Y Dydd Olaf

Y Dydd Olaf
Enghraifft o:	gwaith llenyddol
Awdur	Owain Owain
Cyhoeddwr	Gwasg Gomer
Gwlad	Cymru
Iaith	Cymraeg
Dyddiad cyhoeddi	1976, Awst 2021
ISBN	0715102897
Dechrau/Sefydlu	1967
Genre	Nofel ffuglen wyddonol
Lleoliad cyhoeddi	Abertawe
Prif bwnc	deallusrwydd artiffisial, robot dynoid, cyflyru llwyr, totalitariaeth, rhyddid meddwl, gwyliadwraeth gorfodol gan y wladwriaeth
Lleoliad y gwaith	Cymru

Nofel wyddonias neu ffug-wyddonol gan Owain Owain yw'r Dydd Olaf a gyhoeddwyd yn 1976 gan Wasg Gomer, Llandysul. Cafodd ei hailargraffu yn 2021 yn Gymraeg, a chafwyd addasiad Saesneg a Phwyleg yn 2024. Ysgrifennwyd y nofel yn 1968 ac 1969 pan oedd yr awdur yn byw yn Llanuwchllyn a danfonwyd hi i gystadleuaeth yn Eisteddfod Genedlaethol Cymru, Rhydaman yn 1970.

Erthygl am y nofel wyddonias yw hon; am albwm Gwenno Saunders gweler yma.

Rhyddhawyd albwm o gerddi a seiliwyd ar gynnwys y nofel gan Gwenno Saunders ar label annibynnol Peski Records yn Hydref 2014 a gwerthwyd y cyfan. Cafodd ei ail-ryddhau ledled y byd yn 2015 gan Heavenly Recordings.

Mae un o'r prif gymeriadau'n berson du, galluog, sy'n anarferol iawn i lyfr o'r cyfnod hwn.

Dywedodd y beirniad llenyddol Pennar Davies am y nofel (gweler y broliant) Ni welwyd dim byd tebyg i'r llyfr hwn (Y Dydd Olaf) yn ein hiaith o'r blaen, na dim byd hollol debyg mewn unrhyw iaith. Llawenhewn fod y math yma o ddisgleirdeb yn bosibl yn y Gymraeg." ^[1] Mewn adolygiad o'r gyfrol yn 2014 dywedodd Miriam Elin Jones, 'I ddweud y gwir, mae rhagymadrodd Pennar Davies i’r nofel hon yn dweud y cwbl. Dyma nofel wreiddiol yn y Gymraeg, a nofel fydd yn eich syfrdanu... clasur Cymraeg, heb os.' ^[2] Mewn cyfweliad gyda Gwenno Saunders a mab Owain, sef Robin Llwyd ab Owain dywedwyd i'r gwaith gael ei ysgrifennu yn 1967/8 ond na chyhoeddwyd y gwaith tan i'r awdur ddanfon y proflenni at Pennar Davies, wedi methu cael unrhyw wasg i gyhoeddi'r nofel. 9 mlynedd yn ddiweddarach, yn 1976, wedi derbyn broliant Pennar Davies, cyhoeddwyd y nofel.^[3]

Cyfieithiadau ac addasiadau

Oddeutu 2013 fe'i digideiddiwyd ar ffurf elyfr nid-am-arian o wefan Y Twll (Carl Morris) a gwefan Slebog.^[4]

Yn 2020 fe'i cyfieithwyd i'r Gernyweg gan yr awdur Sam Brown^[5], fersiwn ar ffurf PDF i'w lawrlwytho am ddim.

Yng Ngorffennaf 2021 cafwyd ailargraffiad Cymraeg gan Wasg y Bwthyn, wedi i'r llyfr fod allan o brint ers bron i 50 mlynedd.^[6]^[7]

Yn 2024 cyhoeddwyd fersiwn Saesneg gan Parthian Books, a gyfieithiad gan Emyr Wallace Humphreys. Yn yr un flwyddyn cyhoeddwyd fersiwn Pwyleg o'r Dydd Olaf yn 2024 gan Melin Bapur Books ac Olga Geppert-Biernat, fersiwn a gyfieithwyd gan Marta Listewnik yn 2014.

Plot

Murlun o Gwenno Saunders a'r Dydd Olaf; Stryd Womanby, Caerdydd; 2017.

Mae'r stori'n ymdrin a bachgen o'r enw Marc a phytiau o'i ddyddiaduron a llythyrau ato, sy'n nodi gafael y 'Brawd Mawr' arno ef, a llithra bob yn hyn a hyn wedi ei gyflyru i iaith synthetig y Frawdoliaeth: ‘Fratolish Hiang Perpeski'. mae hyn yn brawf o effeithiolrwydd y cyflyru y ceisia ddianc rhagddo - dianc oddi wrth y dyfodol dystopaidd. Ymgais sydd yma gan yr awdur i'n rhybuddio o'r dull tawel mae'r 'Ddelwedd Fawr' yn cyflyru ei dinasyddion, drwy eu moldio'n un corff totalitaraidd, unffurf, neu fel y dywed Owain dro ar ôl tro yn ei gerddi - y 'llwydni llwyd'.

Ceir yma hefyd stori garu rhwng y cymeriadau, gyda rhai'n derbyn pliwtoniwm i wrth-weithio'n erbyn y cyflyru, tra bod eraill yn ymgorffori'n rhan o'r Frawdoliaeth, gan gynnwys y dyn Cwansa, sy'n troi o fod yn lledmerydd dros hawliau lleiafrifoedd i fod yn eu rheoli. Isthema arall yw a ellir cyfiawnhau gweithred niweidiol, negyddol fel aberthu unigolyn er mwyn achub dynoliaeth. Penderfyniad Marc yw peidio a gwneud hynny, a thry'r byd i ddwylo'r Frawdoliaeth.

Ymhen peth amser, daw oes y robotiaid i ben, o bosib oherwydd rhyfel niwclear, ac o'r ychydig rai sy'n weddill, gwelid oes newydd, a'r unig destun neu wybodaeth sydd wedi goroesi yw dyddiaduron a llythyrau Marc, a guddiodd mewn cod mewn iaith fechan (y Gymraeg) nad oedd yr Uchel Gyfrifydd yn ei deall. Gwnaed hyn gyda chymorth rhyw gant o ffrindiau oedd wedi derbyn y pliwtoniwm, ac Alffa-Omega 'pwy bynnag (neu beth bynnag) yw hwnnw'.

Proffwydo

Mae'r nofel yn rhagweld nifer o bethau sydd wedi cael eu gwireddu ers 1967-8, gan gynnwys:

gwartheg yn cael eu cadw i fewn drwy'r flwyddyn, heb weld porfa.
cynaeafu DNA dyn a'i impio i anifail, robot neu greadur sy'n gyfuniad o'r ddau
gwair a choed plastig
robotiaid yn cael eu defnyddio i bwrpas rhyw
na ellir gwahaniaethu rhwng robot a dyn
pobl di-ryw / dirywiaid, di-fronnau nad ydynt yn geni plant
cuddio cod cyfriadurol drwy ei roi mewn 'is-is-is ffeil', mewn iaith gyfrin ayb
gwladwriaethau'n dileu'r syniad o 'gyfoeth yr amrywiaeth' drwy gyflyru eu dinasyddion.

Adwaith i'r gyfrol

Eisteddfod Genedlaethol Rhydaman, 1970

Danfonwyd y nofel i gystadleuaeth y Fedal Ryddiaeth dan y ffugenw Caethwas; gw. Cyfansoddiadau a Beirniadaethau Eisteddfod Genedlaethol Rhydaman, 1970. Ataliwyd y wobr. Dywedodd y tri beirniad, Rhiannon Davies Jones, Alun Llywelyn-Williams a Thomas Parry:

Dyma waith cymhleth ac uchelgeisiol. sef cip ar y dyfodol ar ffurf dyddiaduron gan ŵr sy'n mynd yn aberth i'r drefn newydd, thema feiddgar a gwreiddiol yn Gymraeg. (tud. 102)...Datgelir pethau arswydus a phur ddigalon. Y mae gan yr awdur ddychymyg i amgyffred cymeriadau a dyfeisgarwch i greu amgylchfyd sy'n dychryn. Cyfrodeddwyd dogfennau o'r presennol a'r dyfodol... ac mae gorfod symud yn ôl ac ymlaen yn peri straen feddyliol ar y darllenydd.

Arall

Mewn adolygiad o'r addasiad Saesneg gan Emyr Humphreys, dywedodd y beirniad llenyddol John Gower.^[8]
Gosododd y Dr Miriam Elin Jones y nofel yn gyntaf o'r holl waith ffugwyddonol a sgwennwyd erioed yn y Gymraeg. Nododd, "Dyma nofel wreiddiol yn y Gymraeg, a nofel fydd yn eich syfrdanu. Clasur Cymraeg, heb os".^[9]
Yn ôl yr Athro Gareth Ffowc Roberts yn Mae Pawb yn Cyfrif: "Un o ryfeddodau llenyddiaeth Gymraeg yw cyfrol Owain Owain Y Dydd Olaf a ysgrifennwyd 1966-8; llyfr ffug-wyddonol sy'n rhagweld dylanwad cyfrifiaduron ar ein byd a phwysigrwydd dal ein gafael ar y meddwl rhydd annibynnol."
Cyhoeddodd Dr Rhodri ap Dyfrig, Comisiynydd Cynnwys Arlein S4, "Does dim un nofel Gymraeg wedi trafod effeithiau cymdeithasol datblygiad technoleg mewn ffordd mor aeddfed a gwreiddiol, a hynny mor bell cyn i'r effeithiau hynny ddechrau ein taro ni."
"Mae'n nofel fer, gweddol hawdd ei deall. Byddai disgyblion ysgol yn gallu ei chymharu a The Terminator, Blade Runner neu Westworld er enghraifft." medd Elan Gug Muse; Golwg; 10 Medi 2020.
Mewn cyfweliad yn Golwg ac ar wefan WelshNot yn 2014 dywedodd y gantores Gwenno Saunders, "Darllenais lyfr fantastig y llynedd - Y Dydd Olaf gan wyddonydd a drodd yn nofelydd, Owain Owain. Mae am bobl yn troi'n beiriannau rhywdro yn y dyfodol a chofnodir hynny mewn dyddiadur gan y prif gymeriad - yn Gymraeg lle bod y peiriannau'n deall.^[10] Rhyddhawyd albwm ganddi hi o'r un enw (Y Dydd Olaf) ar label Peski records, am thema'r nofel.^[11]^[12]

Murlun Caerdydd

Cyfeiriadau

↑ "The Wayback Machine". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2012-02-26. Cyrchwyd 2012-02-26.
↑ [1] Enw'r wefan: GWYDDONIAS; Teitl: ‘TOP 10′ O LYFRAU FFUG-WYDD CYMRAEG GAN MIRIAM ELIN JONES; accessed 16-10-2014
↑ Radio Cymru; 'Sesiynau'r 'Steddfod'.
↑ Gwefan Y Twll; Carl Morris; adalwyd 16 Gorffennaf 2017.
↑ Copi am ddim o'r fersiwn Cernyweg,
↑ cantamil.com; adalwyd 13 Awst 2021.
↑ golwg.360.cymru; Golwg 360; cyfweliad gan Non Tudur; adalwyd 13 Awst 2021
↑ nation.cymru; cylchgrawn: Nation.Cymru; teitl: Book review: The Last Day/Y Dydd Olaf by Owain Owain; awdur: John Gower; adalwyd Hydref 2024.
↑ Miriam Elin Jones sy’n rhestri nofelau ffug-wydd Cymraeg sy’n werth eu darllen.; adalwyd 29 Tachwedd 2020.
↑ Gwefan www.welshnot.com; I read a fantastic book last year called ‘Y Dydd Olaf’ (The Last Day) by a scientist turned novelist called Owain Owain. It’s about people being turned into machines sometime in the future and the main character writes a diary documenting it all in Welsh so the machines can’t understand it. I liked the idea of a language being able to protect you, and the blur of where a human being ends and a machine/computer begins.
↑ http://fiverosespress.net/; Archifwyd 2016-03-04 yn y Peiriant Wayback Taking its cue, and title, from Owain Owain’s 1976 novel about a dystopian future where the robots have taken over and are busily turning the human race into clones through the use of medication, Y DYDD OLAF blends big themes (including patriarchal society, government-funded media propaganda, cultural control, technology, isolation and the importance of, and threat to minority languages), great tunes, and a real sense of revolution to produce a powerful, politically-charged concept album.
↑ Gwefan Gwenno Saunders^{[dolen farw]} adalwyd 8 Medi 2014

Dolenni allanol

Testun llawn ac e-lyfr Y Dydd Olaf

[1] "The Wayback Machine". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2012-02-26. Cyrchwyd 2012-02-26.

[2] [1] Enw'r wefan: GWYDDONIAS; Teitl: ‘TOP 10′ O LYFRAU FFUG-WYDD CYMRAEG GAN MIRIAM ELIN JONES; accessed 16-10-2014

[3] Radio Cymru; 'Sesiynau'r 'Steddfod'.

[4] Gwefan Y Twll; Carl Morris; adalwyd 16 Gorffennaf 2017.

[5] Copi am ddim o'r fersiwn Cernyweg,

[6] tamil.com; adalwyd 13 Awst 2021.

[7] wg.360.cymru; Golwg 360; cyfweliad gan Non Tudur; adalwyd 13 Awst 2021

[8] tion.cymru; cylchgrawn: Nation.Cymru; teitl: Book review: The Last Day/Y Dydd Olaf by Owain Owain; awdur: John Gower; adalwyd Hydref 2024.

[9] Miriam Elin Jones sy’n rhestri nofelau ffug-wydd Cymraeg sy’n werth eu darllen.; adalwyd 29 Tachwedd 2020.

[10] Gwefan www.welshnot.com; I read a fantastic book last year called ‘Y Dydd Olaf’ (The Last Day) by a scientist turned novelist called Owain Owain. It’s about people being turned into machines sometime in the future and the main character writes a diary documenting it all in Welsh so the machines can’t understand it. I liked the idea of a language being able to protect you, and the blur of where a human being ends and a machine/computer begins.

[11] ttp://fiverosespress.net/; Archifwyd 2016-03-04 yn y Peiriant Wayback Taking its cue, and title, from Owain Owain’s 1976 novel about a dystopian future where the robots have taken over and are busily turning the human race into clones through the use of medication, Y DYDD OLAF blends big themes (including patriarchal society, government-funded media propaganda, cultural control, technology, isolation and the importance of, and threat to minority languages), great tunes, and a real sense of revolution to produce a powerful, politically-charged concept album.

[12] Gwefan Gwenno Saunders^{[dolen farw]} adalwyd 8 Medi 2014

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]