydd gwleidyddol galluog ac roedd ganddo rôl amlwg yn cynllunio mudiad filwriaethol, Umkhonto we Sizwe ("Gwaywffon y Genedl"). Fe'i gwnaed yn ysgrifennydd cyffredinol yr ANC yn 1949, gan ddisodli'r arweinyddiaeth hŷn fwy goddefol. Daliodd y swydd honno tan 1954. Ymunodd hefyd â Phlaid Gomiwnyddol De Affrica.
Fel cynllunydd Ymgyrch "Defiance" yn 1952, cafodd ei arestio y flwyddyn honno a rhoddwyd ddedfryd dros dro arno. Ym 1953, teithiodd i Ewrop, yr Undeb Sofietaidd, Palesteina a Tsieina fel cynrychiolydd yr ANC. Cafodd ei garcharu saith gwaith yn ystod y deng mlynedd nesaf, gan gynnwys pum mis yn 1960, ac fe'i rhoddwyd dan arestiad tŷ yn 1962. Yn yr Achos Teyrnfradwriaeth ("Treason Trial") yn 1956-1961, fe'i dedfrydwyd yn y pen draw i chwe blynedd, ond fe'i rhyddhawyd ar fechnïaeth a oedd yn aros ei apêl. Ffodd dan ddaear yn 1963 o lygad yr awdurdodau, gan arwain at i'w wraig fod y ddynes gyntaf i'w harestio dan Ddeddf Diwygio Deddfau Cyffredinol 1963 ("General Laws Amendment Act" neu "cymal 90 diwrnod" [10]). Cafodd ei ddal yn Rivonia ar 11 Gorffennaf, ynghyd ag 16 arall. Ar ddiwedd Achos Rivonia, 1963-1964, dedfrydwyd ef i garchar am oes ar 12 Mehefin 1964. Gyda ffigurau ANC eraill, fe wasanaethodd y mwyafrif o'i ddedfryd ar Ynys Robben.
Ym mis Hydref 1989, cafodd ei ryddhau ar ôl 26 mlynedd yn y carchar, ac ym mis Gorffennaf 1991 fe'i hetholwyd yn ddirprwy lywydd yr ANC yng nghynhadledd genedlaethol gyntaf yr ANC ar ôl i'r mudiad gael ei chyfreithloni y flwyddyn flaenorol. Arhosodd yn y swydd tan ar ôl etholiad democrataidd cyntaf De Affrica ym 1994.
Marwolaeth
golygu
Bu farw Sisulu ar 5 Mai 2003 ac fe'i gladdwyd ar 17 Mai mewn angladd swyddogol arbennig ym Mynwent Croesus y tu allan i Soweto, yn dilyn penderfyniad gan y Llywydd, mewn ymgynghoriad â gweinidogion y Cabinet. Mynychodd gwleidyddion a chyn-ymgyrchwyr gwrth-apartheid, pwysigigion ac uchel swyddogion tramor yr angladd. Cyn yr angladd, gorweddodd ei gorff yn y wladwriaeth yn Neuadd Uncle Tom yn Soweto, lle daeth miloedd o bobl i dalu teyrnged iddo. Cynhaliwyd teyrngedau angladdau iddo hefyd Stadiwm Orland a gwasanaethau coffa ledled y wlad.
Cynhaliwyd gwasanaeth coffa ar gyfer "Tata Sisulu" hefyd yn eglwys St Martin-in-the-Fields yn Llundain, a mynychodd Ysgrifennydd Tramor Prydain ar y pryd, Jack Straw, y gwasanaeth coffa yn Pretoria yn ystod ei ymweliad â De Affrica. Yn ei deyrnged, dywedodd yr hen Arlywydd Mandela fod rhan ohono wedi disgyn gyda "marwolaeth Xhamela," tra i'r Arlywydd Thabo Mbeki ei ddisgrifio fel "ffrind anhygoel De Affrica a gwladweinydd rhyddid" ("South Africa's beloved friend and statesman of liberation").
Dywedodd Sisulu ei hun y byddai'n hoffi cael ei gofio fel dyn a ymroddodd ei hun i'r frwydr dros y bobl. Fe'i cyflawnwyd yn ddelfrydol yn cael ei adlewyrchu yn natganiad yr ANC ar ei farwolaeth mai Walter Sisulu oedd un o geferau'r frwydr yn erbyn apartheid. Yn ei angladd, canodd y canwr Americanaidd Brenda Joyce y gân, My Living Shall Not Be In Vain - cân hefyd a ganwyd yn angladd Martin Luther King Jr., arweinydd hawliau sifil Affricanaidd Americanaidd.
Anrhydeddau
golyguYn 1992, dyfarnwyd yr "Isitwalandwe Seaparankoe" i Walter Sisulu, yr anrhydedd uchaf a roddwyd gan yr ANC, am ei gyfraniad i'r frwydr rhyddhâd yn Ne Affrica. Dyfarnodd llywodraeth India y "Padma Vibhushan" iddo ym 1998. Rhoddwyd "angladd swyddogol arbennig" i Walter Sisulu ar 17 Mai 2003. Yn 2004 fe'i pleidleisiwyd ef yn rhif 33 yn pôl corfforaeth ddarlledu'r SABC3 yn 'Great South Africans'.
Enwyd Gardd Fotaneg Genedlaethol Walter Sisulu, Prifysgol Walter Sisulu a Bwrdeistref Lleol Walter Sisulu eu henwi ar ei ôl hefyd.
Dolenni
golygu- Anti-apartheid fighter Sisulu dies - BBC News, 6 Mai 2003
- South Africa mourns Sisulu - BBC News, 6 Mai 2003
- Nelson Mandela's tribute to Walter Sisulu - BBC News, 6 Mai 2003
- Prosiect yr African Activist Archive sy'n cynnwys cyfweliad o Ionawr 1987 Interview with Walter Sisulu sy'n cynnwys cyfweliad o 1954 gan George M. Houser o'r American Committee on Africa. Mae'r wefan yn cynnwys ffotograffau o Sisulu a protestiadau yn yr UDA mewn cefnogaeth gyda diffinyddion Achos Rivonia.
Cyfeiriadau
golygu- ↑ Obituary: Walter Sisulu - BBC News obituary, Dydd Llun, 5 Mai 2003
- ↑ "Walter Sisulu - ANC Page" (yn Saesneg). Archifwyd o'r gwreiddiol ar 22 Ebrill 2011. Cyrchwyd 4 Mehefin 2011.
- ↑ David Beresford, "Walter Sisulu" (obituary), The Guardian, 7 May 2003.
- ↑ Walter Sisulu Archifwyd 16 Mehefin 2012 yn y Peiriant Wayback Walter Sisulu
- ↑ "SA mourns anti-apartheid icon 'Ma' Sisulu". The Namibian. NAMPA. 6 Mehefin 2011. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 7 Mehefin 2011.
- ↑ Sapa and Mkhulu Mashau (2012-10-14). "Zwelakhe Sisulu laid to rest - South Africa | IOL News" (yn Saesneg). IOL.co.za. Cyrchwyd 28 Ionawr 2013.
- ↑ Hultman, Tami (2012-10-05). "South Africa: Zwelakhe Sisulu - a Remembrance" (yn Saesneg). AllAfrica. Cyrchwyd 28 Ionawr 2013.
- ↑ Female ambassadors luncheon.[dolen farw]
- ↑ Sisulu, Elinor (10 Mehefin 2011). "Tribute: Life, love and times of the Sisulus". The New Age (yn Saesneg). Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2 Chwefror 2014. Cyrchwyd 4 Awst 2013.
- ↑ H. Lever, "The Johannesburg Station Explosion and Ethnic Attitudes", The Public Opinion Quarterly. pp. 180–189. JSTOR 2747759.